Tíminn - 07.05.1975, Blaðsíða 8

Tíminn - 07.05.1975, Blaðsíða 8
TÍMINN Miðvikudagur 7. mai 1975. Mi&vikudagur 7. mai 1975. ItMINN FRAMTIÐARFLUGVOLLUR REYKJAVIKURSVÆÐISINS Á FYLLINGU VIÐ LÖNGUSKER í SKERJAFIRÐI ? Eins og fram hefur komið, lögðu þeir Guð- mundur G. Þórarinsson (F) og Steingrimur Hermannsson (F) fram þingsályktunartii- lögu þess efnis, að kannaðir yrðu möguleikar á gerð nýs flugvallar fyrir Reykjavikur- svæðið á fyllingu við Löngusker i Skerjafirði. Er óhætt að fullyrða, að þessi tillaga hafi vakið mikla athygli. Hér á eftir fer framsögu ræða Guðmundar G. Þórarinssonar fyrir þessari tillögu i sameinuðu þingi, en það var jafnframt jómfrúræða á Alþingi. Flugumferö hefur aukizt gifur- lega á fslandi á undanförnum ár- um og áratugum. Flugsamgöng- ur eru nú orðnar einn veigamesti þátturinn i samgöngumálum okk- ar og fara vaxandi. Fer þar sam- an mikil aukning bæöi farþega og vöruflutninga, hvort heldur um er að ræða millilanda- eða innan- landsflug. Reykjavíkurflugvöilur, sem gerður var á árunum 1940-’44, var um tima miðstöð ails flugs fs- lendinga, en á árunum 1962-’64 flutti Loftleiðir h/f starfsemi sina til Keflavikur og 1967 flutti Flug- félag fslands h/f millilandaflug sitt þangað. Siðan hefur Reykjavikurflug- völlur verið miðstöð innanlands- flugsins, og eru það augljósir hagsmunir landsmanna allra, að slikur flugvöllur sé sem næst þungamiðju byggðar á 'höfuð- borgarsvæðinu, þótt þvi fylgi að sjálfsögðu nokkir ókostir einnig. Á árinu 1974 fóru um Reykja- víkurflugvöll 225.127 farþegar i innanlandsflugi og 8.621 i milli- landaflugi. Eru þá ekki taldir með þeir, sem taka langferðabil til Keflavikurflugvallar. Samtals fóru þvi um 234 þús. farþegar um Reykjavikurflugvöll á siðast liðnu ári. Samkvæmt spám, sem flug- vallarstjóri annars vegar og Flugfélag Islands hins vegar hafa látið gera, má telja að farþega- fjöldinn um Reykjavikurflugvöll verði: árið 1980 um 360 þúsund og árið 1990 um 900 þúsund, það er að segja, að á næstu 5 ár- um mun farþegafjöldi um völlinn aukast um rúm 50%, en nær fjórfaldast á næstu 15 árum. Fjöldi flugtaka var á árinu 1974 17.509 og mun á næstu árum auk- ast I svipuðum mæli og farþega- fjöldinn, nema til komi stærri flugvélar en nú eru i notkun i innanlandsflugi. 1 ljósi þessara staðreynda fer þeim fjölgandi, sem telja að Reykjavikurflugvöliur i núver- andi mynd muni ekki geta veriö miðstöð innanlandsflugsins til frambúðar. Veldur þar margt s.s. öryggi, bæði flugfarenda og ibúa þétt- býlissvæðanna við flugvöllinn, hljóðmengun og loftmengun, sem fara vaxandi með auknum fjölda flugtaka, burðarþol og annað ástand vallarins ásamt þeirri saðreynd, að stöðugt hefur verið þrengt að flugvellinum á undan- förnum árum með byggingum og vegagerð, og er enn i ráði að þrengja að honum meö færslu Hringbrautar og lagningu hrað- brautar vestan öskjuhliðar. Þannig mætti lengi telja. Eðlilegt hlýtur að vera að setja þær kröfur að flugvöllur, sem er miðstöð innanlandsflugsins og jafnframt staösettur inni i þéttbýli höfuöborgarsvæðisins uppfylli kröfur Alþjóðaflugmála- stofnunarinnar (ICAO) um öryggi og ástand. Hér verður þess freistað að draga fram helztu rök, er liggja að baki þessari þingsályktunar- tillögu og jafnframt skýra það, hvers vegna Reykjavikurflugvelli mun i framtiöinni reynast örðugt að risa undir hlutverki sinu. 1 fyrsta lagi öryggissjónarmið: Eölilegt og nauðsynlegt er að leggja til grundvallar reglur Alþjóðaflugmálastofnunarinnar um aðflug en þær helztu eru þess- ar: a) Engar hindranir mega vera i fluglinu að og frá brautarend- um. Mega þær ekki risa upp fyrir hallandi flöt frá brautar- enda með hallanum um 1:50 frá aðalbrautum og 1:40 frá þver- brautum. b) Engar hindranir mega gnæfa upp yfir láréttan flöt (öryggis- flötur) 45 m ofan flugvallar inn- an 4000 m fjarlægðar frá miðju hans (þ.e. skurðpunkti brauta). c) Utan við hverja flugbraut verða að vera hindranalaus Jómfrúræða Guðmundar G. Þórarinssonar á Alþingi Guðmundur G. Þórarinsson. öryggissvæði og séu þau i sömu hæð og flugbrautin. Burðarþol öryggissvæða skal vera þannig, að sem minnstur skaði verði á loftfari, sem fer út af brautinni. öryggissvæði þetta skal ná 60 m út fyrir hvorn brautarenda og 75 m sin hvoru megin við miðlinu flugbrautar, ef um venjulega flugbrauter að ræða, en 150 m ef um er að ræða blindflugsbraut fyrir ILS (Instrument landing system) og PAR (precicion apporach radarsyste'm). d) Völlurinn þarf að vera opinn i 95% af hámarksnotkunartima miðað við veðurástæður. Opnunin miðast þá við leyfi- legan þvervind af ákveðnum hnútafjölda. A Reykjavikurflugvelli er öryggi flugs ekki í samræmi við þessar kröfur. Miklar tálmanir eru af hæðum og byggingum I nágrenni vallarins. Þetta tak- markar notkun vallarins sérstak- lega i lágskýjuðu. A fylgiskjali nr. I með þings- ályktunartillögunni eru sýndar þær hindranir sem standa upp úr öryggisfleti (inner horizontal surface) Reykjavikurflugvallar. Helztu hindranir eru: Sjómannaskólinn (86 m) Borgarsjúkrahús (85 m) Digranessháls (84 m) Reykháfur á Kletti (83 m) Háaleitishverfi, (71 m) öskjuhlið (69 m) Laugaráshverfi (79 m) Langholtshverfi (75 m) Hallgrimskirkja (110 m) Fylgiskjöí III og IV sýna hindranir i brautarstefnur. Fylgiskjöl þessi miða við hall- ann 1:40, sem ætti að vera 1:50 miðaö við aðalbrautir. Verstu hindranir i flugtaks- og aðflugsfleti eru á NS braut tvö hús við Sóleyjargötu (1:23 og 1:25) og Frikirkjan (1:32). Hér er þó ekki allt taliö, og mætti nefna að fjölbýlishús i efra Breiðholti virðast koma inn i að- flugsflötinn. Kröfur um hindranalaus öryggisbelti er ekki unnt að upp- fylla nema fjarlægðar veröi byggingar og er þar um mjög kostnaðarsamt verk aö ræða. Til þess að uppfylla kröfuna um 95% opnun vallarins, þarf að reikna með NA-SV brautinni, sem er stutt. og litið hefur verið hald- ið við. Það er ljóst að sumar af nefnd- um kröfum er unnt að uppfylla með ærnum tilkostnaði en aðrar verða ekki uppfylltar. Með aukinni flugumferð verður það alvarlegra, að ekki er unnt að fylgja nefndum öryggisreglum. Auk öryggis flugfarenda er öryggi þeirra Ibúa, er i nágrenni vallarins búa, nátengt þessum at- riðum. II. Hávaðamengun og loft- mengun Ibúar Reykjavikur og nágrenn- is verða fyrir verulegu ónæði af hávaða vegna flugvallarins. Á fylgiskjali V. er sýndur hávaða- flötur vallarins. Hávaðafletir eru verstir yfir miðborg Reykjavikur og Kársnesi. Stærð hávaðaflatar stendur i nánu sambandi við fjölda flugtaka og munu þvi óþægindi af þessum sökum auk- ast með aukinni flugumferð. Viða erlendis hafa verið ákveð- in mestu leyfilegu hávaðamörk innan ibúðasvæða. Kröfurnar eru yfirleitt þeim mun strangari sem tiðni flugtaka og lendinga er meiri. t Sviþjóð er t.d. miðað við eftir- farandi: Flugtökáári ‘ Hávaðamörk db. 150-500 ‘ 95 500-1500 90 1500-5000 85 5000-15000 80 Rétt er að geta þess, að hávaði eða nánar tiltekið hávaða- þrýstingur er mældur i decibel eins og fram kemur hér að fram- an. Ókosturinn við þessa mæliein- ingu er, að sami hávaðaþrýsting- ur getur haft mismunandi áhrif á mannlegt eyra eftir tiðni tónsins. Þvi hefur verið tekin upp ný mælieining ,,the preceiced noise level” skrifað PN db, sem mælir áhrif mismunandi tiðnissviða á eyrað. Loftmengun fylgir að mestu hávaðaflötunum, og er hún ekki óveruleg þar sem flugumferð er mikil. III. Burðarþol Reykjavikurflugvöllur er, sem áður segir, gerður á árunum 1940- ’44. Völlurinn er að mestu gerður á mýrlendi, en að hluta á mel- hrygg, sem teygði sig frá öskju- hlíðinni inn í mýrina. Hryggur þessi var jafnaður undir brautir það sem hann náði, en þunnt rauðamalarlag 40-70 sm var lagt yfir mýrina. Veldur þetta þvi, að burðarþol brauta er mismunandi frá stað til staðar, og einnig eftir árstiðum. Aukin flugumferð veldur að sjálfsögðu auknu álagi á braut- irnar. IV. Skipulagsástæður Svo sem áður segir, hefur verið verulega þrengt að Reykjavikur- flugvelli á undanförnum árum með byggð og vegagerð og eru nú uppi áform um að þrengja enn að honum. Full ástæða er til að ætla, að þar komi að völlurinn verði að vikja, en byggingarland Reykjavikur er senn á þrotum. Völlurinn takmarkar mjög hæð bygginga i borginni og þar með nýtingu lóða og mun i framtiðinni rekast á byggingaráform Háskól- ans og Landspitalans, svo nokkuð sé nefnt.. Áform eru uppi um færslu Hringbrautar til suðurs og liklegt er að innan tiðar verði að koma á gatnamótum Hringbrautar og Sóleyjargötu umferðarmannvirki á tveim hæðum. Við lausn þess verða augljósir erfiðleikar vegna flugvallarins. Núverandi lega flugvallarins eykur mjög umferðarálag á Hafnarfjarðarvegi og standist spár um farþegafjölda 900 þús. auk innlendra millilandaflugs- farþega, er fara frá vellinum til Keflavikur, verður álag á umferðarkerfi kringum völlinn mikið. Reykjavikurflugvöllur hefur mjög takmarkaða stækkunar- möguleika, en sjálfsagt má auka nokkuð efri mörk þeirrar umferð- ar, sem völlurinn getur tekið við með ýmsum aðferðum t.d. gerð sérstakra akstursbrauta (taxi- ways), flutningi æfingaflugs upp á Sandskeið o.s.frv. Flugmálastjórn hefur nú á prjónunum áform um úrbætur á Reykjavikurflugvelli. Er þar aðallega um þrjá kosti að ræða: þ.e.: 1) Lenging nýverandi AV brautar út I sjó i 1800 m. 2) Gerð nýrrar AV brautar 1800 metra langrar sunnan við þá sem nú er. 3) Gerö nýrrar AV brautar i fjöruborðinu. Hvort sem tekinn yrði valkost- ur 1 eða 2, yrði kostnaður liklega ekki undir 500-600 millj. kr. Vai- kostur 3 yrði sennilega enn dýr- ari. Hér er þó ekki tekiö tillit til ýmissa annarra atriöa sem kostnaðarsöm yrðu, ef fullnægja ætti s.s. rif húsa og bygginga til’ þess að ná fullri breidd öryggis- belta, endurbygging NA-SV brautar til þess að fullnægja kröf- um um 95% opnun vallarins. Ljóst er þvi, að i ráði eru viðamiklar og kostnaðarsamar framkvæmdir á Reykjavikur- flugvelli, sem þó muni ekki ná að bæta að fullu öryggisskilyrði. Jafnframt eru á flugvallar- svæðinu áformaðar byggingar s.s. flugstöðvarbygging, og hlýt- ur þetta að vekja menn til nokk- urrar umhugsunar, þegar flestir eru þeirrar skoðunar að flugvöll- ur þarna eigi aðeins takmarkaða framtið e.t.v. mest 25 ár og þá með verulegum endurbótum. Jafmframt verða menn að gera sér ljóst, að Reykjavikurflugvöll- ur er ekki aðeins innanlandsflug- völlur. Iscargo með tvær Dc GB fjögurra hreyfla skrúfuvélar hef- ur völlinn sem heimavöll og völl- urinn er skráður sem alþjóðlegur völlur. Mikið einkaflug og ferjuflug er yfir hafið og millilenda þeir flug- menn á Reykjavikurflugvelli. Lendingar vegna ferjuflugs voru 680 á sl. ári og fara fjölgandi. Ég veit ekki, hvort menn hafa hugsað þá hugsun til enda, ef erlendri vél, sem millilenti hér á skráðum alþjóðlegum flugvelli, hlekktist á vegna þess, að öryggisatriði eru ekki eins og reglur Alþjóðaflugmála- stofnunarinnar segja til um. Ég veit ekki, hvaða augum fram- leiðendur og tryggingafélög kynnu að lita á það. Gæti islenzka rikið orðið skaðabótaskylt i slfku tilfelli? Reykjavikurflugvöllur er vara- völlur fyrir þotur F.I. I milli- landaflugi, og nokkuð eru þoturn- ar notaðar i innanlandsfluti t.d. sex ferðir milli Reykjavikur og Akureyrar um siðustu páska. Allt hljóta þetta að vera um- hugsunaratriði. Sú óvissa, sem rikir um framtið flugvallarins veldur og augljós- um erfiöleikum i áætlanagerð þeirra fyrirtækja, sem starfa i tengslum við völlinn. Það er ekk- ert grin að fjárfesta i dýrum mannvirkjun við völl, sem enginn veit, hvaða framtið á eða gera áætlanir um framtiðina við slikar aðstæður. Mikið hefur verið um þessi mál fjallað, þótt niðurstaðan hafi engin orðið enn. Árið 1967 skilaði flugvallar- nefnd Itarlegu nefndaráliti, en þar var að mestu fjallað um gerö nýs flugvallar, er tæki millilanda- flug lika. Var þar tekin fyrir hugsanleg flugvallargerð á Alfta- nesi og i Kapelluhrauni. Ákvörð- un var sem fyrr segir, aldrei tekin á grundvelli þessa nefndarálits og mun margt hafa valdiö. Ef til vill ekki hvað sizt, að lslendingar hafa talið það sér of- viða, að gera nýjan alþjóðlegan flugvöll. Nýr flugvöllur Nýlega hefur ungur arkitekt, Trausti Valsson, varpað fram þeirri hugmynd, að gerður veröi nýr flugvöllur fyrir Reykjavikur- svæöið á fyllingu við Löngusker I Skerjafirði. Þótt hugmyndin sé einföld og liggi nokkuð beint við, mun hún ekki hafa komið fram áöur. • Hugmynd þessi hefur i för með sér verulega kosti umfram aðrar hugmyndir, sem fram hafa komið um flugvallargerð á svæðinu. Mun ég nú freista þess, að gera grein fyrir nokkrum þeirra. Fylgiskjal VI. sýnir legu flug- vallar samkvæmt þessari hug- mynd. I. öryggi öryggi er augljóslega til muna meira en á núverandi flugvelli. Hindranir i „öryggisfleti” og að- flugs- og flugtaksflötum núver- andi vallar hafa nær engin áhrif við þessa staðsetningu. Sjá fylgi- skjöl I og II. Nauðsynlegt er þó að framkvæma á þessu athugun. Flug er mun minna yfir byggð. II. Hljóðmengun og loftmengun Fylgiskjal V sýnir hávaðafleti þessarar staðsetningar og þar með augljósa kosti hennar fram yfir núverandi völl. Fylgiskjal V. sýnir einnig sam- svarandi hávaðafleti fyrir flug- velli á Alftanesi og i Kapellu- hrauni. Loftmengun verður mun minni en nú er, enda fylgir hún að mestu hávaðaflötum. III. Skipulag Svo sem fram kemur hér á und- an, gerir hugmyndin ráð fyrir að flugvöllurinn sé gerður á fyllingu. Staðsetningin hefur þá augljósu kosti fram yfir staðsetningu á Álftanesi og i Kapelluhrauni, að hún liggur mun nær þungamiðju byggðarinnar, og er þvi hagstæð- ari frá flutningalegum sjónarhól séð. Vegagerð að vellinum yrði að visu dýr.en hraðbraut þarna yrði til mikilla hagsbóta fyrir umferðarkerfið, og er spurning, hvort hraðbraut i þessari mynd verður ekki að koma I framtið- inni. Hún mundi að sjálfsögðu létta mjög á umferðaræðinni gegnum Kópavog og auðvelda umferð innan höfuðborgarsvæð- isins. Vegagerð sem þessi mundi leysa hið mikla Hafnarfjarðar- vegsvandamál, sem stöðugt verður alvarlegra. Rétt er og að benda á i þessu sambandi, að á Alftanesi gæti orðið um 30-40 þúsund manna byggð. Vegalengd þangað er um 15 km, en um 5 km eftir vegi yfir fjörðinn. Fylgiskjal VII. sýnir hugsan- lega gerð umferðarnets með þessa lausn fyrir augum. Annar veigamikill kostur við þessa staðsetningu framtiðar- flugvallar er sá, að núverandi byggingar á flugvallarsvæðinu er flestar auðvelt að reka I tengslum við flugvöll i Skerja- firði. Þetta auðveldar uppbyggingu I áföngum, og er hér um verulega fjármuni að ræða. Endanleg ákvörðun um að stefnt væri að flugvelli i Skerja- firði mundi auðvelda flugfélögun- um og öðrum fyrirtækjum alla áætlanagerð, um framtiðaráform og leysa gifurleg vandamál fyrir Reykjavikurborg og raunar allt höfuðborgarsvæðið. Ljóster, að bæði borgin og flug- völlurinn hafa mörg vandamál af nábýlum hvort við annað. Með tilliti til þeirra gifurlegu hagsmuna, sem Reykjavikurborg á i þessu máli, þarf öll athugun og framkvæmd að fara fram i náinni samvinnu við hana. Raunar er ekki alveg ljóst, hvaöa sveitarfélög ættu beinan hlut að máli við flugvallargerð I Skerjafirði. Fer það eftir, hvar mörk lögsagnarumdæma liggja á firðinum. Ekki er óliklegt, að á núverandi flugvallarsvæði gæti orðið um 12.000,- manna ibúðabyggð, en jafnframt önnur og betri nýting Landspitala og Háskóla á svæð- um, er liggja að flugvellinum, auk rýmri hæðatakmarkana viöa i borginni. Það er ekki litið hagsmunamál fyrir Reykjavikurborg að geta reist 12.000 manna byggð á flug- vallarsvæðinu og með þvi frestað framkvæmdum i Gufunesi um- einhvern tima. — Þar er vafa- laust um gifurlega hagsmuni að ræða. Ef áætlað er, að flugvallar- svæðið sé um 140 ha og verð lands þarna áætlað ca 1000 kr/ferm. er verð þessa landssvæðis um 1.400 millj. kr. Ef gert er ráð fyrir að ríkissjóð- ur eigi þarna um 60 ha, mætti meta eignir hans um 600 millj. krónur. Vert er og að benda á að lands- svæðið sem losnar á þennan hátt, er mjög verðmætt frá náttúrufari séð. Suðurströnd borgarinnar sem borgarbúar njóta lftið nú, yrði aðgengileg og hugsanlega mætti koma þarna upp upphituð- um sjóbaðstað með öllum þeim hugmyndum, sem i sambandi við það vakna. Með tilliti til alls þessa væri ekki óeðlilegt, að borgin tæki þátt i gerð flugvallar i Skerjafirði. Hún fær til bygginga lands- svæði i hjarta borgarinnar, Landssvæði, sem meta mætti á um 800 millj. kr., losar ibúa sina að verulegu 'leyti við hljóð- og loftmengun vegna flugvallarins. Fær suðurströndina til notkunar og minnkar verulega umferðar- vandamál i borginni. Jafnframt þýðir flugvöllur i Skerjafirði framtiðarsetu flugfélaganna i Reykjavik. Vert er og að geta þess, að talið er, að meira en helmingur at- vinnufyrirtækja borgarinnar liggi innan reitsins Hringbraut — Snorrabraut. Þangað sækir fólk vinnu. Séu borin saman akstur og umferð að þessu svæði, annars vegar frá byggð i Gufunesi og hins vegar frá byggð á flugvallar- svæðinu, sést að mikið vinnst. Rétt er að geta þess, að i Reykjavik einni falla árlega um 160.000 rúmmetrar af uppgreftri, er nýta mætti til uppfyllingar I Skerjafirði. Stækkunarmöguleikar flugvall- ar i Skerjafirði i framtiðinni eru nokkrir, þótt dýpi aukist, er utar dregur. Fylgiskjal VIII. sýnir hugsan- lega nýtingu Reykjavikurborgar á núverandi flugvallarsvæði. Upprdætti hefur Trausti Valsson gert. Kostnaöarathugun Ljóst er, að fyllingu undir flug- völl og vegstæði yrði að verja með brimbrjótum. Vestanáttin er vafalaust erfið- ust þarna. A vegum hafnarstjór- ans i Reykjavik hafa farið fram nokkrar athuganir á grynningu vestlægrar öldu og öldusveigju á Faxaflóa og tilraunir gerðar til að reikna hættulegustu úthafsöldu. Fylgiskjöl IX og X sýna öldu- slóðir á umræddu svæði. Tvær nærliggjandi ölduslóðir mynda braut i haffletinum, sem orka öldunnar berst eftir. Fjarlægð milli ölduslóða er mæli- kvarði á orku öldunnar og þar með ölduhæðina. Fylgiskjölin gefa möguleika tii að meta ölduhæðog ölduorku á Skerjafirði samanborið við nærliggjandi svæði. Til hönnunar á brimbrjótum þyrfti að útfæra þessar athuganir nánar. Gera mætti ráð fyrir að framkvæmdum yrði háttað þannig, að fyrst yrðu gerðir varnargarðar, en siðan dælt sandi inn fyrir þá eða ekið fyllingarefni sem til fellur. 1 greinargerð með tillögunni er gert ráð fyrir i kostnaðarathugun, að unnt sé að dæla nægum sandi af nærliggjandi botni i firöinum, eða innan t.d. 1.5 km fjarlægðar, og tölur miðaðar við mjög auð- dælanlegt sandmagn i miklum mæli. Kostnaður er miðaður við, að unnt sé að nota pramma og flot- leiðslu við dælinguna. Forsenda þessa er að sjálf- sögðu að nægilegt og nýtanlegt sandmagn sé á botni fjarðarins. Bresti þessar forsendur eykst kostnaður mjög verulega. Þetta þarf að sjálfsögðu að kanna nánar. Ef gert er ráð fyrir að gera tvær brautir, 1500 m og 2000 m langar, mætti hugsa sér að fylla i fyrsta áfanga 100 ha. Siðar mætti auka þetta svæði i 250-300 ha. Mjög gróf kostnaöaráætlun i greinargerð með tillögunni, þar sem malbikun og endaníegur frágangur flugvallar er ekki tek- inn með, bendir til að kostnaður við landvinninga þarna gæti orðið um 1800 millj. kr. þ.e. 100 ha + varnargarður. Reynist forsendur um sand- magn i firðinum og aðgengileika þess rangar, gæti þessi tala hæg- lega tvöfaldazt. Vegagerð yfir fjörðinn er ekki með i þessari áætlun. Ef litið væri svo, á að sann- gjarnt væri að reikna hluta af vegagerðinni sem kostnað við Frh. á bls. 15 1:10,000 UNA HVEUWÍðr ftKxl NAUTHÓLSVÍK I TR.AUVH VALSSOk) ARKtT^KT

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.