Tíminn - 16.04.1975, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Miðvikudagur 16. april 1975
Miðvikudagur 16. april 1975
TÍMINN
9
GAMLI TIMINN: Kartöfiurnar teknar upp með höndunum.
(Giljum Hvolshreppi).
Bætta meðferð og víðtæka
tilraunastarfsemi þarf
við nútíma kartöflurækt
— heilbrigði og geymsluþol kartöflunnar hefur
farið dvínandi á síðustu árum
Eðvald B. Malmquist, yfirmatsmaður garðávaxta.
Rætt við Eðvald B. AAalmquist,
yfirmatsmann garðdvexta
FYRIR nokkru komu á annað
hundrað bændur saman til fundar
i Þykkvabæ til að ræða heilbrigði
og geymsluþol kartöflunnar, en
boðendur fundarins voru Búnað-
arfélag Djúpárhrepps og Eðvald
B. Malmquist, yfirmatsmaður
garðdvaxta. Þetta var fyrsti al-
menni fundurinn sem haldinn er
um þetta mál sérstaklega, en
komið hefur i ljós að geymsluþol
og heilbrigði kaftöflunnar er ekki
sem áður var.
Timinn kom að máli við Eðvald
M. Malmquist og innti hann fyrst
eftir þvi hvað hefði orsakað það,
að geymsluþol og heilbrigði kart-
öflunnar væri minne nú en áður.
— t fyrsta lagi að kartöflur fá
ekki réttan áburð, i öðru lagi
þreyta jarðvegsins og i þriðja lagi
notkun véla við uppskeru og
flokkun.
Eðvald sagði, að á fundinum i
Þykkvabæ hefðu menn ekki kom-
izt að niðurstöðu um það hvað
væri hér þyngst á metunum, enda
skiptar skoðanir i þeim efnum.
Hitt væri sönnu nær að hafa atrið-
in öll I huga, og yrði nú reynt að
vinna til úrbóta i þessum málum.
Þá mætti ekki gleymast það sem
fram fer i dreifingarkerfinu, t.d.
væri naumast unnt að svara
þeirri spurningu hvort kartöflu-
uppskeran i gamla daga hefði
komizt klakklaust gegnum slikt
dreifingarkerfi sem nú tiðkast.
Eins og menn rekur kannski
minni til, var dagana 17.—21.
september sl. haldið námskeið i'
Reykjavik fyrir kaupmenn og
annað þjónustufólk verzlana, sem
selja kartöflur og aðra garð-
ávexti.
— Já, — það kom mjög greini-
lega fram á þessu námskeiði að
starfsfólk matvöruverzlana taldi
sig vankunnugt og reynslulaust
um það, hvernig bezt væri farið
meb vöruna. Við, sem vinnum að
þessum málum, erum oft ásjá-
andi þess, að hinum óliklegustu
grænmetis og ávaxtategundum er
hlaðið saman i afgreiðsluborðin,
en það getur i mörgum tilfellum
verið mjög varasamt, og af þvi
leitt tjón og óeðlileg rýrnun. Fyrir
utan það, að neytandinn fær ekki
þá vöru I þvi formi og með þeim
gæðum, sem hún á að vera.
Eðvald kvað kartöflur i allt of
mörgum tilfellum vera geymdar
við of háan hita, jafnvel við mið-
stöðvarofna eða við stóra
verzlunarglugga. Sagði hann, að
slikt leiddi af sér óf miklar hita-
og rakasveiflur, auk þess sem
kartöflurnar rýrnuðu og
skemmdust mjög fljótt við slrkar
aðstæður.
Við ræddum við Eðvald um
sumar og snemmhaustsuppsker-
una, en eins og kunnugt er, hafa
kaftöfluræktendur á si"ðari árum
aukið talsvert uppskeru á kartöfl-
um fyrri hluta hausts og siðari
hluta sumars.
— Ég tel óumflýjanlegt annað
en að það verði hið bráðasta
breytt til um vinnu- og pökkunar-
aðferðir varðandi sumar- og
snemmhaustsuppskeruna. I þvi
sambandi tel ég t.d., að kartöfl-
urnar ætti að taka beint upp i
kassaumbúðir og dreift þannig á
markaðinn, þvi að það hefur sýnt
sig, — þó sérstaklega á siðari
. árum, — að vélupptaka i sekki
og siðan stærðarflokkun og rögun
(sortering) i venjulegum kart-
öfluflokkunarvélum er ekki fram-
kvæmanleg án þess að varan
hljóti meira og minna tjón af.
Eins og nú er, þarf eftir vélupp-
töku i sekki að þvo sumarupp-
skeruna og sekkja á ný, flytja sið-
an langan veg á markað, þar sem
hún er enn tekin til pökkunar i
svokallaðar neytendaumbúðir, —
og eftir það er vörunni drefit til
smásalanna. Það sýnir sig eftir
þessa meðferð á uppskerunni —
sem er svo til hýðislaus, þar sem
um hálfsprottna uppskeru er að
ræða, — að hún er mjög viðkvæm
bæði fyrir hita, raka og raunar
öllu hnjaski, og með þeim umbúð-
um, sem notaðar hafa verið und-
anfarin ár, er hvorki áferð né
gæði kartöflunnar orðið sem
skyldi þegar varan er komin i
hendur neytandans.
Eðvald kvað það helzt til
úrbóta, að taka kartöflurnar beint
upp i kassa t.d. 25 kg og flytja þær
þvegnar i þeim sömu kössum til
smásalanna, sem myndu af-
greiða þær upp úr kössunum beint
til neytandans.
Eðvald sagði, að sums staðar i
nágrannalöndunum væri sá hátt-
ur hafður á, að sumaruppskeran
væri handupptekin og þá i kassa,
— og reynt að hafa þær sem
hreinastar. Þegar til afgreiðslu
kæmi til neytandans, væru kart-
öflumar þvegnar jafnóðum og
þær væru afgreiddar. Með þessu
móti ætti jafnvel að vera óþarft
að flysja kartöflurnar áðúr en
borðaðar eru fyrstu 2—3 vikur
uppskerutimans.
— Væri möguleiki að taka upp
þessa tilhögun hér á landi?
— Það enu viss vandkvæði á þvi,
að breyta til i þessa tilhögun, en
þó tel ég að það sé hægt. Þar á ég
við, að fyrstu 3—4 vikur upp-
skerutimans (frá 20. ágúst til
septemberloka) væri þessi háttur
hafður á. Þarna yrði fyrst og
fremst um aukakostnað að ræða i
sambandi við umbúðir, þ.e. auk-
inn stofnkostnað, — en miðað við
það, aö fá minni rýrnun og enn
betri vöru til neytenda, ætti ekki
að vera um óyfirstiganlegta erf-
iðleika að ræða. Gagnvart sjálfri
upptökunni, tel ég þó að það muni
verða mjög miklum erfiðleikum
bundið að fá vinnuafl til handupp-
töku, svo ég tel, að við verðum að
gera ráð fyrir, að ekki verði á
annað kosið en að halda áfram
með vélupptöku.
Hins vegar er stórkostlegur
mismunur á þvi, hvernig að henni
erstaðið. A markaðinn koma ætið
nýjar upptökuvélar, sem
skemma minna kaftöflurnar. Þó
er annað sem ég tel meira um
vert, en það er það, að hin mikla
vélvæðing er það ný af nálinni, að
viö höfum fulla ástæðu til að ætla,
að með fenginni og komandi
reynslu takist kartöfluræktar-
framleiðendum að ná uppsker-
unni óskaddaðri, þannig að kart-
öflumar haldi sinu hýði og eðli-
legri áferð, — en þetta er grund-
vallaratriði til þess að hægt sé að
fá þá vöru á markað, sem við ætl-
umst til.
— A fundinum i Þykkvabænum
var annað aðalmálið, sem var á
dagskrá, geymsluþol kartöflunn-
ar. Hvað getur þú sagt okkur um
þá hlið málsins?
— Það er staðreynd, að
geymsluþol á kartöflum hefur
stórminnkað, ekki sizt hin siðari
ár. Það var til dæmis venja fyrir
u.þ.b. 10—20 árum, að Grænmet-
isverzlun landbúnaðarins keypti
meira og minna af uppskeru
bænda að-haustinu til, og voru
kartöflurnar þá settar i geymslu i
jarðhúsin við Elliðaár. A þeim
tima voru heimageymslur kart-
öflubænda ekki eins góðar og þær
eru nú, — og þessi háttur var á
hafður til að nýta uppskeruna
sem bezt, Siðan voru kaftöflurn-
ar úr jarðhúsunum teknar til
dreifingar þegar leið á veturinn
og allt fram á vor, — og þá sýndi
sig að rýrnun var svo til engin,
jafnvel eftir 6—7 mánaða
geymslutfma. Sem undantekn-
ingu má þó segja, að örfáir fram-
leiðendur voru með stöngulsýki i
kartöflum sinum, og i þeim tilfell-
um var að sjálfsögðu um nokkur
afföll að ræða.
Af tilviljun má þó segja, að
prófað var sl. haust að kaupa i
október kartöflur, ræktaðar á
Suðurlandi og þær settar til
geymslu i hin sömu jarðhús.
Þá sýndi sig, að geymspuþol
þeirra kartaflna var i algjöru lág-
marki og eftir 2—3 mánuði mátti
heita, að um ósöluhæfa vöru væri
að ræða. Þetta út af fyrir sig sýnir
og sannar það — sem við höfum
orðið áþreifanlega varir við i
sambandi við alla dreifingu og
aðra meðferð vörunnar hin siðari
ár, að hún er að þessu leyti allt
önnur en áður var.
Eðvald sagði, að geymsluþol og
bragðgæði færu ekki ætið saman
og nefndi sem dæmi, að það hefði
sýnt sig, að bragðgæði i norð-
lenzkum kaftöflum hefði i nokkr-
um tilfellum farið versnandi hin
siðari ár, en aftur á móti væri
geymsluþol norðlenzkra kart-
aflna enn i góðu lagi þegar á
heildina væri litið.
— Þegar talað er um kartöflu-
ræktendur almennt, verðum við
að gera okkur grein fyrir, að
ræktun fyrir almennan markað er
allt önnur en svokölluð heimilis-
ræktun, sem mest tiðkaðist fram
til ársins 1940. Og núna eftir að
vélvæðingin er orðin jafn mikil og
raun ber vitni, og svo til eingöngu
útlendur áburður notaður við
ræktunina, — að ógleymdu þvi að
allt annað dreifingarkerfi er á
vörunni en áður var venja, — þá
segir sig sjálft að hér er mikill
vandi á ferðum og virðist vera
vaxandi.
Hættan er fyrst og fremst fólgin
I þvi, að uppskeran skaddist
meira og minna við upptöku og
flokkun kartaflnanna. Þar af leið-
ir, að meiri hætta er á alls kyns
sjúkdómum og fylgikvillum
þeirra, — og þá er vissulega voð-
inn vis. Staðreyndin er þvi miður
sú, að smithætta á t.d. stöngul-
sýki og öðrum gerlasjúkdómum,
er margfalt meiri, þegar um
vélvæðingu er að ræða.
Þetta er það, sem varðar útlit
og áferð framleiðslunnar. Hitt er
ekki sfður mikið vandamál, að
finna út rétt áburðarhlutföll við
ræktunina. Þá á ég ekki aðeins
við áburðarefnin, köfnunarefni,
fosforsýru og kali, — heldur ekki
siður hin svokölluðu snefilefni,
sem hér virðast ráða miklu um
það, hvort við fáum þau bragð-
gæði og þær kaftöflur, sem við er-
um að leita að.
Þessi snefilefni geta verið og
eru margvisleg og það sýnir sig,
að imörgum tilfellum, þegar búið
eraðrækta sama gróður (kartöfl-
ur i þessu tilviki) i langan tima i
sama jarðvegi, — þá er mjög lik-
legt að eitthvað af snefilefnunum
og ennfremur jarðvegsgæðin, geti
farið dvinandi. Þar getur m.a.
verið um að ræða, að innbyrðis
hlutföll jarðvegsefnanna raskist
þaö mikið við einhliða ræktun, er
siðan valdi þvi, að hin réttu
bragðgæði komi ekki fram. (jarð-
vegsþreyta?)
Benda má á i þessu sambandi,
að við búum við allt aðrar kart-
öfluræktunaraðstæður en þær
þjóðir sem við helzt styðjumst við
I sambandi við okkar landbúnað-
arvisindi. Þar má nefna að hér er
yfirleitt meiri raki og kaldari
veðrátta.
Það má hugsa sér, að þessi
margháttuðu nauðsynlegu efni,
sem i jarðveginum eru, séu ekki i
þvi formi að nytjagróður geti not-
ið þeirra, vegna hægfara efna-
skipta o.s.frv.
Varðandi þessar staðreyndir,
vil ég nefna, að forystumenn
landbúnaðarins og Búnaðarþing
hafa lagt til, að hafizt verði handa
með samanburðartilraunir og
viðtækar rannsóknir á þessu
sviði.
Að lokum sagði Eðvald B.
Malmquist:
— Það þarf að fara enn betur
með kartöflur og aðra garðávexti
i dreifingarkerfinu en nú tiðkast i
mörgum tilfellum, sérstaklega er
varöar sumaruppskeruna. En
sem dæmi um það, hvað fram-
leiðslan hér sunnanlands hefur
veriðmisjöfn á markaði i vetur,
þá má geta þess, að afföll og
endursend vara vegna margvis-
legra galla hefur numið mörgum
tonnum, eða rúmum 3% af heild-
armagni þegar verst hefur geng-
ið, þrátt fyrir að framleiðendur
hafa lagt mikla vinnu i að betr-
umbæta vöruna áður en þeir hafa
sent hana á hinn almenna mark-
að.
Um 40% bændur er framleiða
kartöflur til sölu á Suðurlandi
hafa sloppið alveg, eða þvi sem
næst alveg, við heimsendingar
eða afföll i framleiðslu sinni, eftir
að þær hafa verið teknar i mat og
til söludreifingar. En um 60%
markaðsframleiðenda hafa orðið
fyrir meiri og minni afföllum.
—G s a I.
Stórir flutningabilar komnir með kartöflurnar til Reykjavfkur frá ræktunarbændum fyrir austan fjall.
SAMSÖNGUR KVENNAKÓRS
SUÐURNESJA í KEFLAVÍK
Þrjú kvöld f siðustu viku hélt
Kvennakór Suðurnesja samsöng i
Félagsbiói i Keflavik, i öll skiptin
fyrir fullu húsi og við ágætar
undirtektir áheyrenda. Með kórn-
um kom og fram skólahljómsveit
Tónlistarskólans I Keflavik, og
lék hún með i nokkrum lögum, á
stengja- og blásturshljóðfæri.
- Það er ástæða til að fagna
þvi, hve listflutningur og list-
túlkun fyrir almenning hefur
farið ört vaxandi siðustu árin.
Fyrir örfáum dögum hélt Karla-
kór Keflavikur til dæmis sina ár-
legu sönghátíð hér, og nú kvenna-
kórinn. Allsnægtaþjóðfélagið vill
hafa nóg af öllu, og jafnvel helzt
meira en það getur torgað, svo að
ganga megi frá leifum, þegar svo
ber undir. Útvarp, sjónvarp,
leikhús og söngfélög hafa á
boðstólum hinar fjölbreytilegustu
tegundir listkynninga, og ekki má
gleyma málverka- og högg-
myndasýningum viðs vegar og er
engum fært að fylgjast með og
njóta þess alls, svo sem vert væri.
Veizluborðin eru hlaðin.
Ég held, að það hljóti að vera
nokkuð samhljóða álit þeirra,sem
gáfu sér tóm til að sækja samsöng
kvennakórsins á dögunum, að
sjaldan hafi jafnfágaður og vel
heppnaður tónflutningur farið
fram I Keflavik, eins og hjá kórn-
um að þessu sinni. Efnisskráin
var einstaklega smekklega upp
byggð, hófst á hinum yndislegu
stefjum Sigvalda Kaldalóns og
Inga T. Lárussonar, hélt siðan
áfram með vissri stigandi frá
tærum þýzkum þjóðlögum upp i
gömul og ný verk erlendra
höfuda t þeirrar gerðar, sem
fellur vel að smekk fólksins, eins
og hann er nú, en til að hitta i
mark eins og kórinn gerði, þarf
einmitt að gæta þess.
Ég get ekki tekið neitt tónverk
út úr af þeim, sem flutt voru. Ég
skynja þokka þeirra jafnt af þvi,
hve vel þau féllu saman i heild, og
hve þaulæfð þau virtust og mis-
takalaus. Þarna stóðu hefðarfrúr
á miðjum aldri og ungar meyjar
hlið við hlið og létu gamminn
geisa ef svo má segja þótt þeirra
afburðasnöggi og smekkvlsi
stjórnandi héldi þétt i tauminn, og
réði ferðinni út i æsar. Mér flugu i
hug léttklæddar ballettmeyjar,
þar sem þær sungu, og sann-
leikurinn er sá, að hugur manns
getur leitað um hin fjölbreytileg-
ustu svið listrænnar fegurðar,
þegar vel er sungið, ekkert frek-
ar um viðáttur hljómanna, heldur
en heima forms, eða lita.
Ich bin verliebt — hét eitt
kvæðið. Ég held það hafi allir
verið i sjöunda himni eftir
sönginn. Að baki þessu viðviki,
sem söngstjóri, söngfólk og að-
stoðarfólk gerir okkur til
glaðning og uppörvun-
ar nú undir vorið, ligg-ur þrotlaus
vinna og tlmafórn i allan vetur,
siðan á veturnóttum, og það eina,
sem ekki yrði til að gleðja og
hressa, væri það, ef kórinn notaði*
nú ekki tækifærið til að fara sem
allra viðast svo að fleiri en við hér
á Suðurnesjum gætum notuð hins
þaulæfða prógramms.
Söngstjóri kórsins er Herbert
H. Agústsson, og staðfesti hann
nú, sem að visu áður er þekkt, að
hann er hárnákvæmur og smekk-
vís stjórnandi, svo að á þvi sviði
held ég aðverði varla komizt öllu
lengra. Elisabet Eríingsdóttir
söngkona söng einsöng i nokkrurn
lögum við almenna hrifningu.
Ragnheiður Skúladóttir, þaulæfð-
ur píanóleikari, lék undir með kór
og einsöngvara af festu og mynd-
ugleik. Til aðstoðar og uppfylling-
ar komu svo frúrnar Hrönn Sig-
Húseigendur
Nú er tími viðgerða
kominn. Tökum að
okkur nýsmíði/ alls
konar viðgerðir og
glerisetningu.
Upplýsingar í síma
1-40-48 kl.19—20 á kvöld
in.
mundsdóttir og Sigriður Þor-
steinsdóttir með harmoniku og
gftar, og auk þeirra trommuleik-
arar og selloleikari. Konsert-
meistari skólahljómsveitarinnar
var Unnur Pálsdóttir, kornung,
falleg stúlka. Formaður kórsins
er svo frú Margrét Friðriksdóttir,
en söngfélag þarf ekki siður dug-
legan og ákveðinn formann held-
ur en önnur félög, og það mun hún '
hvort veggja vera. En —fyrir alla
'muni, farið viðar um landið,
söngvinur.
Valtýr Guðjónsson.
Menntamálaráðuneytið,
14. april 1975.
Lausar stöður
Eftirtaldar þrjár lektorsstööur I heimspekideild Há-
skóla tslands eru lausar til umsóknar:
Lektorsstaða I bókasafnsfræöi,
lektorsstaða I uppeldisfræöum og
lektorsstaða I frönsku.
Að þvi er varöar stöðuna i uppeldisfræöum skal tekiö
fram, að endurskoöun á skipan kennslu og rannsókna I
uppeldisfræðum,m.a. að þvi er varðar samstarf og
verkaskiptingu stofnana á þessu sviöi, kann að hafa
áhrif á framtiðarvettvang þessarar lektorsstöðu.
Laun samvk. launakerfi starfsmanna rikisins.
Umsóknir um framangreindar lektorsstöður, ásamt
ýtarlegum upplýsingum um námsferil og störf, skulu
hafa borist menntamálaráðuneytinu, Hverfisgötu 6,
Reykjavik, fyrir 15. mai n.k.
Stöður þessar voru áður auglýstar i Lögbirtingablaði
nr. 19/1975 með umsóknarfresti til 1. þ.m. en
umsóknarfrestur er hér með framlengdur til framan-
greinds tima.
Laust embætti
er forseti íslands veitir
Prófessorsembætti I byggingaverkfræöi I verk-
fræöiskor verkfræöi- og raunvlsindadeildar Háskóla
tslands er laust til umsóknar.
Fyrirhugað er að rannsóknir og aðalkennslugreinar
veröi á sviði fræðilegrar burðarþolsfræöi og aflfræði
fastra efna.
Umsóknarfrestur er til 15. mal n.k.
Laun samkv. launakerfi starfsmanna rikisins.
Umsækjendur um prófessorsembætti þetta skulu láta
fylgja umsókn sinni rækilega skýrslu um visindastörf
þau, er þeir hafa unnið, ritsmiðar og rannsóknir, svo
og námsferil sinn og störf.
Embætti þetta var áður auglýst I Lögbirtingarblaði nr.
19/1975 emð umsóknarfresti til 1. þ.m., en umsóknar-
frestur er hér meö framlengdur til framangreinds
tima.
Menntamálaráðuneytið
14. april 1975.
Lausar stöður
Eftirtaldar dósentstööur I verkfræöiskor verkfræði- og
raunvisindadeildar Háskóla Islands eru lausar til um-
sóknar:
Dósentsstaöa I vélaverkfræöi. Dósentinum er ætlað að
starfa á sviði rekstrarfræði.
Dósentsstaöa I rafmagnsverkfræði. Fyrirhugað er að
rannsóknir og aöalkennslugreinar veröi á sviði eins
eða fleiri þessara greinaflokka: a) slmafræöigreina,
b) merkjafræðigreina og c) rásafræöigreina.
Dósentsstaöa I byggingarverkfræði. Fyrirhugaö er að
rannsóknir og aöalkennslugreinar verði á sviði tveggja
eða fleiri þessara greinaflokka: a) efnisfræði
byggingarefna, b) húsagerðar og c) hagnýtrar burðar-
þolsfræði.
Umsóknarfrestur er til 15. mai 1975.
Laun samvk. launakerfi starfsmanna rikisins.
Umsækjendur um dósentsstöður þessar skulu láta
fylgja umsókn sinni rækilega skýrslu um visindastörf
þau, er þeir hafa unniö, ritsmiðar og rannso'knir, svo
og námsferil sinn og störf.
Tvær siðartöldu dósentsstöðurnar, i rafmagnsverk-
fræði og byggingarverkfræði, voru áður auglýstar i
Lögbirtingarblaði nr. 19/1975 meö umsóknarfresti til 1.
þ.m., en umsóknarfrestur er hér með framlengdur til
framangreinds tima.