Tíminn - 23.04.1975, Blaðsíða 9

8
TÍMINN
Miðvikudagur 23. april 1975.
Miðvikudagur 23. april 1975.
TÍMINN
9
Menntamálaráðherra, Vilhjálmur Hjálmarsson flytur ávarp sitt. Starfsfólk og gestir Þjóðleikhússins hlýða á.
Frá afmælishófinu IKristalssal Þjóðleikhússins, taliö frá vinstri: Reinhart Reinhartsson.leikmyndadeild, Þorsteinn Sveinsson form. Þjóð-
leikhússkórsins, fyrir aftan hann sést I Sigurjón Jóhannsson leikmyndateiknara, Jón Kristinsson form. Leikfélags Akureyrar, Svava
Þorbjarnardóttir, gjaldkeri Þjóbieikhússkórsins, Sigurlaug og Guðlaugur Rósinkranz, fyrrv. Þjóðleikhússstjóri, Herdfs Þorvaldsdóttir,
leikkona, Sigmundur örn Arngrlmsson leikari og Anna Kristln Arngrlmsdóttir leikkona.
Úthlutað var I fyrsta skipti úr nýstofnuðum sjóði Kardemommusjóðnum, sem stofnaöur er með höfund-
arlaunum Thorbjörns Egner, en þaö voru þeir Klemenz Jónsson, sem leikstýrt hefur þeim leikritum
Egners, sem sett hafa verið upp I Þjóðleikhúsinu og Carl BiIIich, sem útsett hefur tónlist við leikritin og
verið hljómsveitarstjóri I öll skiptin, sem hlutu styrkina, hundrað þúsund krónur hvor.
Tlmamyndir: Róbert.
Mikið um dýrðir í
afmælishófinu
Félag islenzkra ieikara, ásamt ættingjum Arndlsar Björnsdóttur, afhentu Þjóðleikhúsinu að gjöf mynd
af Arndísi eftir Halldór Pétursson. Kona Halldórs, Fjóla Sigmundsdóttir afhjúpaði myndina. Sveinn
Einarsson og Klemenz Jónsson fylgjast með.
gébé-Reykja vik. — Þjóð-
leikhúsinu bárust margar gjafir
og hamingjuóskir i tilefni 25 ára
afmælisins sl. sunnudag. Hóf var
haldið fyrir starfsfólk og gesti i
Kristalssalnum á sunnudaginn og
hófst það með þvi að Vilhjálmur
Þ. Gislason formaður leikhúsráðs
ávarpaði gesti og bauð þá vel-
komna.
Þá tók til máls Vigdis
Finnbogadóttir, leikhússtjóri,
fyrir hönd Leikfélags Reykja-
vikur og afhenti gjafabréf þar
sem lofað er stækkuðum myndum
af nokkrum látnum leikurum,
þeim Gesti Pálssyni, Ingu
Þórðardóttur, Hildi Kalman ,
Reginu Þórðardóttur og Brynjólfi
Jóhannessyni.
Jón Kristinsson formaður Leik-
félags Akureyrar, flutti Þjóð-
leikhúsinu kveðjur frá L.A. og af-
henti silfurskjöld með
áletruninni: Þjóðleikhúsið 25 ára.
Kveðja frá Leikfélagi Akureyrar.
Klemenz Jónsson leiklistarstjóri
útvarpsins, afhenti, fyrir hönd
Félags Isl. leikara, málverk af
Arndisi Björnsdóttur, sem af-
hjúpað var vjð þetta tækifæri, og
Ævar Kvaran leikari tók til máls
fyrir hönd Starfsmannafélags
Þjóðleikhússins, sem einmitt var
stofnað sama dag. Fyrsta verk
hins nýja félags var að safna'150
þúsund kr. sem verja á til kaupa
á talsimakerfi innan leikhússins.
Helga Hjörvar flutti kveðjur og'
þakkaði ánægjulegt samstarf
fyrir hönd Bandalags isl.
leikfélaga og Guðlaugur
Rósinkranz fyrrv. leikhússtjóri
þakkaði boð til hátiðarhaldanna
og afhenti leikhúsinu fallega
blómakörfu. Thorbjörn Egner
færði leikhúsinu að gjöf skemmti-
lega mynd af ræningjunum þrem-
ur og ljóninu úr
Kardemommubænum og Erland
Josephson við Dramateen i
Stokkhólmi færði leikhúsinu
mynd eftir Lennark Mörk,
leikmyndateiknara, sem gerð var
i tilefni uppsetningar Ingmars
Bergmans af Draumleik Strind-
bergs. Að lokum þakkaði Sveinn
Einarsson þjóðleikhússtjóri
góbar gjafir og árnaðaróskir og
úthlutaði siðan styrkjum úr
Menningarsjóði Þjóðleikhússins.
A sunnudagskvöldið var
leiksýning fyrir starfsfólk hússins
oggesti og rikti þar geysilega góð
stemmning að sögn þjóðleikhús-
stjóra. Ahorfendur tóku sýning-
unni mjög vel, og í lokin komu
allir leikararnir fram á sviðið og
sungu ísland ögrum skorið og
leikhúsgestir stóðu allir upp og
tóku undir sönginn.
Við lok 52. sýningar á
Kardemommubænum fyrr um
daginn, tók Thorbjörn Egner,
höfundur leiksins ti.l máls, og lét
þess m.a. getið að skemmtilegast
þætti sér að sjá uppfærslu á leik-
ritum sínum i Reykjavik, þar
rikti ætið góð stemmning á
sýningum. Hann afhenti siðan
Klemenzi Jónssyni og Carl Billic
hundrað þúsund krónur úr ný-
stofnuðum sjóði, Kardemommu-
sjóðnum, en auk þeirra fær einn
Norðmaður, sem Egner velur,
sömu upphæð i styrk til tslands-
ferðar.
Úthlutað var úr Menningarsjóöi Þjóðleikhússins, og I lok hófsins afhenti Sveinn Einarsson Þjóðleik-
hússstjóri eftirtöldum fimmtlu þúsund krónum hverjum: Brlet Héðinsdóttir og Glsla Alfreössyni sem
sjást á meðf. mynd, en auk þeirra fengu Bryndls Pétursdóttir, Jón Benediktsson og Guðmundur Magn-
ússon úthlutun úr sjóönum.
íslenzk menning er og á að vera hluti af heimsmenningunni
Virðulegu þingfulltrúar.
,,Ég, sem á að deyja,
dvel hjá yður,
sem drottinn hefur gefið
eilift lif.”
Þetta brot úr þriðja bréfi Páls
postula til Korintumanna i út-
leggingu Steins Steinarrs kom
mér strax i hug, þegar ég sá fram
á, að mér yrði kippt inn fyrir
dyrastafinn hérna i Tjarnarbúð i
byrjun listamannaþings.
Ég hef lengi borið drjúga virð-
ingu fyrir þvi fólki, sem gerir eða
skapar listaverk i litum og i form-
um, tónum, orðum og túlkun,
listaverk, sem aldrei gleymast.
Og mér fannst sem ég myndi
kikna i knjáliðunum, eins og karl-
inn sagði, þegar ég kæmi hingaö
til þess að ávarpa ykkur.
En svo sá ég i blöðum, að hér
átti að ræða stjórnunarhliðar list-
anna og menningarinnar, og mér
létti stórum og minntist þá einnig
vinsamlegra samræðufunda með
sumum ykkar, gott listafólk, inn-
an ráðuneytis og utan. — Og vers-
ið hans Steins er lika lengra en
þetta, sem ég hafði yfir áðan, þvi i
heild er það vist svona:
,,Ég, sem á að deyja,
dve| hjá yður
sem drottinn hefur gefið
eiliftlif.
Og drottinn gefur öllum
eilift lif,
en eilift lif er ekki til,
þvi miður.”
Já, þegar allt kemur til alls, þá
erum við nú öll á sama báti, og.
a.m.k. er það hverju orði sannara
hið fornkveðna, að „allt hefðar-
stand er mótuð mynt, en maður-
inn gullið þrátt fyrir allt.”
Svo er það nú þetta : 1 þrihyrn-^
ingnum list, valdstjórn, fólk eru
öll hornin ómissandi.
Við og þið, almenningur og
listafólk, getum hvorug án hins
verið. List ykkar gefur lifi okkar
með vissum hætti ljós og lit og yl,
og við eigum að geta orðið ykkur
til nokkurs stuðnings og upp-
örvunar með þvi að sýna
skilning, og umfram allt jákvætt
hugarfar gagnvart listsköpun og
listtúlkun i ýmsum myndum.
Nú ætla ég ekki að gera neina
tilraun til að leggja linur um
stjórnun menningar á sviði list-
anna á voru landi, Islandi, nema
árétta þá meiningu mina, að
stjórnvöldum beri að visu að gera
sitt til að listin, listafólkið, eigi
jafnan aðgang að myldnumbeði i
frjórri jörð. En ég tel ekki æski-
legt að marka þvi bás innan fjög-
urra veggja i kappkyntu gróbur-
húsinu. Ég mun hins vegar fylgj-
ast af áhuga með umræðum, og
einkum niðurstöðum þessa lista-
þings.
Samskipti rikis og lista eru
hreint ekki svo litil i gegnum árin.
Ánægjan með þessi samskipti
hefur ekki alltaf. verið óblandin.
Þeim mun meiri ástæða er til að
ræða málin og leita leiða til úr-
bóta, en_þaðskilst méreinmitt, að
sé eitt helzta verkefni þessa
þings.
Siðan ég var settur til starfa i
menntamálaráðuneytinu, hefur
sitthvað borið þar á góma á þess-
um sviðum. Má ég e.t.v. rifja upp
nokkur atriði.
1 dag er þjóðleikhúsið 25 ára.
íslenzki ballettinn var viður-
kenndur með fjárveitingu á fjár-
lögum þessa árs. Vonazt er til, að
lög verði sett um Leiklistarskóla
tslands, áður en þingi lýkur I vor
Frumvarp til nýrra þjóðleikhúss-
laga hefur verið tekið fram og
lagt fyrir Alþingi. Keppt verður
að þvi að afgreiða það frumvarp á
þessu ári. Frumvarp til nýrra
laga um stuðning við áhugafólk i
leiklist er enn á borði ráðuneytis-
ins. Sérstök vandamál leikrita-
höfunda hefur borið á góma og
eru nú til umræðu.
Listskreytingar i skólum eru
orðnar fastur liður, 2% af bygg-
ingarkostnaði má verja til
skreytinga. Byrjað er að veita á
fjárlögum fé til byggingar lista-
safns. Byggingarnefnd verður nú
skipuð, en eins og kunnugt er þá á
Listasafn tslands hús, að visu i
ónothæfu standí, og hjá þvi bygg-
ingarhæfa lóð hérna við Fri-
kirkjuveginn.
Fyrir Alþingi liggur nú laga-
frumvarp um aukinn stuðning við
tónskólana. En þeim er ætlað að
veita þá undirstöðufræðslu, sem
gerir hvort tveggja i senn, að
þroska almennt tónskyn þjóðar-
innar og greiða fyrir framgangi
mannsefna á sviði tónlistar.
Ég hef orðið áþreifanlega var
við öfluga starfsemi tónlistar-
fólksins á ýmsum sviðum þá
mánuði, sem ég hef starfað i
menntamálaráðuneytinu.
Snemma i vetur var lagt fyrir
Alþingi frumvarp um launasjóð
rithöfunda. Ég rek ekki efni þess,
en það yrði til verulegra hags-
bóta, ef samþykkt yrði. Hef ég
enn von um, að svo verði, en vil þó
engu spá.
t stjórnarfrumvarpi um al-
menningsbókasöfn eru ákvæði,
sem hafa verulega þýðingu fyrir
rithöfunda, en leitazt verður við
að ljúka þvi máli á þessu ári.
Húsagerðarlist á tslandi á liðinni
Ræða Vilhjálms
Hjálmarssonar
menntamálaráð
herra í upphafi
Listamannaþings
tið hefur ekki alltaf verið mikill
gaumur gefinn.
Greitt hefur verið fyrir þvi að
fær kunnáttumaður gæti tekið
saman sögu húsagerðarlistar á
tslandi.
Nú eftir helgina mun ég leggja
fram á Alþingi stjórnarfrumvarp
um stofnun húsafriðunarsjóðs,
með dálitlum framlögum rikis og
sveitarfélaga. Húsafriðunarnefnd
mun stýra sjóðnum, en hún er ná-
tengd þjóðminjasafninu.
Nú þreyti ég ykkur ekki, góðir
þingfulltrúar, með öllu lengri
upprifjan. Þó vil ég enn vikja að
tveimur atriðum.
t landinu eru nú 160 félags-
heimili, og fimm i smiöum. Tekj-
ur félagsheimilasjóðs eru 90% af
skemmtanaskatti, sem er breyti-
legur frá ári til árs, og 10
hundraðshlutar af þvi, sem i
félagsheimilasjóð rennur, gengur
til menningarsjóðs félagsheimila,
sem er beinlinis stofnaður til þess
að auðvelda félagsheimilunum að
fá menningarlegtefni til flutnings
eða sýningar.
Sjóði þessum hefur nú safnazt
nokkurt, fé og hef ég falið ráðu-
neytisstjóranum i menritámála-
ráðuneytinu, Birgi Thorlacius, að
kveðja forráðamenn félags-
heimila til fundar til þess að ráðg-
ast um, hvernig menningarsjóður
félagsheimila geti bezt gegnt þvi
hlutverki sinu. Til þess fundar
mun stjórn Bandalags islenzkra
listamanna einnig verða boðuð,
svo og forráðamenn leiklistar-
starfsemi áhugamanna, sem er i
reynd viðast hvar nátengd starfi
félagsheimilanna.
Við erum vist öll á einu máli um
það, að islenzk menning er og á að
vera hluti af heimsmenningunni,
en ekki einangrað fyrirbæri, þótt
hún beri fyrst og fremst svip þess
lands og þeirrar þjóöar, sem hún
hefur þróazt með. Bókmenntirnar
hafa verið menningarathvarf ts-
lendinga um aldir, og hinn raun-
verulegi grundvöllur okkar sem
menningarþjóðar. En breyttir
timar, og þar á meðal breytt
tækni, svo sem sjónvarp, gera
það nauðsynlegt, að menningar-
legu efni sé komið á framfæri,
einnig i öðru formi. Fjöldi ann-
arra listgreina hefur einnig þró-
azt og eflzt hér að undanförnu, og
eiga þó sumar þeirra rætur langt
aftur I aldir, svo sem myndgerð
ýmisss konar. Það er nauðsyn-
legt, að hið mikla áhrifatæki,
sjónvarpið, flytji menningarlegt
efni, en venji menn ekki á að una
sér við það, sem er ómerkilegt, af
þvi að það fæst fyrir litið fé. En
þessu fylgir það, að sjónvarp
verður að reka með allmiklum
kostnaði. Sjónvarpið hefur þegar
sýnt, að það hefur i þjónustu sinni
ágætt starfslið, og við eigum
næga menningarsmiði til þess að
gera góðar sjónvarpsdagskrár, ef
fjármagn væri fyrir hendi. En
það er enginn vafi á þvi, að ef
sjónvarpið hér á ekki að „skril-
menna þjóð”, þá þarf að búa þvi
góð starfsskilyrði, hér meðal ann-
ars að stórefla islenzka kvik-
myndagerð. Horfast verður i
augu við þá staðreynd, að i stað
þess að sitja með bók á siðkvöld-
um, þá sitja menn nú við sjónvarp
og njóta þess, góðs eða ills, sem
það hefur fram að færa. En kvik-
myndagerð er kostnaðarsöm og
krefst langs þróunarferils. Menn
verða þvi að sætta sig við ýmiss
konar mistök i þessu efni, eins og
á öðrum sviðum. — Það verða
ekki allir listamenn, sem til þess
hafa löngun og að þvi vinna. Það
leiða heldur ekki allar visindaleg-
ar rannsóknir til nytsamlegrar
niðurstöðu. En það verður, eins
og ég hef áður sagt, að beita alla
linuna, þótt allir viti, að ekki
kemur fiskur á hvern öngul,
ástæðan verði aldrei slik, að fisk-
ur standi á hverju járni.
Samskipti þjóða um sjónvarps-
efni leiða svo hugann að þvi, að
islenzk list er of litið þekkt er-
lendis. Úr þvi þarf að bæta með
markvissum aðgerðum, og er full
þörf á að það mál verði athugað
sérstaklega.
Á ráðstefnu Sambands sveitar-
félaga um menningarmál komst
ég svo að orði:
„Stuðningur almannavalds við
fagrar listir er með ýmsum hætti.
Oft heyrist um það rætt, hvort hér
sé nægilega vel að unnið, hvort
fagrar listir fái eðlilegan skerf af
aflafé þjóðarbúsins, hvort eigi sé
unnt að skipuleggja betur stuðn-
ing hins opinbera, og svo, hvort
réttlátlega sb skipt á milli list-
greina og einstakra listamanna.
Tel ég æskilegt, að fram fari eins
konar úttekt á þessu sviði, bæði
með visan til þess, er ég siðast
greindi, og svo til þess almennt,
að skýra myndina, eyða tor-
tryggni og treysta gott samstarf
og gagnkvæman skilning með
stjórnvöldum, þingi og þjóð, og
svo þeim, er þreyta fangbrögð við
listanna glæstu gyðjur.”
Ég rifja þetta upp nú, um leið
og ég skýri frá þvi, að ég hef sett
nefnd til að kanna þessa hluti. I
henni eiga þessi sæti:
Iníjriði G. Þorsteinsson rit-
höfundur, sem verður formaður
nefndarinnar, Andrés Björnsson
útvarpsstjóri og Vigdis Finn-
bogadóttir leikhússtjóri. Mennta-
málaráðuneytið mun sjá nefnd-
inni fyrir tæknilegri aðstoð, en
henni er ætlað eitt ár til þess að
ljúka störfum.
Starf þessarar nefndar er fyrst
og fremst hugsað sem könnunar-
og úttektarstarf, en ekki tillögu-
gerð. Siðan þyrfti að efna til sam-
starfs með stjórnvölduni og lista-
fólki, meta niðurstöður og gera
tillögur um bætta skipan mála,
eftir þvi sem efni þykja til.
Fleiri en ég hafa hugsað i þessa
stefnu. Hefur það m.a. komið
fram i blaðagreinum, ekki alls
fyrir löngu. Og fljótlega eftir að
ég kom i menntamálaráðuneytið i
haust, hreyfði Knútur Hallsson
deildarstjóri likri hugmynd.
Góðu vinir. Það er erfitt að vera
skáld og maður á Sviðinsvik Ég
er Mjófirðingur. Þar heima er
fjörður og fjgra, gróður i hliðum,
hamragarðar. hvítir tindar og
fleira af þvi tagi, En list af manna
völdum, utan sú, sem geymist á
góðum bókum og i fögrum hann-
yrðum, var fremur fáséð austur
þar i ungdæmi minu: Viktoria
Englandsdrottning og hennar fólk
prýddu veggi niðri hjá afa og
ömmu. En uppi hjá okkur var
danskur bóndi á hvitum hesti að
kyssa konu sina, bersýnilega ný-
kominn i hlaðið. Orgelspil alda-
mótatónmenntanna hljóðnað þar
á bæ.
Nú hef ég ratað i það á efri ár-
um að vera settur i undarlegan
stól uppi á Hverfisgötu 6 að
stjórna menningunni. Gjarna
vildi ég verða listinni að liði, og
um leiö landsfólkinu, og mælist til
samstarfs við ykkur gott fólk. En
staða min gagnvart listinni, hún
er nákvæmlega eins og segir 1
litlu ljóði eftir Seinn Steinar, Ut-
an hringsins:
„Ég geng i hring
i kringum allt sem er.
Og innan þess hrings
er veröld þin.
Minn skuggi féll um stund
á gluggans gler.
Ég geng i hring
i kringum allt sem er.
Og utan þess hrings
er verötd min.”