Tíminn - 26.04.1975, Blaðsíða 7

Laugardagur 26. apríl 1975.
TÍMINN
7
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri: Helgi H.
Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Gislason. Rit-
stjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu, simar
Í8300 — 18306. Skrifstofur I Aöalstræti 7, simi 26500 — af-
greiöslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verö I lausa-
sölu kr. 35.00. Áskriftargjald kr. 600.00 á mánuöi.
" Biaöaprent h.f.
v________________________________________________________________y
Álandseyjar
Arið 1936 orti danska skáldið Hans Hartvig See-
dorff-Pedersen frægt kvæði um svani norðursins,
sem þreyttu oddaflug sitt til einnar áttar, fimm
að tölu. Þessir hvitu fuglar voru i huga skáldsins
tákn Norðurlandaþjóða og bræðralags þeirra.
Nú blakta sjö norrænir krossfánar hlið við hlið
á stöngum sinum, þegar stund er og staður til há-
tiðlegra viðbragða. Færeyjar og Álandseyjar
hafa með heimastjórn og viðurkenningu á sér-
stöðu sinni eignast þjóðfána, og fánar þeirra sjást
viðar en margra annarra landa, sem eru miklu
fjölmennari, þvi að þessar eyþjóðir, Færeyingar
og Álendingar, eru öðrum þræði hafsins börn og
eiga helft lifs sins á söltum bárum.
Kynni íslendinga og Álendinga hafa ekki verið
mikil, og hinn litriki fáni Álandseyja, gulur og
rauður kross á bláum feldi, kemur liklega enn
mörgum íslendingum annarlega fyrir sjónir. En
nú hefur verið leitazt við að glæða nokkuð
viðkynninguna og auka við þær hugmyndir, sem
íslendingar hafa fengið um Áland og Álandseyjar
af bók eins og Katrinu eftir skáldkonuna Sally
Salminen. Álandsvika hefur verið haldin i Nor-
ræna húsinu i Reykjavik til kynningar á þessum
eyjaheimi i miðju Eystrasalti, þar sem hólmar,
dagslátta eða meira, eru taldir 6429, og lifi og list-
rænum störfum þess fólks, sem þar á þegnrétt og
heimilisarin, rúmlega tuttugu þúsund að tölu —
viðlika margt þeim, sem byggja Akureyri,
Dalvik, Ólafsfjörð, Siglufjörð, Sauðárkrók og
Eyjafjarðar- og Skagafjarðarsýslur, svo að tekið
sé dæmi til viðmiðunar.
Álandseyjar er veröld, sem áreiðanlega kemur
íslendingi nýstárlega fyrir sjónir. Þær eru eitt-
hvert sólrikasta svæðið á öllum Norðurlöndum,
og þar er litskrúð jurta og gróðurs meira á sumr-
in en viðast annars staðar, en á milli gróðurbelt-
anna firnamiklir, ávalir bergskallar með skófum
hér og þar og dauðanaktar klappir, sem vetraris
og hafalda sverfa og fága án afláts á ótal vegu.
Óviða verða önnur eins umskipti á mótum árstiða
og á Álandseyjum, þegar eyjar, hólmar og sker
losna úr klakaböndum við isbrot og loks er unnt
að draga eik á flot, eins og Borgarbóndinn komst
að orði, að liðnum sannkölluðum hvitavetri.
Sérkennilegt náttúrufar eyjanna og þeir lifs-
hættir, sem það hefur fætt af sér, hafa fellt Alend-
inga i það mót, er þeir bera: Einangrun og
samhyggð litilla samfélaga, hörð lifsbarátta við
fiskidrátt og ræktun hins grunna jarðvegar,
stórhættuleg glima við duttlungafull og hrikaleg
náttúruöfl, langar fjarvistir ungra manna i sigl-
ingum um höfin, seiðmögnuð fegurð blækyrra
daga við sker og tanga og eldskim sumarkvelda,
þegar funarauð sól hnigur I mar og bræðir gull
sitt á haffletinum.
Við þökkum Norræna félaginu framtak sitt og
Álendingunum komuna og kynninguna. íslend-
ingar og Álendingar eru bræður og systur i smæð-
inni, og við finnum skyldleikann við þessa eyja-
búa, sem etja kappi við Isa og öldu og stunda sild-
fiski. Okkur væri geðfellt, ef stigið spor yrði
upphaf þess, að leiðir okkar fléttust meira en
verið hefur. Berið, góðir gestir, beztu kveðjur úr
norðurhöfum heim til Mariuhafnar og allra
byggða Álandseyja.
—JH
The Economist:
Vietnamstyrjöldinni
sýnist vera að Ijúka
Thieu forseti hefur látið af völdum, og rætt
er um samninga við Þjóðfrelsishreyfinguna
Truong Chinh herfræöingur
i Noröur-VIetnam sagöi einu
sinni: „Timinn er lang snjall-
asti herfræðingur okkar”.
Indókinastyrjaldirnar tvær
hafa nú staöiö hartnær þrjá
áratugi og þrautseigja
kommúnista loks borgaö sig.
Styrjaldirnar hafa tekiö ýms-
um myndbreytingum, en
meginmálin tvö hafa ávallt
verið þau sömu:
í fyrsta lagi var barizt um,
hverjum ætti að takast aö ná
völdum I Vietnam, þegar lyki
skammvinnum yfirráöum
Japana, sem tóku við af
Vichy-stjórninni frönsku árið
1945, en þar meö var rofin hin
samfellda nýlendustjórn
Frakka.
1 ööru lagi var um það bar-
izt, hvort Vietnam ætti sem
heild að lúta kommúnista-
hreyfingunni, en hún var i
upphafi liöur i stefnu Sovét-
manna og er enn aðalaflgjafi
uppreisna hvarvetna um Asiu.
(Ho Chi Minh var bæöi einn af
stofnendum kommúnista-
flokksins I Frakklandi og um-
boðsmaður Comintern.)
Það var siðara atriðiö, sem
dró Bandarikjamenn inn i
átökin, en þeir höfðu ekki i
upphafi neina tilhneigingu til
þess aö koma á nýlendustjórn
að nýju i Vietnam. Sennilega
hafa orðiö raunveruleg þátta-
skil i afstööu Bandarikja-
manna, þegar Chiang Kai-
shek beið endanlegan ósigur i
Kina árið 1949. Truman forseti
gerði sér þá vonir um, að unnt
yrði að gera Indókina að hluta
af varnarhring umhverfis
Kina Maos. 8. mai 1950 tók
Bandarikjastjórn þá ákvörðun
að veita Frökkum efnahags-
og hernaðaraðstoö Banda-
rikjamenn voru farnir að
greiöa 78 hundraðshluta af
styrjaldarkostnaöi Frakka,
þegar kom fram á árið 1954.
Sagnfræðingar deila enn um
samhengi atburðanna I Indó-
kina, en sumir helztu áfang-
arnir veröa taldir hér á eftir:
2. september 1945 lýsti Ho
Chi Minh yfir stofnun lýðveld-
isins Vietnam I Hanoi. Þegar
Bretar og Kinverjar höfðu
blandáð sér i málin, féllst
hann á, að franskar hersveitir
kæmu að nýju til Hanoi i marz
1946.
23. nóvember 1946 gerðu
Frakkar loftárásir á stöövar
Vietminh i Haiphong. 6000
manns féllu þar. Þetta var til-
efni árása kommúnista á setu-
liö Frakka i Hanoi i desember
1946, en hún var upphaf fyrri
Indókinastyrjaldarinnar, alls-
herjarstyrjaldarinnar gegn
yfirráðum Frakka.
8. mai 1954 féll Dien Bien
Phu, afskekkt herstöð
skammt frá landamærum
Laos. Þar féllu eða voru teknir
til fanga 16.000 menn úr her
Frakka, og þar meö var bar-
áttukjarkur þeirra brotinn á
bak aftur. En stjórnmála-
áhrifin skiptu þó meira máli.
Ósigurinn við Dien Bien Phu
varð fyrst stjórn Laniels að
falli i Frakklandi og olli siðan
þeirri ákvöröun Frakka að
hverfa burt frá Indókina.
21. júli 1954 undirrituðu
Frakkar Genfarsáttmálann,
þar sem Vietnam var skipt i
tvennt um 17. breiddarbaug-
inn. Bandarikjamenn og nýja
rikisstjórnin i Suður-Vietnam
neituðu aö viröa lokaákvæði
sáttmálans, en þar var kveðið
á um kosningar i Vietnam öllu
árið 1956. Þessi neitun olli þvi,
að sáttmálinn varö I raun litiö
annað en vopnahléssamning-
Tran Van Huong,
ur. Þvi má þó ekki gleyma, að
þjóðaratkvæöagreiðsla fór
fram i Suður-Vietnam árið
1955, og þar kom fram afar
mikið fylgi við tilveru þess
sem sjálfstæðs rikis.
i mai 1959 ályktaði
flokksstjórnin i Iianoi að tima-
bært væri að hefja „vopnaða
baráttu” gegn stjórn Diems i
Saigon.
14. desembcr 1961 ritaði
Kennedy forseti Diem bréf,
þar sem hann tilkynnti um
aukna aðstoð Bandarikja-
manna i baráttunni „gegn of-
beldi og ógnunum..... sem
staðið er að og stjórnað að
utan eða af valdhöfunum i
Hanoi”. Þar með var byrjuð
önnur Vietnamstyrjöldin, þar
sem barizt var um, hvaða
stjórnmálakerfi Suður-Viet-
nam ætti að lúta. Diem forseti
var ráðinn af dögum i nóvem-
ber 1963, og bandariskir her-
menn i Vietnam voru orðnir
um 16.000 þegar Kennedy var
myrtur siðar i sama mánuði.
t ágúst 1964 var árásin á
Tonkinflóa gerð, og Banda-
rikjamenn hófu loftárásir á
Norður-Vietnam i hefndar-
skyni.
7. nóvember 1964 réðst
fyrsta fylkingin úr fastaher
Nórður-Vietnama inn i hérað-
ið Quang Tri i Suöur-Vietnam.
31. janúar 1965 réöst önnur
sveit úr þessum her inn i
Kontum i Suður-Vietnam.
7. april 1965 hófu Banda-
rikjamenn umfangsmikinn
landhernað gegn her
kommúnista i Suður-Vietnam.
Johnson forseti Bandarikj-
anna viðurkenndi i júli það ár,
að her Bandarikjamanna i
Vietnam væri orðinn fjöl-
mennur, og innan tiðar voru
bandarisku hermennirnir
orðnir um hálf milljón.
31. janúar 1968 hófu
kommúnistar Tet-sóknina
svonefndu, sem leiddi til ófara
Bandarikjamanna i stjórn-
málum en stöðvunar innrás-
arhersins eigi að siður. Upp-
bygging Vietkong viöast um
land fór meira eða minna út
um þúfur vegna ákefðarinnar
við að reyna að efna til alls-
herjar uppreisnar. Kommún-
istar tóku borgina Hue um
stund, en grimmdarverk
þeirra þar eyðilögðu áróðurs-
gildi þess stundarsigurs. Al-
menningsálitið i Bandarikjun-
um snerist gegn Johnson for-
seta og hann tilkynnti 31.
marz, að hann ætlaði ekki að
gefa kost á sér til endurkjörs.
Skipun um að hætta loftárás-
um var gefin i nóvember.
18. niarz 1970 var gerð upp-
reisn gegn Sihanouk prins i
foráeti Suður-Vietnam.
Kambodiu, og mynduð þar
stjórn undir forustu Lon Nols
marskálks. Við þessi stjórn-
arskipti fengu Suður-Viet-
namar og Bandarikjamenn
tækifæri til að ráðast á grið-
land Norður-Vietnama innan
landamæra Kambodiu, og sú
árás var hafin i mai. Af þessu
leiddi að visu töf á næstu stór-
árás kommúnista, en hins
vegar drógust Kambodiu-
menn inn i styrjöldina, en hjá
þvi höfðu þeir að mestu leyti
komizt allt til þessa.
30. marz 1972 hófst „páska-
innrásin”. Norður-Vietnamar
hófu umfangsmikla innrás og
beittu öflugum skriðdreka-
sveitum. Flugher Bandarikja-
manna og landher Suður-Viet-
nama tókst i sameiningu aö
stöðva sóknina við An Loc, og
nýjum hershöfðingja, Truong,
tókst aö hrekja innrásarher-
inn til baka i noröurhéruðum
landsins.
i desember 1972 skipaði
Nixon forseti fyrir um loftárás
á Hanoi, þegar hlé varð á hin-
um langvinnu samningavið-
ræðum þeirra dr. Kissingers
og Le Duc Tho.
27. janúar 1973 var Paris-
arsáttmálinn loksins undirrit-
aður. Þar var kveðið á um
brottflutning alls erlends her-
afla frá Suður-Vietnam, en i
framkvæmd náði þetta
ákvæði aðeins til Bandarikja-
manna. Þegar fram i sótti
leiddi af samningnum, að
Norður Vietnamar náðu á sitt
vald stórum svæðum sunnar-
lega i landinu, eða hinu svo-
nefnda „þriðja Vietnam”.
1 samningnum var kveðið á
um heimild beggja aðila til
þess að endurnýja „einstök
hernaðartæki”. Raunin varö
sú, að kommúnistar juku stöö-
ugt her sinn og sóttu sunnar og
sunnar með sovézka skrið-
dreka og loftvarnabyssur, en
bandariska þingið var æ treg-
ara til þess að fallast á að
greiða reikninga Suður-Viet-
nama. Hvorugur aðilinn virti
sáttmálann, og alþjóölegu
eftirlitssveitirnar voru yfir-
leitt hafðar að engu.
7. janúar 1975 náðu
kommúnistar héraöshöfuð-
borginni Phuoc Binh á sitt
vald. Þetta var upphaf mikill-
ar sóknar frá aðalstöövum i
miðhálendinu austur til
strandhéraöanna, sem Saigon-
stjórnin réð yfir.
17. marz 1975 viðurkenndi
stjórn Suður-Vietnam fall Ban
Me Thuot og lýsti yfir, að hörf-
aö yrði frá miðhálendinu. Þá
hófst hinn óskipulegi flótti
hers og óbreyttra borgara frá
norðurhéruðum landsins.