Tíminn - 03.05.1975, Síða 6
6
TÍMINN
Laugardagur 3. mai 1975.
Kristján Friðriksson:
AAiidun ,,stóradóms"
Þingsályktunartillaga um sérstaka framkvæmd grunnskólalaganna. Ræða flutt í
sameinuðu Alþingi 15. apríl
Hér skal gerB nokkur grein
fyrir tillögu til þingsályktunar
219. mál. nr. 413.
Tillagan er þess efnis, aö vissar
greinar grunnskólalaga veröi
framkvæmdar meö ákveönum
hætti.
1 greinargeröinni meö til-
lögunni er skilgreint i aöalat-
riöum, hvernig sil tilhögun er
hugsuö, aö hér er stungiö upp á.
Þess vegna mun ég nú láta nægja
aö fara nokkrum oröum um máliö
almennt.
„Stóridómur"
hinn nýi
Meö grunnskólafrumvarpinu
tel ég aö hafi veriö kveöinn upp
einhver þyngsti refsidómur sem
nokkru sinni hefur veriö kveöinn
upp hér á landi — einkum vegna
þess hvaö hann snertir margt
fólk, og hvaö hann gildir fyrir
langt timaskeiö úr ævi þess.
Stóridómur hinn forni, sem svo
var nefndur og gilti sem lög, þótt
hann væri nefndur dómur — og
tók gildi seint á 16. öld, var
illræmdur mjög. Dæmi um ger-
ræöi valdhafa gegn varnarlaus-
um almenningi.
Stóridómur hinn nýi — en svo
nefni .ég nú grunnskólalögin —
hann dæmir hvorki meira né
minna en alla æsku landsins til aö
sitja kyrra á skólabekkjum i 9
mánuöi i 9 ár, eöa blómann úr
æsku sinni. Skólastjórar og kenn-
arar reyna aö visu aö milda
dóminn, eftir þvi sem þeir sjá sér
fært og hafa aöstööu til meö
föndri, leikfimi — ofurlitilli vinnu
i kennslustundum o.s.frv. — en
llklega um 70 hundruöustu af
þessum umrædda tima fer I aö
sitja á skólabekkjum og hlusta og
horfa á eöa skrifa niöur, þaö sem
kennarar segja.
Þingmenn, setjiö
ykkur í
spor æskufóiks
Nú vil ég biöja ykkur, velvirta
alþingismenn, aö reyna aö setja
ykkur i spor þessa æskufólks.
Þetta ætti aö vera auövelt,
einmitt fyrir ykkur. Hugsiö
ykkur, aö þiö yröuöaö sitja kyrrir
i sætum ykkar — undir öllum
ræöum hér á þinginu. Þetta ættuö
þiö auövitaö að gera — en þiö
geriö þaö ekki. Þiö laumizt út,
þegar ræðuhöld hefjast. Hér er
algengast aö sjá næstum auöa
bekki, meöan ræöuhöld fara
fram. Má þykja gott, ef svo sem
10 til 15 þingmenn sitja kyrrir og
hlusta. Þó eru þingfundir yfirleitt
tæplega jafnlangir og hálfur
skóladagur. Og þingtiminn er
næstum aldrei 9 mánuöir á ári.
Og svo eruö þiö búnir aö stytta
vikuna, þannig aö þiö mætiö
næstum aidrei á föstudögum.
En ég verö nú aö skjóta þvi inn
hér, aö mér blöskraöi, þegar ég
komst aö raun um þessi
vinnubrögö, þ.e.a.s. meö aö fella
föstudaginn niöur.
Þingmenn tolla
illa í sætum
En áfram meö samanburðinn
viö stóradóm. Ykkur er aö visu
vorkunn, þvi fiestar ræöur hér
eru heldur bragödaufar og leiöin-
legar. En margar þeirra eru
meira og minna skynsamlegar,
og þess vegna margar þess viröi
aö hlustaö sé á þær af þeim mönn-
um, sem eiga aö taka ákvaröanir
um málin.
Já, ykkur finnst vlst ræöur hér
leiöinlegar, eöa svo er aö sjá af
stærö áheyrendahópsins. En þó
skal ég fullvissa ykkur um þaö, aö
þaö er fulltaf kennurum, sem eru
miklu leiöinlegri en þiö. Og enn
eitt: Ýmsir þeirra sem hér sitja,
búa einmitt yfir nokkrum
leikarahæfileikum, og ekki trútt
um aö þeirhæfileikar hafi einmitt
greitt götu ýmissa aö sætum hér,
jafnvel engu síöur en raunveru-
legur málefnaáhugi eöa hæfi-
leikar til yfirsýnar um efnahags-
mál og þjóömál.
Ég held þiö séuö þvi yfirleitt
skemmtilegri en margir
kennarar. Vesalings börnin og
unglingarnir veröa að hlusta á
sama mann oft klukkustund eftir
klukkustund — dag eftir dag, viku
eftir viku, jafnvel ár eftir ár. Hér
er þó alltaf veriö aö skipta um
persónur á sviöinu. Já, hvernig
þætti ykkur, ef þiö yröuö að sitja
kauplaust — skulum viö segja —
sitja kyrrir I sætum ykkar i 5
klukkustundir á dag, 5 eöa 6 daga
I viku, nfu mánuöi I niu ár og hafa
lengst af sama mann i pontu, og
eiga þá eftir að sitja 8 eöa 9
mánuöi á ári I 5 ár til viöbótar, ef
þið ætluðuð aö komast I
stúdentspróf — og eiga þá eftir
mörg ár I einhverjum framhalds-
skóla. Lika þá meira og minna
sitjandi viö skólapúlt. Þaö þarf
sterka menn til aö vera ekki
orönir aö aumingjum eftir slika
meöferð.
Sýnir reynslan
skólaskemmdirnar?
Enda er útkoman ekki góö.
E.tv. er ástandiö i ýmsum
þjóömálum hér á landi eins og
þaö er, meöfram af þvi aö hér i
þessari gömlu, viröulegu stofnun
er oröiö of margt af langskóla-
handingjum — hverra hæfni til
framtaks, dómgreindar og hug-
ljómunar hefur beöiö hnekki viö
langvarandi innilokun i skólastof-
um.
Þó hefur enginn þeirra manna,
sem hér sitja nú, oröiö aö þola þá
meöferö, sem þiö nú hafiö dæmt
æsku landsins til aö þola aö þessu
leyti.
Ég læt þess getið hér, án þess
aö tefja meö útskýringum, aö ég
tel, aö meö hinni löngu skólasetu
séu þrir af sex meginþáttum
manngildisins settir I mikla hættu
meö langskólasetunni, og visa ég
til þess, sem ég hef um það ritað
og hverjum manni er aögengi-
legt, sem vill verja stund til aö
kynna sér það.
Ekki amazt við
skólahaldi/ heldur
of löngum skólasetum
Meö þeirri tillögu, sem hér er
flutt, er i rauninni ekki fariö fram
á mikiö. Þaö er farið fram á þaö,
aö skólasetan veröi stytt tii
reynslu, fyrir nemendur i nokkr-
um skólahverfum, þar sem
hentugt væri aö koma þvi viö.
Stytt úr niu mánuöum i 5 1/2 eöa 6
mánuöi eftir atvikum — en ung-
mennum lofaö aö starfa meö
fulloröna fólkinu helming ársins.
Þaö er veriö aö fara fram á ör-
litla mildun stóradóms til
reynslu.
Og nú visa ég i þær lagagreinar,
sem tillögugeröin styöst viö.
í 2. grein, þriöju málsgrein
grunnskólalaganna, stendur
(meö leyfi forseta):
„Grunnskólinn skal veita
nemendum tækifæri til aö afla sér
þekkingar og leikni og temja
sér vinnubrögö og stuöla aö
stööugri viöleitni til menntunar
og þroska. Skólastarfiö skal þvi
leggja grundvöll aö sjálfstæöri
hugsun nemenda og þjálfa hæfni
þeirra til samstarfs viö aöra.”
Lífsskólinn er
líka skóli
Meö tillöguflutningnum vakir
alveg sérstaklega fyrir, aö þeir
þættir námsins, sem hér um get-
ur, veröi ræktir í vinnunáminu —
utan skólans, á þeirri árshelft,
Kristján Friöriksson
sem nemandinn er ekki innan
veggja skólans.
1 V. kafla laganna, 41. grein,
stendur:
„Æski skólanefnd, aö hluta
námsskyldu barna i 1.-6. bekk sé
fullnægt með sumarskóla, getur
fræösluráö, aö fenginni umsögn
fræöslustjóra.heimilaö, aö allt aö
fjóröungur kennslunnar fari fram
meö þeim hætti.”
1 42. grein segir:
„1 samræmi viö markmiö
grunnskóla skal aö þvi stefnt, aö
nám I öllum bekkjum skólans
tengist sem bezt raunhæfum at-
hugunum og þroskandi störfum
utan skólaveggjanna.”
Samanber svo enn fremur 65.
grein laganna.
Ekki verið að
brjóta grunnskólalögin
Þessar tilvitnanir sýna, að þaö
er siöur en svo, aö veriö sé aö
brjóta grunnskólalögin, þótt fariö
veröi inn á þá braut aö fram-
kvæma þau samkvæmt tvenndar-
skóla-skipulaginu.
Ég vil nota þetta tækifæri til aö
þakka alþingismönnum fyrir að
hafa opnaö þessar smugur i
grunnskólalögunum. Opnað
möguleika til aö milda stóradóm,
já i rauninni aö opna leiö til aö
fella hann aö verulegu leyti niöur,
þvi ekki er hér verið aö amast við
skólahaldi — heldur aðeins of
löngu skólahaldi.
I grunnskólalögunum
berjast tvær and-
stæðar stefnur
Rétt tel ég aö vekja athygli á,
aö þær greinar laganna, sem ég
hef hér tilnefnt, sýna, aö i
grunnskólalögunum, berjast i
rauninni tvær stefnur. önnur er
sú, sem rikt hefur um mikinn
hluta Vesturlanda nú um langt
árabil og er fólgin I þvi aö halda
nemendum sem lengst innan
veggja skólans. Sú stefna hefur
nú i reynd gengið sér til húðar —
einmitt þegar veriöer aö innleiöa
hana hér með meginefni grunn-
sk,ólalaganna. En hin nýrri
stefna, sem hefur fylgi meöal
þeirra, sem hafa gert sér grein
fyrir hættum langskólasetunnar
— hun hefur einnig sett mark sitt
á lögin — og þökk sé ykkur fyrir
þaö, velvirtir alþingismenn.
Ekki aðeins
spörun — heldur
spörun til umbóta
Nú vill svo til, aö þótt góöæri
riki i landi hér, þá er nokkurt
tómahljóö I rikiskassa og talað
um niöurskurö áöur geröra fjár-
laga.
Ég hef reynt að fara I gegn um
fjárlögin og leita aö liöum, sem
mætti lækka, án þess aö tjón
hlytist af.
Ég hef aö visu fundiö nokkra,
en sýnist aö verkefniö — þ.e.
niöurskuröurinn, sé ekki vanda-
laust.
En nú get ég þó bent á leiðir,
sem ekki aðein s mætti ná
sparnaöi með — heldur mætti
spara til mikilla hagsbóta og
hollustu fyrir þjóöina.
Meö þvi aö taka upp tvenndar-
skóla-fy rirkomulag, mætti
auöveldlega fresta byggingu
skólahúsa hér og hvar um landið,
þvi á langflestum stööum er
nægilegt húsrými til staöar fyrir
nemendurna, ef aöeins helmingur
hópsins er innan veggja skólans i
senn— eins og tvenndar skóla-
fyrirkomulagiö gerir ráð fyrir —
en skólabyggingarnar myndu
nýtast allt áriö.
Allir myndu
fá verkefni
Ekki er minnsti vafi á nægum
verkefnum fyrir þá nemendur,
sem yröu utan veggja skólans
hverju sinni, sbr. þá reynslu, aö
70-80 % fá nú sumarvinnu, þótt
öllum sé dengt út I atvinnuleit
samtimis. Viö þetta vil ég svo
bæta eftirfarandi:
Önnur sparnaðar-
tillaga
Sama fyrirkomulag mætti og
ætti aö taka upp I mörgum öðrum
skólum, t.d. stúdentsskólum og
ýmsum sérskólum, og jafnvel i
ýmsum deildum háskólans.
Kæmi þá til greina önnur spörun,
ekki minni en sú fyrrnefnda. Meö
þvi aö breyta námsönnum há-
skólans nokkuö, gætu nemendur
veriö aöeins 6 mánuöi hver I há-
skólanum árlega — en tekið þátt i
daglegum framleiðslustörfum
þjóöar sinnar hálft áriö.
Byggingar háskólans, kennaraliö
og annaö starfsliö myndu nýtast
allt áriö.
Mætti þá fella niöur hiö hvim-
leiða og spillta námslánafargan
aö mestu leyti. Lán til fólks er-
lendis yröu að visu aö haldaist,
og aö litlu leyti einnig hér
heima, þetta áriö a.m.k., þvi ekki
er hægt að snögghætta þess
háttar fóðrun — en hálfan
milljarð mætti auðveldlega
spara, til mikilla hagsbóta fyrir
nemendur og hollustu fyrir þjóö-
ina 1 heild.
Ný/ stórkostleg
hætta, sem vofir
yfir skólakerfinu
Aö siöustu skal leitazt viö aö
vekja athygli á einni hættu, sem
nú vofir yfir skólakerfinu. Og þaö
er alveg á sinum staö aö vekja at-
hygli á þeirri hættu I tengslum viö
tillögugerö um tvenndarskólann
— þvi einn af mörgum kostum viö
tvenndarskólann er sá, aö hann
dregur úr þeirri hættu, sem nú
skal greint frá.
Vegna þess aö 9 x 9 mánaða
skólabekkjasetan reynist óþol-
andi, þá er nú komin af stað tals-
verö hreyfing fyrir þvi, aö reynt
veröi aö draga úr þjáningum
nemenda viö langskólasetuna,
meö þvi aö fara meö atvinnulifiö
inn I skólana.
Þetta hefur alveg gegndar-
lausan kostnaö i för meö sér, og
verður sjaldnast annaö en
gervimennskukák. Hættan er sú,
að reynt veröi aö fara meö ein-
hverskonar gerviiönaö,
gervilandbúnaö — jafnvel
gerviútgerö inn I skólastofurnar
Ómögulegt er aö sjá fyrir, hvaö
þetta gervikapphlaup getur
gengiö langt — en þaö mun
reynda mjög á gjaldþol rikis-
sjóös. Þaö get ég fullvissaö ykkur
um. Þetta á aö gera undir þvi
yfirskini — eöa eigum við aö
segja I þeim tilgangi — „að auka
verklegt nám i skólunum.”
Gerviverknám
er hættulegt
Aukiö verklegt nám er að visu
góöra gjalda vert, en vel að
merkja þvi aöeins að verkefnin
séu þess eölis, að þau henti til
kennslu innan veggja skóla. Svo
er um sum verkefni — en það er
ákaflega takmarkað, sem hvaö
hægt er aö gera i þessu efni. Hin
stefnan er sú, þ.e. tvenndarskóla-
stefnan, að fara með nemendur út
i atvinnulifiö — I staö þess aö
gera, oftast vonlausa tilraun, til
aö fara meö atvinnulifiö inn i
skólana.
Ég höfða til
mannúðar þingmanna
og skólayfirvalda
Ég höföa til mannúöar ykkar —
góöir alþingismenn — og biö
ykkur aö opna leiö til mildunar
stóradóms til reynslu til aö byrja
meö— þvl ég, sem gamall skóla-
maöur, hef hugleitt skólamál
meira og minna I ein 40 ár — er
þess fullviss aö aðeins ef brautin
er rudd meö þeim tilraunum, sem
gert er ráö fyrir i þeirri tillögu,
sem hér um ræöir, þá muni þaö
greiða le leiöir til betra og hollara
lifs fyrir stærri hluta islenzks
æskufólks.
Svo legg ég til, að málinu verði
visaö til nefndar, sem siöan kæmi
þvl á framfæri við menntamála-
ráöhera og skólayfirvöld, eftir þvi
sem viö á.
Guörún Benediktsdóttir
Tekur sæti
á Alþingi
1 GÆR tók sæti á Alþingi Guörún
Benediktsdóttir frá Grundarási
Vestur-Húnavatnssýslu, en hún
er fyrsti varamaöur þingmanna
Framsóknarflokksins I Noröur-
landskjördæmi vestra. Tók Guö-
rún sæti Páls Péturssonar, sem
veröur fjarverandi fyrst um sinn.
Guörún hefur ekki áöur setiö á
þingi.
hnnynrn m M
fffllffflffTWfflllTTWIIIl
■