Tíminn - 17.04.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Fimmtudagur 17. aprll 1975.
Fóstureyðingafrumvarpið rætt í neðri éeild í gær:
Frumvarpið í núverandi mynd
skynsamlegasti meðalvegurinn
Fdstureyðingafrumvarpið svo-
nefnda kom til 2. umræðu i neöri
deild i gær. Þá flutti Jón Skafta-
son (F), framsögumaður meiri-
hluta heilbrigðis- og trygginga-
nefndar neðri deildar, itarlega
framsöguræðu. Auk hans tóku til
máis Magniis Kjartansson (Ab),
sem var í minnihluta nefndarinn-
ar, Karvel Pálmason (SFV) og
Ragnhildur Helgadóttir (S).
Magnús Kjartansson lýsti sig
andvfgan 9. grein frumvarpsins
og taldi, að of skammt væri geng-
ið. Aftur á móti var Karvel
Pálmason andvigur þessari grein
frumvarpsins á þeirri forsendu,
að með henni væri gengið of langt
i frjálsræöisátt. Framhaldsum-
ræða fór fram í gærkvöldi og tóku
margir þingmcnn til máls.
Sem fyrr segir, flutti Jón
Skaftason itarlega ræðu, og birt-
ast hér á eftir nokkrir kaflar úr
henni.
Tilfinningamál og
mannréttindamál
Frumvarp þetta um ráðgjöf og
fræðslu varðandi kynlif og barn-
eignir og um fóstureyðingar og
ófrjósemisaðgerðir fjallar um
efni, sem eðli málsins samkvæmt
er mikið tilfinningamál og mann-
réttindamál og varðar þvi miklu,
að um þau gildi skynsamleg lög,
er hafi stuðning i almenningsálit-
inu.
Gerð slikra laga hlýtur að veru-
legu leyti að markast af þjóðfé-
lagsaðstæðum á hverjum stað.
Off jölgunarvandamál sumra
þjóða knýr valdhafa til þess að
lögleyfa frjálsar fóstureyðingar,
alrátt ríkisvald tekur fyrst og
fremst mið af stjórnarstefnunni,
t.d. ef fjölga þarf i herjum, við
gerð slikra laga.
Við tslendingar erum ekki
neyddir til sliks. Fólksfjöldinn
hér mætti gjarna aukast, — það
myndi bæta lifskjörin — og við
höfum engan her, sem betur fer.
Sjónarmið okkar, sem að laga-
setningu um þessi efni vinnum,
hljóta þvi að mótast af þörfinni
fyrir mannúðleg og skynsamleg
lög i þessum efnum, vel vitandi,
að hér erum við að fjalla um rétt
einstaklingsins til lifsins, sem er
undirstaða allra mannréttinda.
Við setningu sllkra laga getum
við gjarna litið til reynslu þeirra
þjóða, sem næstar eru okkur og
skyldastar.
Úrelt lög
Heilbrigðis-og tryggingarnefnd
þessarar deildar hefur undan-
farna mánuði haft frumvarp
þetta til athugunar og meðferðar,
og hefur niðurstaðan orðið sú, að
hún hefur klofnað i afstöðu til
frumvarpsins. Meiri hlutinn, sem
skipaður er 5 nefndarmönnum,
leggur til, að það verði samþykkt
með nokkrum breytingum, sem
við flytjum á sérstöku þingskjali,
en minni hlutinn (M.Kj.) skilar
séráliti, sem hann gerir grein
fyrir á eftir.
Áður en ég geri frekari grein
fyrir frumvarpinu og þeim breyt-
ingartillögum sem nefndin flytur,
þykir mér hlýða að skýra i stuttu
máli gildandi lög um þessi efni og
framkvæmd þeirra.
Lög nr. 38/1935 fjalla um leið-
beiningar fyrir konur um varnir
gegn þvi að verða barnshafandi
og um fóstureyðingar.
Lög nr. 16/1938 heimila i viðeig-
andi tilfellum aðgerðir á fólki, er
komi i veg fyrir að það auki kyn
sitt.
Lögin frá 1935 fjalla um:
1) varnir gegn þvi að
verða barnshafandi,
2) um vananir og
3) um íóstureyðingar.
Lög þessi eru nú úrelt á margan
hátt, sem eðlilegt er, og i þau
vantar itarleg ákvæði um ráðgjöf
og fræðsiu um kynlif og barneign-
ir. Fóstureyðing skv. þeim er þvi
aðeins heimil, að lifi konu sé
hætta búin af þvi að ganga með og
ala barn. Sé fóstur eldra en 8
vikna, þurfa knýjandi ástæður að
vera fyrir hendi til þess að fóstur-
eyðing sé heimil. Félagslegar
ástæður einar heimila ekki
fóstureyðingu. Aðgerð skal fara
fram á viðurkenndu sjúkrahúsi
og vera rökstudd með greinar-
gerð tveggja lækna um nauðsyn
aðgerðarinnar, og sé annar
þeirra yfirlæknir vilðkomandi
sjúkrahúss.
Lögin frá 1938 fjalla um:
1) afkynjanir
2) vananir og
3) fóstureyðingar.
Skv. þessum lögum er fóstur-
eyðing leyfð, ef ástæða er til að
ætla, að afkvæmið fæðist van-
skapað eða fáviti o.þ.h., eða ef
konu hafi verið nauðgað, enda
hafi hún kært ofbeldisverkið. I
lögunum er gengið út frá þvi, að
þriggja manna nefnd sérfróðra
manna, ásamt landlækni, úr-
skurði beiðnir um fóstureyðingar,
afkynjanir og vananir.
Fóstureyðingum
hefur fjölgað
A timabilinu 1950-1970 urðu
fóstureyðingar skv. þessum lög-
um fæstar 45 á ári og flestar 107.
Á árabilinu 1950-1960 að meðaltali
57 á ári, 1961-1970 83 á ári og
meðaltal 1964-1974 123 á ári. Arið
1971 urðu fóstureyðingar 143, 1972
urðu þær 152, 1973 223 og 1974 220.
Skv. upplýsingum brezku
heilbrigðisstjórnarinnar voru að
auki framkvæmdar i Bretlandi
1971-’74 115 fóstureyðingar á is-
lenzkum konum, að meðaltai 23 á
ári, en siðasta árið (1974) aðeins
16.
Langflestar þeirra eru fram-
kvæmdar á Fæðingardeild Land-
spitalans, en nokkrar á sjúkra-
húsum á Akureyri, Isafirði, Akra-
nesi, Neskaupstað og viðar.
Ekki liggja neinar upplýsingar
fyrir um synjanir á umsóknum
um fóstureyðingar skv. lögunum
frá 1935, en skv. töflu X bls. 46 i
riti heilbrigðis- og tryggingar-
nefndar nr. 4/1973 um fóstureyð-
ingar og ófrjósemisaðgerðir hafa
á árabilinu 1964-1970 borizt 259
umsóknir um vananir og fóstur-
eyðingar skv. lögum nr. 16/1938
og að 22 beiðnum um fóstureyð-
ingar hafi verið synjað. Af
framangreindum upplýsingum,
svo og öðrum, sem i riti þessu má
finna, er ljóst, að fóstureyðingum
hefur fjölgað ár frá ári hin siðari
árin, þrátt fyrir nokkuð þröngan
lagagrundvöll. Ræöur þar senni-
lega mest um sú staðreynd, að
læknar virðast i vaxandi mæli
taka tillit til félagslegra aðstæðna
þeirra kvenna, er sækja um
fóstureyðingar, og meta þær,
ásamt nokkru heilsuleysi hjá
konu sem fullgilda ástæðu fyrir
fóstureyðingu. Þrátt fyrir tals-
vert frjálslynda framkvæmd
þessara laga fer ekki á milli mála
þörfin á nýrri lagasetningu um
þessi efni, ekki sizt fyrir þá sök,
að nær öll ákvæöi um ráðgjöf og
fræðslu um kynlíf og barneignir
vantar i þessi lög, og er ástand
þeirra mála i hinum mesta ólestri
hér. Að koma i veg fyrir óvel-
komna þungun, er að sjálfsögðu
miklu æskilegra fyrir einstakl-
inginn og þjóðfélagið heldur en
eyðing fósturs, sem flestir telja
algjört neyðarúrræði. Nefndar-
menn allir eru algjörlega sam-
Jón Skaftason
mála um þetta og um þörfina á
nýjum lögum, er bæti m.a. úr
þessari vöntun.
Frjálsar fóstureyðingar
Hinn 19. nóvember 1973 fylgdi
þáverandi heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðherra Magnús
Kjartansson, úr hlaði frumvarpi
til laga um ráðgjöf og fræðslu
varðandi kynlif og barneignir og
um fóstureyðingar og ófrjósemis-
aðgerðir.
Frumvarp þetta olli miklum
deilum jafnt utan þings sem inn-
an. Einkum var deilt um 9. gr.
frumvarpsins, en þar var lagt til
að fóstureyðing yrði heimiluð að
ósk konu, væri hún búsett hér-
lendis eða ætti hún islenzkt rikis-
fang, væri aðgerðin framkvæmd
fyrir lok 12. viku meðgöngu og ef
engar læknisfræðilegar ástæður
mæltu gegn slfkri aðgerð. Var hér
lagt til að svokallaðar frjálsar
fóstureyðingar yrðu leiddar i lög.
Margar skriflegar athugasemdir
bárust til heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins og til
Alþingis. Voru þær allflestar á þá
leiö, að óvarlegt væri að heimila
algjörlega frjálsar fóstureyðing-
ar hér á landi. Að öðru leyti voru
athugasemdir litt færðar fram og
yfirleitt var lýst yfir stuðningi við
aðrar greinar frumvarpsins og
þær taldar til mikilla bóta.
Núverandi frumvarpi var visað
til heilbr,- og trygginganefndar þ.
29 jan. sl., og hefur verið þar til
meðferðar og athugunar rúma 2
mánuöi. Frumvarpið var að
þessu sinni ekki sent út til um-
sagnar, þar sem fyrir lágu 11 um-
sagnir aðila frá i fyrra um frum-
varp sama efnis. Aðilar þessir
eru Læknafélag Islands,
Hjúkrunarfélag Islands, Félag
isl. kvensjúkdómalækna. Félag
heimilislækna, Kvenfélagasam-
band tslands, Félagsmálaráð
Reykjavikurborgar, Ljósmæðra-
fél. tslands, Prestafél. tslands,
Samtök heilbrigðisstétta, Geð-
læknafél. tslands og Rauðsokka-
hreyfingin.
Mikil andstaða
Af öllum þessum umsögnum er
ótviræðan stuðning við 9. gr. laga
i frumvarpinu frá i fyrra, þ.e.
heimild til fóstureyðingar að ósk
konu, aðeins að finna i 2 þeim
siöasttöldu. Allar hinar umsagn-
irnar lýsa andstöðu við það
ákvæði, eða vilja veigamiklar
breytingar á þvi.
Þrátt fyrir að nefndin sendi
frumvarpið ekki út i þetta skipti,
barst henni fjöldi erinda, bréfa og
undirskriftalista, sem nefndar-
menn hafa kynnt sér. t erindi frá
Kvenréttindafélagi íslands, er
lýst fylgi við fóstureyðingar að
ósk konu. Þá hefur borizt fjöldi
bréfa frá einstaklingum og félög-
um með og móti þessu ákvæði.
Efni frumvarpsins
Vil ég þessu næst vikja að efni
frumvarpsins og þeim breyting-
um, sem i þvi er að finna frá fyrra
frumvarpi, svo og breytingartil-
lögum heilbr,- og tryggingar-
nefndar.
Fyrsti kafli þess fjallar um ráð-
gjöf og fræðslu varðandi kynlíf og
bameignir.
Sú breyting er gerð i þessu
frumvarpi frá þvi sem var I hinu
fyrra, að lagt er til, að landlæknir
hafi með að gera yfirumsjón meö
framkvæmd slikrar ráðgjafar og
fræðslu. Er það eðlilegt, þar sem
hann er næst heilbrigðisráðherra,
æðsti yfirmaður heilsugæzlu-
stöðva og sjúkrahúsa, þar sem
þessi ráðgjafarþjónusta á að fara
fram sbr. 3. gr. frumvarpsins.
Ráðgjafarþjónustan, skv. þessari
grein, á m.a. að veita fræðslu um
notkun getnaðarvarna og útvegun
þeirra, ráðgjöf fyrir fólk, sem
ihugar fóstureyðingu eða ófrjó-
semisaðgerðir, kynlifs- og sam-
búðarráðgjöf, fjölskylduvernd og
fræðslu um kynlif, liffræðilega og
siðferðilega fræðslu — og um
ábyrgð foreldrahlutverks.
Getnaðarvarnameðul ætti að
minu viti einnig að selja mjög
ódýrt i sambandi við þessa þjón-
ustu.
Við eftirrannsókn 76 kvenna á
Fæðingadeild Landspi'talans, sem
fóstri var eytt hjá árin 1966 og
1967, kom i ljós, að engar getn-
aðarvarnir voru viðhafðar i 82,9%
tilfella, en i 17.1% tilfella höfðu
þær brugðizt að sögn. Eftir
fóstureyðinguna notuðu 35% enga
verju en 43% lykkju eða pillu.
Segir þetta nokkra sögu.
Heilbrigðis-og tryggingarnefnd
leggur til, að bætt verði nýjum
staflið við 2. gr., er verði tölul. 4,
svo hljóðandi: „Ráðgjöf og
fræðslu varðandi þá aðstoð, sem
konunni stendur til boða I sam-
bandi við meðgöngu og barns-
burð”. Það er eðlilegt að konur,
sem vilja ganga með og ala sin
börn, eigi kost þessarar fræðslu
og ráögjafar, ekkert siður en hin-
ar, sem æskja fóstureyðingar.
Um kynlífsfræðslu
ingarnefnd til, að 7. gr. frum-
varpsins verði breytt þannig:
„Fræðsluyfirvöld skulu i sam-
ráði við skólayfirlækni veita
fræðslu um kynlíf og siðfræði
kynlifsins á skyldunámsstigi i
skólum landsins. Einnig skal
veita þessa fræðslu á öðrum
námsstigum”.
Nefndarmenn telja eðlilegt, að
fræðsluyfirvöld beri alfarið
ábyrgð á þessari fræðslu i skólum
landsins og að þessi fræðsla fari
fram i sambandi við annað al-
mennt námsefni bæði á skyldu-
námsstigi og öðrum námsstigum.
Mætti fella þessa kennslu inn I
heilsufræðinám, náttúrufræði og
jafnvel félagsfræðinám , sem eðli-
legan hluta af þvi námsefni. Eng-
inn vafi er á þvi að ástand þess-
ara mála i skólum landsins er
viðast hvar mjög bágborið og þar
sem kennsla kann að vera i sæmi-
legu lagi, sé það að þakka fram-
takssemi og skilningi einstakra
kennara, sem leggja sig fram i
þessum efnum umfram laga- og
kennsluskyldu.
Ég lít svo á, að ákvæði I. kafla
frumvarpsins séu e.t.v. það
mikilvægasta, sem I frumvarpinu
felst. oe takist framkvæmd þeirra
sæmilega, myndi margt gott af
þvileiða, m.a. færri fóstureyðing-
ar, sem alltaf eru neyðarbrauð”.
Hin umdeilda 9. grein
Þá vék Jón Skaftason að II.
kafla frumvarpsins um fóstur-
eyðingar, en um hann og þá fyrst
og fremst um ákvæði 9. gr. I rikti
ágreiningur i nefndinni.
Við 8. gr. frumvarpsins er skýr-
greint, hvað átt sé við með fóstur-
eyðingu. Við hana hefur verið
bætt, frá þvi sem var i fyrra
frumvarpi orðunum: „áður en
fóstur hefur náð lifvænlegum
þroska”.
Siðan gerði Jón Skaftason grein
fyrir breytingum á 9. greininni:
„Breytingin er i þvi fólgin, að i
stað þess að heimila fóstureyð-
ingu að ósk konu, að uppfylltum
vissum skilyrðum, þ.e. um lengd
meðgöngutima, um að engar
læknisfræðilegar ástæður mæli
gggn aðgerð, og að konan hafi
verið frædd um áhættu samfara
aðgerð og um hvaða félagsleg að-
stoð standi henni til boða, vilji
hún fæða barnið, er i þesu frum-
varpi lagt til að heimila fóstur-
eyðingu af félagslegum astæðum,
þegar ætla má, að þungun og til-
koma barns verði konunni og
hennar nánustu mjög erfið vegna
félagslegra ástæðna, og eru tald-
ar upp i stafliðum a.-d. nokkrar
slikar, þó hvergi tæmandi, sbr. d.-
liö, er segir: „annarra ástæðna,
er séu fyllilega sambærilegar við
ástæður i a.-c.”
Við gr. P. I. hefur heilbr.- og
tryggingarnefnd gert tvær breyt-
ingar á þingskjali nr. 431. Sú
fyrri,aðistað orðsins „óbærileg”
I upphafi komi: „of erfið”, og að
orðið „fátæktar” i b.-lið falli
brott. Er hér um minni háttar
breytingar að ræða, og stendur
styrrinn ekki um þær i nefndinni,
heldur um sjálfa frumvarps-
greinina 9.1.
Skynsamlegur
meðalvegur
Ég hef áður vikið að þvi, að
flestar þær umsagnir, sem
heilbr,- og tryggingarnefnd bár-
ust I fyrra, voru andvigar heimild
til fóstureyöingar að ósk konu. Ég
hef vikið að þvi, að ég telji mikil-
vægt, að löggjöf, um jafnviö-
kvæmt efni og fóstureyðingar,
byggi á traustum grunni og fylgd
meiri hluta þeirra þjóðfélags-
þegna, sem við hana eiga að búa.
Þótt erfitt sé að sanna, hver
meirihlutavilji frjálsra borgara
sé f svona máli, gefa þó um-
sagnirnar nokkra visbendingu i
þvi efni, og persónulega er ég
alveg sammála þeirri skoðun,
sem fram kemur i greinargerð
frá stjórn Læknafélags tslands,
að frumvarpið i núverandi mynd
sé skynsamlegur meðalvegur, og
að gengið sé eins langt þar og
hugsanlegt sé við rikjandi að-
stæður til móts við óskir konunn-
ar um sjálfsákvörðunarrétt i
þessum efnum. Ég vil rökstyðja
þessa skoðun nánar: — aðrir
meirihlutamenn munu flytja
fram sin rök, ef þeim svo sýnist.
Löggjöfin
vandlega rýmkuð
Ég er fylgjandi frjálslyndri
fóstureyðingarlöggjöf en á móti
frjálsum fóstureyðingum, eins og
það er kallað. Ég hygg, að sú
meginstefna eigi miklu fylgi að
fagna i réttarvitund almennings á
tslandi, og sé jafnframt i góðum
takt við þróun þjóðfélagsmála og
framfara ræknavisindum. Ekki
verður með rökum deilt um, að
með ákvæðunum um að félags-
legar ástæður einar nægi til þess
að fá fóstureyðingu gerða, er lög-
Framhald á 19. siðu
Þá leggur heilbr,- og trygg-