Tíminn - 23.04.1975, Blaðsíða 6
6
TÍMINN
Miðvikudagur 23. apríl 1975.
Rekstur almennings-
bókasafna engu þýðingar-
minni en rekstur skólanna
— sagði Vilhjálmur Hjálmarsson menntamálaráðherra, er
hann fylgdi úr hlaði frumvarpi um almenningsbókasöfn
Vilhjálmur Hjálmars-
son menntamálaráð-
herra fylgdi nýlega úr
hlaði frumvarpi um al-
menningsbókasöfn. í
ræðu sinni sagði
mennta mála ráðherra
m.a.:
Ég mæli hér fyrir frumvarpi til
laga um almenningsbókasöfn en
þaö er stjörnarfrumvarp.
Þetta frumvarp á sér alllanga
sögu að baki. Ég mun ekki rekja
hana hér að þessu sinni.
Ráðherra svarar fyr-
irspurn um fjarskipti
A fundi sameinaðs þings i gær
svaraði Halldór E. Sigurðsson
samgöngumálaráðherra fyrir-
spurn frá Eyjólfi K. Jónssyni (S)
um fjarskipti við Siglufjörð. Svar
ráðherrans var á þessa leið:
A fjárfestingaraætlun Pósts og
sfma fyrir árið 1975 var gert ráð
fyrir byggingu 5 metrabylgju-
stöðva á Vestur- og Norðurlandi.
Hins vegar gæti hugsanlegur
niðurskurður á fjárveitingum til
framkvæmda tafið fyrir þvi, að
hægt verði að reisa þessar stöðv-
ar á yfirstandandi ári. Hins vegar
Taka sæti
á Alþingi
1 gær tók séra Ingiberg J.
Hannesson sæti á Alþingi, en
hann er fyrsti varamaður iands-
kjörinna þingmanna Sjálfstæðis-
flokksins. Tekur hann sæti Guð-
mundar H. Garðarssonar. Þá
tóku nýlega sæti á Alþingi Jó-
hannes Amason (S) fyrir Þorvald
Garðar Kristjánsson. Og Soffia
Guðmundsdóttir (Ab) tók sæti
Stefáns Jónssonar.
er það ætlun tæknideildar Pósts
ogsima, aðhægt verði á þessu ári
að setja upp eina stöð, sem af-
greidd yrði frá loftskeytastöðinni
á Siglufirði. Til þess að þjónustu-
svæði stöðvarinnar verði sem
stærst er ráðgert, að hún verði
staösett i Grimsey og tengd Siglu-
firöi með linu á radiófjölsima-
sambandinu.
A árunum 1973 og 4 voru reistar
örbylgjustöðvar milli Blönduóss
og Akureyrar og hafa sambönd
um þessar stöðvar verið i prófun
að undanförnu og reyndar i
notkun að takmörkuðu leyti.
Jafnframt hafa verið gerðar ráð-
stafanir til að hægt sé að tengja
um 30-60 linur áfram frá Blöndu-
ósi til Reykjavikur um strengi og
radiósambönd. Linur þessar
verða aðlikindum teknar i notkun
á næstunni. Nú stendur einnig yfir
bygging stöðva i örbylgjukerfinu
milli Blönduóss og Reykjavfkur
og þegar þeim framkvæmdum er
lokið i byrjun næsta árs verður
hægt að f jölga enn linum og þar
að auki leggja niður elstu sam-
böndin milli Reykjavikur og
Akureyrar. Er þess að vænta, að
bilanir og truflanir veröi minni á
hinum nýju samböndum.
Ég hygg, að allir séu sammála
um hvort tveggja, almenna þörf
fyrir vönduð og vel upp byggð
bókasöfn og svo hitt, að fjárfram-
lög rikisins til bókasafna eru og
hafa verið um alllangt árabil
óeðlilega lág.Löggjöf sú um al-
menningsbókasöfn, sem nú er i
gildi, er frá árinu 1963.
Ákvæöi þeirra laga um
fjárhagslegan stuðning hins opin-
bera við almenningsbókasöfnin
eru löngu úrelt orðin, enda i engu
samræmi við þróun verðlagsmála
á þessu timabili.
Samkvæmt athugasemdum
fjárlaga og hagsýslustofnunum
hefur frumvarpið i för með sér 72
millj. kr. útgjaldaauka fyrir
rikissjóð. En framlög til allra al-
menningsbókasafna á landinu eru
i fjárlögum 1975 aðeins tæplega 10
millj. kr. Hér er þvi, ef frumvarp
þetta verður að lögum óbreytt að
þessu leyti um gagngera stefnu-
breytingu að ræða. — Þessi
ákvæði ræði ég aðeins nánar sið-
ar.
Þetta frumvarp miðar að þvi að
sett verði um almenningsbóka-
söfn rammalöggjöf, en um fram-
kvæmdaatriði fjölmörg verði
nánar kveðið á i reglugerð.
t fyrstu grein þessa frumvarps
segir svo: „Almenningsbókasöfn
skulu starfa i öllum byggðum
landsins til sjávar og sveita.
Almenningsbókasöf n eru
mennta-, upplýsinga- og tóm-
stundastofnanir fyrir almenning.
Þau skulu gefa fólki sem beztan
kost á, að lesa og færa sér i nyt
bækur og veita afnot af nýsigögn-
um svo sem hljómplötum, segul-
böndum og öðrum miðlunargögn-
um til fræðslu og dægradvalar.”
Hér er reynt i örstuttu máli að
gera grein fyrir megintilgangi
frumvarpsins og um leið starf-
..m
Vilhjálmur Hjálmarsson
semi almenningsbókasafna i
landinu.
Það er mál manna, að al-
menningsbókasöfn hafi sifellt
þýðingarmeira hlutverki að
gegna i þjóðfélaginu þrátt fyrir
allt. Góð bókasöfn eru t.d. engu
þýðingarminni I þéttbýli en i
strjálbýli, nema siður sé. Og
þéttbýlið auðveldar raunar stöð-
ug og sameiginleg not alls al-
mennings af slikum söfnum.
Bókasöfnin hljóta nú, ekki siður
en áöur, að koma til hjálpar, þar
sem getu almennings til bóka-
kaupa þrýtur og tryggja það, að
unnt sé að fullnægja lestrarþörf
og lestrarþrá ungra og gamalla.
Söfnin hljóta að verða i rikari
mæli upplýsingamiðstöðvar fólks
i leit að margvislegum fróðleik og
tómstundaverkefnum.
1 1.-6. gr. frv. er i mjög stuttu
máli mælt fyrir um það, hvernig
skipa skuli bókasafnsumdæmum
i landinu og starfsemi safnanna
almennt. Þessar greinar gera
ekki ráð fyrir neinum stór-
breytingum frá þvi kerfi, sem nú
er i gildi. Þvert á móti eru al-
menningsbókasöfnin flokkuð i
Framhald á 11. siðu.
Vilja
þrengja
ókvæðið
Fjórir þingmenn, Gunn-
laugur Finnsson (F), Pálmi
Jónsson (S), Lárus Jónsson
(S) og Karvel Pálmason
(SFV) fluttu breytingartillögu
við fóstureyðingarfrumvarpið
við 3. umræðu i neðri deild i
gær.
Gunnlaugur Finnsson hafði
framsögu fyr-
ir breytingar-
tillögunni,
sem miðar aft
þvl að þrengja
ákvæði frum-
varpsins um
leyfi til fóstur-
eyðingar.
Aðalbreytingartillaga þing-
mannanna er svohljóðandi:
Við 10. gr. I stað 1. og 2.
málsgr. komi:
Fóstureyðing skal fram-
kvæmd eins fljótt og auðið er
og aldrei eftir 12. viku með-
göngutimans, nema fyrir
hendi séu ótviræðar læknis-
fræðilegar ástæður og lifi og
heilsu konunnar stefnt i þvi
meiri hættu með lengri með-
göngu og fæðingu. Einnig skal
fóstureyðing leyfileg eftir 12
vikur séu miklar likur á van-
sköpun, erfðagöllum eða
sköddun fósturs.
Kvöldfundur um
efnahagsmál
í gær var boðað til kvöldfundar
og var á dagskrá þess fundar
frumvarp rikisstjórnarinnar um
efnahagsráðstafanif. Var ætlunin
að afgreiða frumvarpiö til efri
deildar, en i gærdag var frum-
varpið afgreitt til 3. umræðu.
Páll Pétursson í umræðum um áburðarmál á Alþingi:
Verðhækkanir í ár samsvara hálfum
stofnkostnaði ammoníakverksmiðju
Nýlega var samþykkt á Al-
þingi þingsályktunartillaga
Páls Péturssonar (F) um
könnun á þvi, livort ekki sé
timabært að hefjast þegar
handa um stækkun Aburðar-
verksmiðjunnar i Gufunesi, en
atvinnumálanefnd hafði haft
málið til meðferðar og mælt
með samþykkt þess.
t umræðum um málið i sam-
einuðu þingi sagði Páll Pét-
ursson m.a.:
,,Ég ætla ekki að fara mörg-
um orðum um þann vanda,
sem steðjar að þjóðfélaginu,
og þó sérstaklega bændum,
vegna hinnar geigvænlegu
hækkunar, sem verður á á-
burðarverði i vor. Þess má
geta, aö I verðlagsgrundvell-
inum frá 1. sept. 1973, var á-
ætlað að visitölubúin notuðu á-
burð fyrir 150 þús. t grundvell-
inum I fyrrahaust var fram-
reiknað af Hagstofunni 44,5%
hækkun á áburðarliðnum,
þannig að hann var 216 þús. i
fyrrasumar. Ef ofan á þetta
hefði bætzt 153% hækkun á á-
burði nú i vor, mundi það hafa
gert næstum hálft sjötta
hundr. þús. á meðalbú. Heild-
arhækkunin milli áranna 1974
og 1975 lætur nærri að sé 1 1/2
milljarður, þannig að heildar-
verðið i ár er 2 1/2 milljarður i
stað tæplega 1 milljarðs árið i
fyrra. Rikisstjórnin hefur
góðu heilli, svo sem kunnugt
er, ákveðið að greiða niður
helming þessarar hækkunar
og er þar komið til móts við
tillögu áburðarnefndar þeirr-
ar, sem hæstvirtur landbúnað-
arráðherra skipaði á siðasta
hausti. Hefði rikisstjórnin ekki
tekið þessa ákvörðun og hækk-
un áburðar verið hleypt út I
verðlagið hefði búvöruverð
hækkað um 13,1%. Nú hefur á-
kvörðun rikisstjórnarinnar
haft það i för með sér, að bú-
vöruverðið hækkar einungis
um 6 1/2%. Þessari hækkun
mun verða skipt á 1. júni og 1.
sept. og hefur Stéttarsamband
bænda fallizt á þá tilhögun, en
hún er bundin þvi skilyrði, að
rekstrarlán til landbúnaðar
verði hækkuð verul., en þau
eru engan veginn fullnægjandi
miðað við núverandi ástand,
hvað þá þegar bændur þurfa
að fara að leysa út áburðinn.
Þrátt fyrir nýákveðna niður-
greiðslu þarf grundvallarbúið
að svara út 165 þús. kr. hækk-
un vegna áburðar á þessu ári.
Og verður þessi eini rekstrar-
liður á meðalbúi kr. 381 þús.
Rekstrarfjárstöðu fjölmargra
bænda og verzlunarfyrirtækja
þeirra er þannig háttað, að
þetta veldur geigvænlegum
vanda, vanda, sem verður að
leysa með verulega auknum
rekstrarlánum.
Ég vænti þess mjög eindreg-
ið, að hæstvirt rikisstjórn beiti
alvarlega áhrifuni sinum við
Seðlabankann, þannig að hann
hækki rekstrarlánin á viðun-
andi hátt.
Páll Pétursson
Verölagiö i ár stafar að
langmestu leyti af hækkun
þess áburðar, sem Áburðar-
verksmiðjan þarf að kaupa frá
útlöndum. Það er um 1/3 af
þvi magni, sem við tslending-
ar notum árlega. Sem dæmi
um þennan verðmun vil ég
rifja það upp, aö ammoniak
framleitt i Gufunesi kostaði á
siðasta hausti 177 dollara
tonnið, en innflutta ammoni-
akið 450 dollara. Hið lága verð
hér byggist þó að nokkru leyti
á þvi, að verksmiðjan er ekki
þung I afskriftum og býr við
mjög lágt orkuverð”.
Þessu næst vitnaði Páll i
ræðu, sem Runólfur Þórðar-
son, tæknilegur framkvæmda-
stjóri Aburðarverksmiðjunn-
ar flutti á siðasta Búnaðar-
þingi, en þá sagði Runólfur,aö
næsta eðlilega skrefið i aukn-
ingu innlendrar áburðarfram-
leiðslu væri bygging nýrrar
saltpéturssýruverksmiðju i
Gufunesi, en áætlað verð
slikrar verksmiðju af hæfi-
legri stærð væri 770 millj.
króna miðað við núverandi
gengi. t framhaldi af þvi vitn-
aði Páll síðar i ræðu Runólfs:
„Ef byggð yrði litil
ammoniakverksmiðja I Gufu-
nesi, þyrfti hún að geta fram-
leitt um 60 tonn á dag af
ammoniaki tii viðbótar við
núverandi framleiðslu, sem er
um 27 tonn á dag. Ljóst er, að
varla tæki þvi, að fara af stað
með minni aukningu með
tilliti til núverandi innan-
landsnotkunar, en framan-
greind aukning ætti að duga til
þess að fullnægja innanlands-
þörfinni um allmörg ókomin
ár. Til viðbótar við framan-
greinda sýruverksmiðju,
þyrfti þá að reisa eftirtaldar
verksmiðjur i Gufunesi:
Vatnsefnisverksmiðju, sem
byggðist á rafgreiningu
vants, köfnunarefnisverk-
smiðju, er ynni úr fljótandi
andrúmslofti og ammoniaks-
verksmiðju. Þá þyrfti einnig
tilheyrandi viðbót við raf- og
vantskerfi verksmiðjunnar.
Aflþörf slikrar viðbótar yrði
um 35 megawött, þannig að
heildarafl notað i Gufunesi
yrði þá um 55 megawött.”
Nokkru seinna segir Runólf-
ur: „Ekki liggja fyrir nýlegar
tölur um stofnkostnað verk-
smiðju eins og þeirrar, sem
hér um ræðir, og erfitt er að
gera nákvæmar kostnaðar-
spár á þeim óvissu tlmum,
sem nú eru I heiminum. Það er
hins vegar ekki óliklegt, að
ammóniakverksmiðja, ásamt
tiiheyrandi vatnsefnis- og
köfnunarefnisverksmiðjum og
öðrum búnaði myndi kosta 2 -
2 1/2 milljarð til viðbótar við
þann kostnaö, sem leiddi af
aukinni sýruframleiðslu og
greint er frá hér að framan.
Framleiðslukostnað
ammoniaks úr þessari verk-
smiðju er ekki hægt að áætla
enn sem komið er, til þess þarf
m.a. nákvæmar stofn-
kostnaðaráætlanir og áætlað
verð á raforku.”
Hér lýk ég þessari tilvitn-
un,” sagði Páll Pétursson, „en
ég vil vekja sérstaka athygli á
þessum kostnaðartölum.
Verðhækkunin i ár er 1 1/2
milljaröur, en þessi 1 1/2
milljarður hefði gert betur en
greiða hálfa ammoniakverk-
smiðju E.t.v. nægt til þess að
greiða langdrægt helming af
öllum þeim verksmiöjukosti,
sem viö þurfum að eignast til
þess að verða okkur sjálfum
nógir um köfnunar-
efnisáburð.”