Tíminn - 11.05.1975, Blaðsíða 11

Sunnudagur 11. mai 1975.
TÍMINN
11
Bók um
mannlega
óbyrgð
HVERSLU LENGI GETUR
ÞETTA GENGIÐ? Hve lengi
getur mannkindin haldið áfram
aö auka umsvif sín, fjölga bílum.
flugvélum og hvers konar tækj-
um, að þvi ógleymdu að fjölga
sinu eigin kyni? Eigum við að
halda áfram að blóðmjólka
auðlindir Móður Jaröar,
þangað til hún sjálf setur
takmörkin — getur ekki meira?
Þetta eru spurningar, sem
gerzthafa æ áleitnari á siðustu
árum, og ekki að ástæðulausu.
Sifellt fleiri menn hafa skilið, að
hegöan mannkynsins siðustu
áratugina hlýtur að leiða til
ófarnaðar — jafnvel tor-
timingar — ef ekki tekst að
stööva sig á flughálu svellinu,
áður en það er um seinan.
Ritið, sem hér kemur fyrir
sjónir islenzkra lesenda, kom
fyrst út I Bandarikjunum árið
1972 en hefur siðan verið þýtt á
um það bil tuttugu tungumál og
prentaður eintakafjöldi mun
ekki vera fjarri tveim milljón-
um, svo hér er um óvenjumikla
útbreiðslu að ræða, og auk þess
hefur bókin alls staðar vakið
mikla athygli og umræður, eins
og segir aftan á kápusi'ðu, en
þaöan eru framangreindar
upplýsingar teknar.
Bókin hefst á ágætri grein,
sem nefnist Fylgt ur hlaði. Hana
hefur dr. Finnbogi Guðmunds-
son þýtt. Þar er meðal annars
gerð grein fyrir þvi, hvernig
bókin varð til, eins og upphafs-
orð greinarinnar bera með sér:
„Rómarsa mtökin, hópur
einstaklinga úr öllum heimsálf-
um, fólu i ágústmánuði 1970
flokki vlsindamanna við
Tækniháskólann i
Massachusetts, er fæst við
gangfræðilegar rannsóknir, að
kanna, hvert horfir um nokkra
þá þætti, er ógna heims-
byggðinni, og hversu þeir verka
hver á annan.”
Höfundarnir kalla bókina ,,al-
menna skýrslu” og segja, að
hún geri ,,í stuttu máli grein
fyrir þeirri rannsókn, sem
þegar er lokið, vitneskjunni, er
hún veitir, og þeim bráða-
birgðaniðurstöðum og athugun-
um, sem þeim, er þátt toku i
þessum áfanga, eru nU efst I
huga....” Þetta eru yfirlætislaus
orð um mikið verk, en ekki
rituð Ut I bláinn, þvi að vissu-
lega er hér ekki um neitt smá-
mál að ræða,sjálfa tilveru
mannsins og framtið hans á
jörðinni. Að li'finu steðja ótal
hættur, fjölmargt hindrar
umsvif manna og setur tækni-
legum framförum skorður, og
sjálfsagt er ekki neinn hægðar-
leikur aðrekja alla þá þræði og
koma þeim fyrir innan spjalda
einnar bókar.
Þaö verður þó að segjast, að
ótrUlega mörgu eru gerð skil i
þessari bók. Nokkrar fyrir-
sagnir segja meira um
fjölbreytnina en langt mál: Eðli
veldisvaxtar. Takmörk veldis-
vaxtar. Vöxtur innan heims-
kerfisins. Tækni og takmörk
vaxtar. Veröld I jafnvægi. Innan
þessara meginþátta eru svo
margir smærri kaflar, meðal
annars um fólksfjölgun i
heiminum, tæmanlegar
auðlindir, mengun, fæðu o.m.fl.
öllu þessu mikla efni er vel og
skipulega niður raðað, og það
sem betra er: höfundarnir hafa
gert sér far um að gera bókina
aögengilega almenningi meöal
annars með þvl að skýra tor-
ráðin hugtök og bregða ljósi yfir
stóra hluti með auðskildum
dæmum. Tökum til dæmis það,
sem sagt er um eðli veldis-
vaxtar: „Flestum er tamt að
hugsa sér að vöxtur gerist jöfn
um skrefum. Stærö vex
jafnskrefa, þegar viö hana
bætist jafnmikið magn á jafn-
löngum timabilum. Barn, sem
hækkar um 2 cm á ári, vex til að
mynda jafnskrefa. Sama máli
gegnir um fjársjóð nirfils, sem
stingur þúsund króna seðli undir
rúmdýnuna sina á hverju ári."
— Þetta var um jafnskrefa vöxt,
en þá er komið að veldisvextin-
um: ,,Ef hver gerill i gerlaofni
skiptir sér i tvennt á tiu minút-
Endimörk vaxtarins
Bókaútgáfa
Menningarsjóðs
og Þjóðvinafélagsins
1974
um, vex stofninn samkvæmt
þessu lögmáli. Eftir tiu minútur
eru komnir tveir gerlar I stað
hvers eins, sem fyrir var,
aukninginer m.ö.o. 100%. Eftir
tiu minútur i viðbót verða
gerlarnir fjórir, siðan átta, þá
sextán.” Og svo framvegis.
Þessar einföldu staðreyndir eru
að visu kunnar flestum, sem
komnir eru til vits og ára, þótt
menn leiði sjaldan að þeim
hugann — og það er einmitt
styrkur þessarar bókar, að hún
talar til fólks á máli, sem það
skilur.
Areiðanlega hefur höfundum
bókarinnar verið mikill vandi á
höndum með að þýða fræöileg
hugtök. Þessa gætir nokkuö I
textanum, en úr þvi er bætt með
þvl að birta aftan við
meginmálið orðaskýringar,
sem taka yfirhálfa fjórðu opnu.
Þar eru skýrð orð sem al-
menningi eru þegar orðin töm,
vegna mikillar notkunar þeirra
I fréttum, eins og til dæmis
„hagvöxtur” og „vixlverkun”,
og að sjálfsögðu er hinum ekki
gleymt, sem nýstárlegri eru:
„gangfræði” og „verg þjóöar-
framleiðsla”, svo aðeins tvö
dæmi séu nefnd af þvi taginu.
Að þessum langa orðalista er
hinn mesti fengur, og satt að
segja hefði bókin verið miklum
mun óaðgengilegri ef hans hefði
ekki notið við.
Að máli og stil er óþarft að
finna. Dr. Finnbogi Guðmunds-
son og Þorsteinn Vilhjálmsson
eru ekki neinir viðvaningar i
meöferð Islenzkrar tungu, enda
ber still þeirra vott um
smekkvisi og vandvirkni i
hvivetna. Þó get ég ekki að þvi
gert, að mér leiðist alltaf, þegar
menn nota orðasambandið „i
dag” I merkingunni ,,nú á
dögum” eöa „um þessar
mundir.” En þetta orðalag
kemur alloft fyrir i bókinni: .
á timum þess óðavaxtar, sem
við búum við i dag.” (Bls. 195)
Ekki er óeðlilegt þótt ein-
hverjum detti I hug að spyrja,
hvort bók sem þessi eigi erindi
til Islendinga. Ekki ógnar fólks-
fjölgunarvandamálið Islenzku
þjóðlifi, ekki er enn neinn
hörgull á ræktuðu eða ræktan
legu landi hér, og enn hefur ekki
verið talið, að um alvarlega
mengunarhættu sé að ræða hér i
náinni framtið. Hvað er þá að?
Er þá nokkur ástæða til þess
aö við séum að Iþyngja okkur
meö slikri lesningu? — þvi að
skemmtilestur er þetta ekki,
þaðliggur I augum uppi. Jú, lit-
um okkur nær. Eitt einkenni
þeirra vandamála, sem þessi
bók fjallar um, er einmitt það,
að þau eru alþjóðleg. Sú efna-
hags- og tækniþróun, sem
stefnir norður og niður, getur
gerzt hvar i heiminum sem er,
og við tslendingar höfum ekki
nein efni á þvi að setja upp ein-
hvers konar guðræknissvip og
þykjast vera heilagir englar.
Við höfum þvert á móti reynt að
„hóa I lætin með stóru mönnun-
um”, eins og meistari Þórberg-
ur komst að orði forðum. Viö
höfum reynt að apa allt sem við
gátum apað eftir stærri og
voldugri þjóðum — og suma
dreymir meira að segja um
mikla stóriðju I þessu fámenna
landi. — Já, okkur er alveg
óhætt að slá þvi föstu, að bókin
Endimörk vaxtarins eigi erindi
til okkar eins og annarra þjóða,
þótt ýmis þau vandamál, sem
þar eru rædd, seu ekki farin að
valda okkur neinum teljandi
áhyggjum, enn sem komiö er.
Bókin, sem hér hefur verið
lauslega drepið á, er svo viða-
mikil og kemur svo viða við, að
ekki er nein leiö að gera henni
viðhlitandi skil i einni blaða-
grein. Til þess þyrfti aðra bók,
állka langa! Þetta er ekki rit-
dómur, heldur umsögn —
tilraun til þes að benda islenzk-
um lesendum á merkilegt rit,
sem að visu flytur ekki neinn
fagnaðarboðskap, heldur knýr
okkur til umhugsunar, brýnir
okkur til dáða og á þannig erindi
tilokkarallra.
-VS.
Sandur úr sæ
Inni á EUiðavogi liggur þetta skip, Steinjötunn, sem hefur fengiö þar bráöabirgöaaöstööu til þess aö
dæla byggingarsandi á iand. Skipiö er i eigu nýstofnaös fyrirtækis, Sandskips hf. Er þarna um svipaöa
efnistöku aö ræöa og Björgun hf. haföi I Vatnagöröum. Timamynd Róbert.
Sivalo er lausnin
/andaðar og fallegar hillueiningar
sem hægt er að raða upp
EFTIR ÞÖRFUAA HVERS OG EINS -
Ert þú líka í vandræðum með
hljómflutningstækin ?
Þá er þetta rétta lausnin -
Komið og kynnið ykkur verð og greiðsluskilmála
Opið til kl. 7 á föstudögum — Lokað á laugardögum
Hringbraut 1 2 1
— Simi 10-600
Verzlið
þar sem
úrvalið er
mest og
kjörin bezt
húsiö
28-600 Byggingavörukjördeild
28-601 Húsgagnadeild
28-602 Raftækjadéild
28-603 Teppadéild