Tíminn - 17.04.1975, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Fimmtudagur 17. april 1975.
Dr. Gunnlaugur Þórðarson:
SVARBRÉF TIL ÓLÍNU
Á KINNASTÖÐUM
Kæra Ólina.
Ekki var ætlun min að eltast við
þau viðbrögð sem útvarpserindi
mitt 19. des. s.l., „Gjöfin til þjóð-
arinnar”, kynni að valda. En svo
birtist opið bréf frá þér i Timan-
um 13. febrúár s.l. Þá hvarf mér
hin fyrri hyggja. E.t.v. vegna
þess, að i bréfi þinu gætir nokkurs
misskilnings, — sem má telja
næsta eðlilegur, þar sem hið tal-
aða orð rennur hratt um eyrað, en
þó fremur vegna hins, að ég á
Barðstrendingum annað upp að
unna en að virða ekki skrif þeirra,
og sizt slikrar sæmdarkonu, sem
þú ert, bóndi og kennari.
Fyrir rúmum tuttugu árum var
ég i framboði fyrir Alþýðuflokk-
inn i Barðastrandarsýslu og
gleymi aldrei þeirri velvild, sem
mér var þá sýnd, bláókunnugum
manni. Litlu munaði, að Alþýðu-
flokkurinn fengi uppbótarþing-
mann i Barðastrandarsýslu. Úr-
slitin hrukku að visu ekki til þess,
sem að var stefnt, en voru miklu
betri en vænta mátti. Þeim mun
fremur þar sem andstæðingar
minir beittu skefjalausum áróðri
og jafnvel niði, og var hin raun-
verulega ástæða fyrir þeim
vinnubrögðum sú, að ég taldi allt
of skammt gengið i landhelgis-
málinu, en þá var t.d. æðsta boð-
orð Sjálfstæðisflokksins 4 sjó-
milna landhelgi. Þetta er nú
löngu liðin tið, þótt minningarnar
ylji, og vikjum nú að bréfi þinu.
Meinsemi í garö bænda
Sérstakan vilja þarf til þess að
særa fram úr erindi minu mein-
semi við bændastéttina i heild og
er það sannfæring min, að bænd-
ur á Vestfjörðum séu yfirleitt
ekki haldnir þeirri fráleitu hug-
mynd um eignarrétt óbyggða,
sem illu heilli þrúgar bændur
viða annars staðar á landinu.
Bændur eru misjafnir eins og
annað fólk. Og þóttbent hafi verið
á furðulega framkomu örfárra
bænda, þá efast ég um að nokkur
bóndi i Barðastrandarsýslu taki
slikt til sin, að hugsuðu máli.
Berjatinsia á öræfum
1 bréfi þinu eignarðu mér að
hafa sagt ,að kaupstaðarfólk
mætti ekki einu sinni tina ber uppi
á öræfum”.
Út af þessum orðum skal hér
endurtekið það sem ég sagði um
beriatinslu. en það var þetta:
„58. kafli landleigubálks Jóns-
bókar er um tfrislu berja og
grasa.Þarsegir: „Eigi skal mað-
ur uta n orlofs lesa ber á annars
jörð til heim að bera, ef less tvi-
gildingsber og svo grös”. Þetta á-
kvæði er i lagasafni og er auðskil-
ið. Menn mega ekki án leyfis tina
ber á eignarlandi og skulu bæta
að tvöföldu, ef gert er i óleyfi. 011-
um er frjálst að tina ber á afrétti
og almenningi og gildir sama um
grasatinslu”.
Hins vegar minntist ég ekki
einu orði á berjatinslu uppi á ör-
æfum.
Slæm umgengni
kaupstaðabúa
1 bréfi þinu verður þér tiðrætt
um slæma umgengni kaupstaðar-
búa við náttúruna, likt og ég væri
að mæla sliku bót.
Af þvi tilefni vil ég endurtaka
hér sumt af þvi, sem vikið var að i
erindi minu, þar sagði m.a.:
„t 16. kafla landleigubálks
Jónsbókar frá 1281 segir: „Hvergi
á maður að bæta fyrir hagbeit
nema lögfest sé, nema hann láti
reka að landi eða i land hins, svo
hann vill að hagi hins beitist”.
Þetta þýðir, að menn geti áð, látið
hesta sina bita, þar sem þeir eiga
leið um landið, en þeir megi ekki
láta þá fara inn á ræktuð lönd eða
inn i girðingar eða land, sem er
nytjað. Með lögjöfnun tekur þetta
einnig til þess að slá upp tjaldi”.
Siðar i erindi minu sagði: „Það
skal áréttað, að sérstakur réttur
einstakra bænda og sveitarfélaga
að afréttum og almenningum get-
ur aðeins verið fólginn i afnota-
rétti einum saman. Þ.e.a.s. beit-
arrétti en ekki rétti til að hindra
umferð annarra nema þá til
verndar ræktun og gróðri”.
1 seinni hluta erindisins fórust
mér svo orð: „Það er sannfæring
min, að þegar æska landsins gerir
sér grein fyrir þvi, að þessi álykt-
un Alþingis þýði viðurkenningu á
hlutdeild hennar i villtri náttúru
landsins, mun hún sýna umhverfi
sinu og náttúru meiri virðingu en
áður. Það segir sig lika sjálft, að
fáum dettur i hug að fara t.d. með
tjald sitt inn á ræktað land eða að
gera nein spjöll. Það telst til und-
antekninga, og það ætti að vera
heimild til þess fyrir einstak-
linga, að vitnisburður tveggja
manna nægöi til refsingar fyrir
brot gegn umhverfinu. Það er t.d.
ofboðslegt að sjá fólk fleygja rusli
eða flöskum á viðavangi. Við þvi
ættu að liggja þung viðurlög.
Með visun til þessara orða i út-
varpserindi minu fer ekki milli
mála, hver afstaða min er til um-
gengni við náttúruna. Þvi má
bæta við, að á ferðum minum um
landið reyni ég jafnan að sýna
þennan hug i verki, tel mér skylt
að tina saman rusl og grafa það,
ef ég get komið þvi við. A sama
veg mun fjölda leiðsögumanna
farið, þvi meir sem menn ferðast
um landið þvi heitar unna þeir
þvi.
Annars virðast þessi mál vera
að þokast i rétta átt. Þannig ligg-
ur leið min oft að fossi einum i
Biskupstungum, sem kallast
Faxi, en i námunda við hann rétta
Biskupstungnamenn. Fyrsta að-
koma min á þennan fagra stað
fyrir mörgum árum var ömurleg,
þar lágu tómir oliubrúsar, vin-
flöskur, glerbrot og matarleifar,
en ekki var þetta eftir kaupstað-
arbúa. Nú er aðkoman þarna
gjörbreytt.
Þá er mér minnisstætt atvik
sem átti sér stað fyrir nokkrum
árum. Það hafði ráðizt að ég yrði
leiðsögumaður með um 50 Finn-
um norður i land. Áður en lagt var
upp, höfðu Finnarnir efnt til all-
sérstæðs veðmáls sin á milli, sem
ég vissi fyrst um, er norður var
komið, en það var um það hve
margir bæir á leið þeirra bæru
með sér að húsráðendur þeirra
kynnu að umgangast umhverfi
sitt, að þeirra mati.
Á leiðarlokum reyndist bærinn
einungis einn og var i Húnaþingi.
Furðulegust þótti þeim hin skeyt-
ingarlausa meðferð á timbri i
þessu skóglausa landi.
Byssur og morðfýsn
Þér verður alltriðrætt um það,
að ég harmi að Reykvikingar fái
ekki svalað morðfýsn sinni með
þvi að skjóta fugla. Þannig segir
i bréfi þinu: „Þú (Gunnlaugur)
sagðir að ekki mætti einu sinni
skjóta fugla. Furðulegt að þú
skulir gerast málssvari sliks ó-
sóma, það göfgar liklega sálina
að skjóta fugla”. Siðar: ,,..ef til
vill væri það gott fyrir Reykvik-
inga að svala morðfýsn sinni með
þvi að leggjast á sveif með
minknum....”
Út af þessu skal aðeins endur-
tekið það, sem ég sagði um þetta
efni 19. des. sl. „Til fróðleiks
skal þess getið, að i núgildandi
lögum um fuglaveiðar segir:
„öllum islenzkum rikisborgurum
eru fuglaveiðar heimilar i afrétt-
um og almenningi utan landar-
eigna lögbýla, enda geti enginn,
sannað eignarrétt til þeirra. Það
er sérstakt við löggjöf þessa, að
þarna leggur löggjafinn að jöfnu
almenninga og afrétti og styður
röksemdir þær, er áður getur.
Siðar sagði: „Þvi geta þeir, sem
eiga þennan afnotarétt (beitar-
rétt á afréttum) ekki bannað t.d.
fuglaveiðar.... á þessum svæð-
um”.
Sjálfur hef, ég aldrei skotið
rjúpu á ævinni og það er álit mitt,
að flestir þeir, sem stunda
rjúpnaveiðar séu útiverumenn,
sem unni náttúrunni og kynnist
henni á sérstæðan hátt, endá þótt
þeir bæli ekki algjörlega með sér
veiðináttúru forfeðra sinna,
hellisbúanna.
Hitt er athugandi, að margir
þeir, sem til þekkja, telja að það
sé nauðsyn að grisja rjúpnastofn-
inn. Dettur þér i hug að halda þvi
fram, að t.d. þeir menn sem
stunda rjúpnaveiðar i Barða-
strandarsýslu séu haldnir morð-
fýsn?
Virðing fyrir
eignarréttinum
Það er vissulega rétt hjá þér, að
þetta mál hefur tvær hliðar.
Annars vegar eru þeir, sem
vilja að frumburðarréttur þjóðar-
innar til landsins verði virtur eða
að aðrir landsmenn eigi a.m.k.
afrétti og almenninga til jafns við
bændur. Svo sem var i upphafi
byggðar, eins og ákvæði Jónsbók-
ar bera með sér, enda þótt bænd-
ur hafi mátt nýta þessi gæði til
beitar. 1 þessum hóp manna er
yfirgnæfandi meirihluti þjóðar-
innar.
Hins vegar eru þeir, sem vilja
neita þjóðinni um hlutdeild i öll-
um slikum svæðum og telja þau
nánast eign áina með gögnum og
gæðum, jafnt jarðhita, sem öðru.
Þetta eru örfáir menn.
Við skulum aðeins athuga
hvernig þessi eignarréttur hefur
orðið til. Sagan sannar okkur að
það hefur verið fyrst og fremst
kirkjan og örfáir yfirgangs-
samir bændur, sem sölsuðu
afréttina undir sig, beint
eða óbeint og aðallega á pappirn-
um, þvi að um raunverulega
einkaréttarlegar heimildir svo
sem viðurkenningu annarra eða
afsal var ekki að ræða né heldur
vörzlu, sem eignarréttur byggist
á.
Alþingi gengur á
réttalmennings
Með lögum nr. 15 frá 1923 voru
hin merku ákvæði Jónsbókar um
rétt almennings til veiða á afrétti
og i almenningi endurnýjuð, að
visu með nokkuð skertum rétti
frá þvi, sem áður var. Þvi sam-
kvæmt 123. grein hét það nú, að
öllum væri veiði heimil i vötnum
á afrétti og i almenningi og á öðr-
um lendum utan landareigna lög-
býla, enda geti enginn sannað
einstaklings-réttarheimild til
þeirra. Slik sönnunarbyrði, sem
lögð var á þann, sem meina vildi
öðrum neyzlu þessa réttar, hlaut
að vera torsótt, þvi einstaklings
réttarheimild er óhugsandi á
þessum svæðum, svo að i fram-
kvæmd þýddi þetta algjöran rétt
almennings i landinu að þessu
leyti.
Fyrrgreind lagaákvæði voru
endurnýjuð með lögum nr.
61/1932 um lax- og silungsveiði.
Aftur voru þau endurnýjuð ó-
breytt með lögum nr. 112/1941.
Á árinu 1955 var lagt fram á Al-
þingi frumvarp til laga um lax- og
silungsveiði og nú var fyrrgreind-
ur réttur almennings i landinu
felldur niður og hann veittur bú-
endum einum, sem áttu upp-
rekstrarrétt, nema vötnin væru i
einkaeign. Með þessu frumvarpi
var af hálfu löggjafans gengið á
rétt alþýðu manna i landinu.
Hæstiréttur hafði nokkru áður
kveðið upp dóm varðandi veiði-
rétt á tilteknum afrétti, þar sem
hann taldi veiðiréttinn sameign
manna i ákveðnum sveitarfélög-
um, sem þar áttu upprekstrar-
rétt. Þannig að frumvarpið skerti
rétt almennings frekar, en um-
ræddur dómur gaf tilefni til.
Ákvæði þessi voru felld niður,
að þvi er sagði i frumvarpinu,
vegna þess að þau hefðu valdið á-
greiningi, enda eigi ljóst orðuð.
Auðvitað var þetta fyrirsláttur
einn, ákvæðin voru ljós, en hlutu
auðvitað að valda ágreiningi, svo
sem öll ákvæði um þetta efni
hljóta að gera. Mér er næst að
halda, að þessi fyrirsláttur hafi
verið gerður til að villa um fyrir
mönnum og tryggja rétt þeirra,
sem gátu ekki sannað einstak-
lingsréttarheimildir sinar til
þessara landsvæða, þvi slikt er
nánast óhugsandi, sem fyrr segir.
Frumvarpið náði ekki fram að
ganga i fyrstu atrennu, en er það
var lagt fyrir Alþingi að nýju
t árið eftir var það samþykkt.
Þannig var þessi frumburðarrétt-
ur þjóðarinnar frá henni tekinn og
fenginn i hendur örfáum forrétt-
indamönnum, sem sagt almenn-
ingur var sviptur þeim rétti, sem
löggjöf þjóðveldisins hafði tryggt
honum. Auðvitað er skylt að færa
þetta til fyrra horfs og ætti það að
gerast, þegar lög um lax- og sil-
ungsveiði verða tekin til endur-
skoðunar næst, en um það atriði
hafa ráðherrar gefið itrekuð
fyrirheit. Þegar menn hugleiða
þessi mál nánar, þá hljóta menn
að viðirkenna að einstaklingsrétt-
ar-eignarheimild á afrétti, sé
nánast óhugsandi og andstæð
anda stjórnarskrár rikisins, — þá
verður manni ljósara en ella hve
hæpið það var hjá Hæstarétti að
eigna Reykholtsdalshreppi og
Hálsahreppi, ásamt Kalmanns-
tungu, einkarétt til veiða i vatni á
Arnarvatnsheiði. Þvi fyrrgreind-
ir aðilar hafa aldrei eignazt neina
einkaréttarheimild til svæða á
Arnarvatnsheiði, þótt Kalmanns-
tungukirkja hafi með yfirgangi
sölsað undir sig að nafninu til.
Slikur réttur byggður á fornum
yfirgangi hlýtur að verða tekinn
til endurskoðunar frá sjónarmiði
þess þjóðfélags, sem við lifum i.
Það er sem sagt löggjafinn, sem
hefur veitt bændum þessi réttindi
og getur tekið þau af hvenær sem
er.
Virðing bænda fyrir
eignarétti
Við skulum, áður en ég kveð,
hugleiða örlitið virðingu bænda
fyrir eignarrétti sinum. Það er
staðreynd, að bændur viða á land-
inu hafa rányrkt landareign sina
svo, að við borð liggur, að stór
svæði verði óbyggileg. Þetta
hefur þó einna minnst átt sér stað
á Vestfjörðum. Þessi iskyggilega
eyðing lands varð til þess að Al-
þingi samþykkti á 1100 ára af-
mæli byggðar i landinu, að veita
einn milljarð króna til þess að
bæta þau spjöll sem orðið hafa á
landinu af völdum mannvistar og
veðrunar.
Þetta var gjöfin til þjóðarinnar
allrari tilefni þessara timamóta
og hlýtur að hafa verið i þeim
skilningi gerð að þjóðin eigi tilkall
til afrétta, almenninga og allra
lendna utan iögbýla, hins vegar
getur þetta ekki hafa verið hug-
sað sem verðlaun til færri en þús-
und manna i landinu fyrir að vilja
eigna sér landið allt.
Það er sannfæring min að
hvorki þú né aðrir vestfirzkir
bændur teljið ykkur eiga t.d.
Þingmannaheiði, Glámuheiði né
afréttarlönd og viljið ekki standa
með þeim fáu bændum, sem telja
sig eiga allt hálendi tslands. Þess
vegna held ég og>að þegar öllu er
á botninn hvolft, séum við i
meginatriðum sammála, enda
þótt erindi mitt hafi sætt öðrum
skilningi hjá þér en rétt var.
17. marz 1975.
Sólaóir
hjólbaróar
til sölu ó ýmsar stærðir fólksbila.
Mjög hagstætt verð.
Full óbyrgð tekin ó sólningunni.
Sendum um allt land gegn póstkröfu.