Tíminn - 29.04.1975, Side 6

6
TÍMINN
Þriöjudagur 29. april 1975.
Ómengað loft og vatn og
umhverfi eru náttúrugæði
óspillt
eigi
síður en svonefndar
Ræða Eysteins Jónssonar á Náttúruverndarþingi
Góöir þingfulltrúar.
Náttúruverndarráð hefur nú
starfað i 3 ár eftir nýju lögunum.
Við höfum reynt að sinna þeim
mörgu þáttum, sem lögin gera
ráð fyrir að ráðið láti til sin taka.
Starfið hefur reynzt býsna marg-
bortið og ekki verið hægt að sinna
öllu sem skyldi. Sumir þættir nýir
og nokkuð erfiðir viðfangs eins og
t.d. framkvæmd 29. gr. laganna
um samráð við hönnun stórfram-
kvæmda. Við höfum leitazt við
eftir getu aö framkvæma álykt-
anir fyrsta Náttúruverndarþings-
ins 1972.
Við höfum tekið það ráð að
semja skýrslu um störf ráðsins,
sem allir fulltrúar hafa fengið i
hendur og við vonum að þeir
brjótist i að lesa á þinginu. Höfum
við haft hana þannig, að við telj-
um okkur geta sparað langar
ræður, til að telja fram hvað við
höfum gert þessi þrjú ár. Hvorki
ég né framkvæmdastjórinn mun-
um þvi setja á langar ræður um
þau efni, en gera fremur i al-
mennu umræðunum nánari grein
fyrir einstökum málum en i
skýrslunni er gert, ef þess verður
óskað.
Við munum fjalla um nokkur
grundvallaratriði umhverfismála
og náttúruverndar, vinnuaðferðir
og einstök óleyst verkefni, sem
okkur sýnist nauðsyn bera til að
vekja athygli þingsins á. bá
munu nokkrir fyrirlesarar fjalla
um einstaka þætti eða málaflokka
að tilhlutan ráðsins eins og dag-
skráin ber með sér.
Náttúruvernd má skilgreina
með ýmsu móti. t þetta skipti hef
ég áhuga fyrir því að minna á, að
I lifi menningarþjóða verður það
að vera rikur þáttur i' þjóðlifinu
að viðurkenna i verki, að ósnortin
náttúra, hreint ómengað loft og
vatn og óspillt fagurt umhverfi
eru náttúrugæði eigi siður en þau
sem i daglegu tali eru nefndar
auðlindir.
Það er þáttur i lifskjörum
manna og þjóða að eiga heima i ó-
menguðu, óspilltu og viðkunnan-
legu umhverfi. Þetta hlýtur að
vega þungt i lifsgæðamati þess
fólks, sem hefur til hnifs og skeið-
ar og veit um eða þekkir vaxandi
vandkvæði viða vegna þrúgandi
mengunar lofts og lagar, og sér
dýrmætum náttúrugersemum og
fögru umhverfi fórnað i kapp-
hlaupinu mikla, sem sumir kjósa
að kalla lifskjarabaráttu enn aðr-
ir kalla hagvöxt.
Reynsla okkar tslendinga i
þessu tilliti er ekki ýkja mikil þó
að hún sé nokkur, enn við vitum
nægilega mikið til þess, að við
ættum að vera fær um að gera
okkur grein fyrir þvi, að móta
verður skynsamlega landnýting-
arstefnu, þar sem tekið er viðun-
andi tilliti til þessára sjónarmiða
og að þvi máli verður að gefa
miklu meiri gaum en gert hefur
verið. Verður um það efni flutt
sérstakt erindi hér á eftir.
Ég vil þvi á það eitt minna og
leggja á þunga áherzlu, að liður i
framkvæmd skynsamlegrar
landnýtingarstefnu hlýtur að
verða að vera viðurkenning á þvi,
að vemdun þeirra staða og
svæða, sem okkur þykir vænt um
og viljum eiga ósnortin er nýting
þessara svæða i þágu almenn-
ings. Vernd að yfirlögðu ráði er
nýting. Til þess að skýra þetta
viðhorf mætti nefna ótal dæmi,
sem við þekkjum nú þegar, þjóð-
garðana okkar t.d. og margt
fleira. Aðalatriðið er að gera sér
grein fyrir þvi, að verndun af
þessu tagi er nýting náttúrugæða..
Enginnskyldi þóhalda, að allur
vandi sé leystur þótt þetta sé
viðurkennt, þvi að eftir er matið.
A hinn bóginn er afar þýðingar-
mikið að menn viðurkenni þetta
sjónarmið, þvi þá er ekki regin-
djúp óbrúað og likur á góðum úr-
lausnum, aukast að mun.
Viðfangsefni, sem meta þarf
eru margs konar og við skulum
taka einn fyrirferðarmesta mála-
flokkinn, þar sem mat af þessari
gerðkemur til, virkjanir og stór-
iðju.
Það má reyna að skýra við-
fangsefnið með spurningum af
ýmsu tagi. Kannski er skýrast að
ganga beint i þetta til að forðast
málalengingar og spyrja t.d.:
Hvað vilja menn ganga nærri
landinu, til þess að framleiða
stóriðjurafmagn? Lika mætti
spyrja: Hvað vilja menn ganga
F.I.L. Loftskeytamenn
Félagsfundur verður haldinn að Bárugötu
11, i dag kl. 14.
Dagskrá:
1. Kjaramál.
2. Önnur mál.
Stjórnin.
fhl-Ö-G-G-D-E-Y-F-A-R "1
Þekkt
merki
Eigum fyrirliggjandi
höggdeyfa
í flestar gerðir bifreiða
Póstsendum um allt land
TF
ARMULA 7 - SIMI 84450
nærri landinu til þess að fá raf-
magn til heimilisnota og annarra
lifsnauðsynlegra nota lands-
manna sjálfra. Svörin við þessum^
spurningum munu iiklega verða
mjög ólik og svörin frá mörgum
við þeirri siðari mjög ölik svörum
við þeirri fyrri.
Hvað er átt við með þvi að
ganga nærri landinu. Nefna má:
Að taka vötn óg fossa úr farveg-
um, setja landsvæði undir land og
að raska fágætum hverasvæðum
og laugum.
Til þess að skýra úrlausnarefni,
Eysteinn Jónsson.
sem hér koma til eða gætu komið
til er einfaldast að nefna þekkta
staði og svæði. Hvað finnst mönn-
um um Gullfoss, Goðafoss, Fjall-
foss, Skógarfoss, Þjórsárver,
Hvannalindir. Hefði komið til að
menn vildu setja jökulfljót ofan i
Vatnsdalinn, þótt eitthvað hefði
verið hagkvæmara enn annað,
sem til samanburðar gat komið
við öflun orku eða setja Fljótsdal-
inn undir vatn eða strönd Lagar-
fljóts. Hvað um Geysi i Haukadal
og hverasvæði hans eða hverina á
Hveravöllum. Hvað um að flytja
jökulfljót milli byggðarlaga eða
landshiuta með þeirri landslags-
og lifrikisröskun, sem þvi mundi
fylgja og i hvaða skyni? Þannig
mætti halda áfram og „fylla hús-
ið” með spurningum, sem ekki er
ætlazt til að verði svarað á stund-
inni. Ég hef aðeins nefnt örfátt og
þetta eru aðeins dæmi, til þess að
skýra viðfangsefnið og sjálfsagt
finndu menn enn betur að hér er
vandi á höndum, ef ég nefndi
fleiri dæmi. Hér er ekki um mál
að tefla, sem koma einhvern tima
Ifjarlægri framtið, heldur verður
að ráða fram úr mörgum málum
af þessu tagi á næstunni. Náttúru-
vemdarráð hefur þegar sam-
þykkt að stefna að friðun Gullfoss
og Þjórsárvera. Hvannalindir eru
þegar friðaðar.
Það verður að horfast i augu við
það, að matið á þvi hve mikilli
orku Islendingar geti haft yfir að
ráða t.d. til stóriðju, og þá meina
vist flestir umfram það, sem
landsmenn þurfa til sinna eigin
forgangsþarfa um langa framtið,
matið á þvi fer að verulegu leyti
eftir þvi, hvernig menn lita á þá
hlið þessara mála, sem ég er að
draga athygli að. Það er ekki rétt
að ræða orkubúskap og stóriðju-
fyrirætlanir án þess að reyna að
gera sér nokkuð nána grein fyrir
þessum þáttum. Hversu nærri
menn vilja ganga landinu?
Hvernig menn vilja notfæra sér
landið, nýta landið. Hvert verð-
mætamatið er.
Norðmenn og Sviar hafa und-
anfarna áratugi fengizt við þetta
verkefni. Haft nefndir starfandi.
Gert itarleg yfirlit um vatna-
svæði. Norska Stórþingið hefur
samþykkt að friða og vernda æði
mörg vatnasvæði varanlega og
auðlindir
önnur timabundinni friðun. Hlið-
stætt hafa Sviar gert. Þegar talað
er um, að vatnsorka þrjóti brátt i
þessum löndum er of ónákvæmt
komizt að orði. Réttara væri að
segja, að brátt gæti orðið á þrot-
um þau vatnasvæði, sem þessar
þjóðir timi að taka til orkuöflun-
ar.
Náttúruverndarráð og Iðnaðar-
ráðuneytið hafa haft samstarfs-
nefnd til þess að auðvelda fram-
kvæmd 29. gr. náttúruverndar-
laga að þvi er virkjunarmál varð-
ar og hefur hún unnið gott verk.
Að dómi Náttúruverndarráðs
er þetta þóalls ekki nóg. Það þolir
ekki bið að taka þessi mál nýjum
tökum. Lita yfir þau meira i heild
og reyna ekki að dæma um of
hvert einstakt mál slitið úr sam-
hengi við önnur. Við getum áreið-
anlega notfært okkur að ein-
hverju leyti reynslu Norðmanna
og Svia um vinnuaðferðir, sem
Náttúruverndarráð hefur kynnt
sér nokkuð.
Náttúruverndarráð leggur fyrir
þingið tillögu um þetta efni svo-
hljóðandi:
Tillaga um úttekt á vatna- og
jaröhitasvæðum landsins,
frá Náttúruverndarráði.
Náttúrverndarþing 1975 telur
nauðsynlegt að gerð sé úttekt á
vatna- og jarðhitasvæðum lands-
ins. Verði einnig gerð heildará-
ætlun um friðun þeirra fossa,
hvera, vatna- og jarðhitasvæða,
sem réttmætt þykir að vernda.
Telur þingið að til álita komi að
greina vemdarsvæði i tvo flokka.
1. Svæði, sem rétt sé að friða var-
anlega og
2. svæði, sem sæta skuli tima-
bundinni friðun, þar til endan-
leg ákvörðun hafi verið um það
tekin, hvernig með þau skuli
fara.
Þingið felur Náttúruverndar-
ráði að hafa forgöngu um þessi
mál, og leita um það samvinnu
við þá aðila er hlut eiga að máli.
1 nánum tengslum við þessi
sjónarmið og tillöguna, sem ég
var að segja frá leggur Náttúru-
vemdarráð svohljóðandi tillögu
fyrir þingið:
Tillaga: Um undirbúning bygg-
ingar orkumannvirkja.
frá Náttúruverndarráði.
Náttúruverndarþing 1975 telur
nauðsynlegt að tryggt verði með
löggjöf, að þeim vinnuaðferðum
sé beitt við undirbúning ákvarð-
aða um byggingu orkumann-
virkja að öruggt sé, að fram hafi
komið þau umhverfissjónarmið,
sem meta ber áður en Alþingi
tekur ákvörðun um heimild til
virkjunar.
Þingið felur Náttúruverndar-
ráði að vinna að nýrri skipan
þessara mála og leita um það
samvinnu við þá aðila, sem hlut
eiga að máli.
Að fenginni reynslu telur ráðið
sem sé mikilvætt, að breytt sé um
vinnuaðferðir við undirbúning
virkjunarmála þannig, að um-
hverfisþættir þeirra mála hafi
hlotið afgreiðslu áður en málin
eru lögð fyrir Alþingi.
Orkuöflun og iðnaður verður að
'eflast i landinu svo að þjóðin geti
búið vel og eflt hag sinn. Um það
er ekkert að efast. Auðlindir þarf
að nýta i þvi skyni og i þágu alls
mannkyns, sem gengur svo
hörmulega illa að fæða sig og
klæða, svo ekki sé fleira nefnt.
Vandinn er að koma þvi sem gera
þarf vel fyrir og að koma i veg
fyrir að þvi sé spillt eða raskað,
sem við megum sizt missa eða
skemma.
Þá kemur það til, að það er ekki
sama hvar verksmiðjan og iðju-
verum er valinn staður. Sum
svæði, jafnvel stór landssvæði eru
viðkvæmari en önnur og meira
verð til annarra nota, m.a. til
vemdunar og dvalar i fristundum
ogferðalögum, sem látlaust verð-
ur stærri og stærri þáttur i þjóð-
arbúskapnum.
Augljóst er, að vinna þarf að
þessum þætti af meira yfirliti en
tiðkazt hefur. Læra má einnig um
þetta af nágrönnum, sem um
skyld efni hafa fjallað meira en
við.
Náttúruverndarráð leggur svo-
hljóðandi tillögur fyrir þingið um
þessi efni:
Tillaga: Um iðnrekstur.
frá Náttúruverndarráði.
Náttúruverndarþing 1975 telur
rétt, að fram fari athugun á þvi
hvaða staðir á landinu henti bezt
til meiriháttar iðnrekstrar og
hvaða svæðum sé sérstök ástæða
til að hlifa við þvi raski og þeim á-
gangi sem sllkum rekstri fylgir.
Leggur þingið áherzlu á, að
teknir séu upp þeir starfshættir,
að áður en teknar eru ákvarðanir
um stofnun iðjuvers eða iðnrekst-
urs á ákveðnum stað fari fram
allar þær rannsóknir, sem rétt er
að gera kröfu til, og verði haft
samráð við þá aðila og stofnanir
sem hlut eiga að máli. Er brýnt
að slikum undirbúningi sé lokið
áður en yfirvöld taka ákvörðun
um að heimila rekstur eða leggja
slik mál fyrir Alþingi.
Þá telur þingið rétt, að fylgt sé
þeirri reglu, að á tslandi sé ein-
ungis rekinn iðnaður sem hefur
full tök á mengunarvörnum
vegna umhverfisins og heilbrigði
þeirra er við hann vinna.
Felur þingið Náttúruverndar-
ráði að beita sér fyrir aðgerðum i
þessa átt i samvinnu við stjórn
iðnaðar- og heilbrigðismála.
Tillaga þessi er þriþætt. í fyrsta
lagi um nauðsyn þess að velja
heppileg svæði fyrir iðnaðarfyrir-
tæki, sem veruleg röskun fylgir.
I annan stað um náuðsyn þess,
að allar eðlilegar rannsóknir og
athuganir þeirra stofnana, sem
um eiga að fjalla frá umhverfis-
sjónarmiðum fari fram áður en til
kasta yfirvalda kemur að heimila
rekstur eða leggja þess háttar
mál fyrir Alþingi, og telur ráðið
afar brýnt að þessi háttur sé upp
tekinn. Loks er sú stefna mótuð,
að íslendingar eigi ekki að koma
á fót né leyfa annan iðnað en
þann, sem full tök hefur á meng-
unarvörnum.
Hér er vaxandi hætta á meng-
un, ekki aðeins með aukningu iðn-
aðar heldur einnig frá þéttri
byggð. Nægir i' þvi sambandi að
visa til þess hvernig ástatt er um
mengun sjávar nú þegar, þar sem
þéttbýlið er mest.
Náttúruverndarráð telur nauð-
syn bera til að sett verði heildar-
löggjöf um mengunarmál og rit-
aði rikisstjórninni i des. s.l. um
nauðsyn þess.
Rikisstjórnin taldi skoðun á þvi
máli geta samrýmst þeirri endur-
skoðun á heildarskipan umhverf-
ismála, sem Náttúruverndarráð
hefur verið að koma af stað, og
sem nú er hafin og Páll Lindal
mun greina frá i erindi sfnu.
Samkvæmt þessu á að fara
fram endurskoðun allra lagaá-
kvæða um mengunarvarnir og er
það mjög aðkallandi og mikils-
vert.
Eins og vænta mátti hefur
framkvæmd nýju náttúruvernd-
arlaganna reynzt afar fjölbreytt
og erfitt verkefni, og litla inn-
lenda reynslu við að styðjast.
Framkvæmd 29. gr. laganna um
að skyit sé að leita álits ráðsins
áður en framkvæmdir hefjast,
sem valdið geta þvi að land breyti
varanlega um svip, náttúruminj-
ar spillist o.s.frv., og ákvæði
sömu greinar um að meiri háttar
mannvirki skuli hönnuð i samráði
við ráðið, hvila þungt á ráðinu og
valda miklu álagi á fram-
kvæmdastjórann og ráðsmenn,
sem nærri má geta. Er þvi nokk-
uð lýst i skýrslu ráðsins hvernig
reynt er að vinna þetta m.a. i
undirnefndum i samstarfi við