Tíminn - 11.05.1975, Blaðsíða 21

20
’IMINN
Sunnudagur 11. maí 1975.
Sunnudagur 11. mai 1975!
TÍMINN
21
íslenzkir rithöfundar
íslenzkir rithöfundar
EINKENNILEGT ER, hvernig
sagnir af gömlum atburðum
tengjast stöðunum, þar sem þeir
gerðust. I öllum sveitum og sýsl-
um Islands hafa gerzt bæði sorg-
ar- og gleðisögur, alls staðar hafa
gleði og sorgir, sigrar og hrakfar-
ir skipzt á i lifi fólks. En það er
eins og tilviljun ein ráði þvi, hvað
minnisstæðast verður. Þannig
mun til dæmis flestum tslending-
um fyrst detta i hug málaferli og
saknæmt athæfi, þegar Húna-
vatnssýslur ber á góma, þótt allir
viti, að á öllum timum hafa menn
verið misjafnir þar, eins og alls
staðar annars staðar á landinu.
Hins er ekki að dyljast, að um
skeið mátti þetta fagra hérað þola
meiri búsifjar af völdum óróa-
manna en margar aðrar sveitir.
Þótt ságan sé lifseig og þjóðin
minnug, dettur auðvitað engum
heilvita manni i hug að kalla þær
kynslóðir, sem nú byggja Húna-
vatnssýslur, til ábyrgðar fyrir at-
burði fortiðarinnar, — ekki frem-
ur en hægt væri að kenna nútima-
bónda á Svinafelli i öræfum um
það, þótt þar byggi einu sinni
maður, sem hét Flosi, og að hann
brenndi inni annan bónda, sem
hét Njáll.
Allir vita, að nútima Húnvetn-
ingar standa sizt öðrum lands-
mönnum að baki um dyggð og
dáð. Þaðan hafa komið agætir
menn, sem hafa auðgað og dýpk-
að menningu þjóðarinnar, og
nægir þar að nefna þá Sigurð
Guðmundsson, skólameistara á
Akureyri, og Guðmund Frimann,
skáld á Akureyri, þann er hér
verður kynntur lesendum Tim-
ans.
Og þá er að snúa sér að efninu,
Guðmundur.
— Eru skáld i ætt þinni?
— önnur sþurning, áður en ég
svara þinni. Má ég vera dálitið
lausaguddúlegur og með það,
sem Danir kalla „galgenhumor”,
eða á ég i svörum minum að vera
mæðulegur og ábúðarmikill, eins
og ég beri ábyrgð á allri heims-
kommúnunní eins og ungu skáld-
in nú til dags?
— Ilafðu sina ögnina af hvoru.
— Skáld i ættinni? Sfðan Jón
biskup Arason leið, veit ég ekki
um aðra en Jóhann bróður minn
og Jakob Frimannsson frá Skúfi.
Hann var vel skáldmæltur á hefð-
bundinn og mannlegan hátt. En
við bræður erum i fjórtánda lið
frá Grýtu-Jóni.
— Þú ert Langdælingur?
— Já, og er stoltur af. Ég er
fæddur i Hvammi. Þar bjó,
nokkru á undan föður minum.
Hans Natansson Ketilssonar, sem
frægur er úr sögum. Natan var
Langdælingur. Fleiri nafnkunnir
menn höfðust við i Langadal á
slðastliðinni öld, sem gerðu dal-
inn frægastan flestra dala, lika að
endemum. Kunnastir þeirra eru
t.d. Holtastaða-Jóhann, tsleifur
seki á Breiðavaði, Strjúgs-feðgar,
og fleiri voru þeir. Dalurinn hafði
lika á sínum snærum galdra-
mann, Einar Andrésson á Þor-
brandsstöðum. — Ég hef stundum
sagt með votti af stolti, að á þess-
um löngu liðnu árum hafi aðeins
skipt i tvö horn um eigindir
manna i Langadal: Annað
tveggja voru þar öðlingsmenni
eða brotamenn og tugthúslimir.
Sfðan hafa orðið þar mörg kyn-
slóðaskipti. t Langadal búa nú að-
eins öðlingar.
— Ortu menn mikið i Langadal
á uppvaxtarárum þinum?
—- Já og nei. Einn maður tók að
sér allar yrkingar dalbúanna,
hinir ortu lifið sjálft og oru vel, að
ég hygg. Sá hét Gisli Ólafsson frá
Eiriksstöðum, þá bóndi I Hólabæ.
Meðan aðrir ortu lifið orti hann
stökuna, fátækur og heldur dár-
legur bóndi á langdælska visu,bú-
skapurinn mesta duð. En Gisli
orti sig I sátt við allt og alla, auk
þess sem hann sagði sögur öllum
mönnum betur. Að visu voru sög-
ur hans margar það sem ég
mundi kalla skröksögur, i likingu
við þær smásögur, sem ég hef sett
saman á siðari árum. Skáldaeðlið
kemur fram I mörgum myndum,
likt og Þorgeirsboli. Við Gisli
vorum perluvinir. Stundum sagði
hann við mig: Ég er nú búinn að
segja þessa sögu svo oft að ég átta
mig ekki á þvi hvort hún er sönn
eða ekki. Kærðu þig kollóttan
Gisli minn: Sannleikurinn er
stundum svo lygilegur, að maður
verður að ljúga til að gera hann
sennilegan. — Einn þjóðkunnur
skáldmæringur átti oft leið um
Langadal. Það var sjálfur Simon
Dalaskáld. Hann orti einkum um
heimasæturnar og ungabörnin, ef
hann sá að þau lofuðu góðu. Þess
vegna kvað hann um mig þessa
athyglisverðu stöku:
Hann Guðmundur Frfmann
frár
fljótt um pallinn gengur.
Kominn er á annað ár,
elskulegur drengur.
Þannig vakti ég snemma at-
hygli! Kannski gefst mér siðar
tækifæri til að minnast Simonar
og visunnar. Á Blönduósi (höfuð-
borg dalsins) voru tveir forkunn-
arsnjallir vísnasmiðir. Annar var
Olli frá Hjaltabakka (Þorvaldur
Þórarinsson), — sá beit frá sér,
hinn var ljúfmennið ljóðræna,
Lúðvig Blöndal. Báðir voru dálit-
ið blautir, sem kallað er. Lúlli
flutti siðar til Akraness, og þar dó
hann fyrir mörgum árum af
brennivinsslagi, að mér hefur
verið fortalið. Einu sinni vorum
við Lúlli á kvöldgöngu á túninu á
Geitaskarði. Þá las hann mér af
munni fram „Ævintýr Hirðingj-
ans” eftir Einar Ben. Ég held, að
mér hafi aldrei fundizt tunglskin
svo töfrabjart og eftir þann lest-
ur. Þetta voru fyrstu kynni min af
Einari Ben. Þau voru furðuleg.
Annars hef ég aldrei verið blindur
aðdáandi Einars, — þar er sjálf-
sagt einhver vöntun i mig.
Blanda kom,
hægt og bitandi
— Þú hefur auðvitað lært allt
sem þú heyrðir skáldskaparkyns.
— Fjarri þvi, ég var á móti
yrkingum fram á kynþroskaald-
ur, — en mér er tjáð að yrkingar
fylgi þvi aldursskeiði. Jóhann
bróðir minn, sem var yngri, var
byrjaður að yrkja á undan mér.
Þetta er enginn vandi, sagði
hann, byrjaðu barasta! Nei I stað
þess að yrkja fór ég að stelast til
að taka i neíið — og það geri ég
enn. Þó lét ég um siðir undan ögr-
unum hans, og fór að hafa litla
kompu i sportskyrtuvasa minum,
i hverja ég færði snjallyrði ljóða-
kyns, sem i hugann komu. Fyrir
rimi þurfti ég mikið að hafa, og
svo er enn. Þess vegna hefði verið
rakið fyrir mig að tileinka mér
atómgerð ljóða, en órimuð ljóð
voru óþekkt I þann tið i Langadal,
nema hvað Jóhannarnir frá
Laxamýri og Ólafsvik höfðu ort
sin þekktu kvæði Sorg og Söknuð.
Þau voru á sveimi i huga mlnum
og eru enn — ein órimaðra ljóða
innlendra. Svo kom dálitið fyrir
mig 1916 — þá var ég 13 ára : t Ið-
unni komst ég i kynni við galdra-
skáldið Gustaf Fröding. Þar var
kvæði hans „Atlantis” i þýðingu
dr. Sigurðar Nordal. Kannski réð
það úrslitum.
Allt er i eyði
yfir þeim rústum
svlfur hin þögula sorg.
Hafi gamli Fröding vitað hvaða
þróun sænsk ljóðagerð hef-
ur tekið eftir hans dag
— einkum hin siðari ár
— hefur hann tekið marga
kútveltuna i gröf sinni. Það hafa
raunar fleiri gert i Sviariki, svo
sem Karlfeldt, Bergman, Dan
Andersson og margir fleiri. En
timinn hefur ekki viðnám fremur
en vindurinn! — En semsagt: 14-
15 ára hef ég liklega byrjað að
fikta við þetta. Nema 16 ára fór ég
á Unglingaskólann á Hvamms-
tanga með allvæna kvæðakompu.
Þessi Hvammstangadvöl min var
öll mln skólaganga. Ef tvenndar-
eða grunnskólarnir hefðu verið
komnir i gagnið þá, hefði þekking
min orðið betur „hönnuð” en raun
varö á og ég getað „tjáð
mig” betur við landslýðinn!
Nei, það var mörgu öðru
að sinna en liggja yfir bók-
um, þarna á Tanganum: Þarna
voru laglegustu stelpuhnják
ur: mergð æðarfugls, sem lá
vel við skoti, og svo báturinn hans
Jóns Bergmanns, sem virtist oft
liggja i reiðuleysi niður i dimmri
fjörunni. Um áhrif alls þessa get-
ur þú lesið milli linanna, I stað
þess að skrifa ensku stilana mina
tók ég að mér að skrautrita haus-
ana á stilum hinna krakkanna
með rauðum matarlit. Snemma
vakti listhneigð min athygli!
— Varstu ekki mikið náttúr-
unnar barn, svo mjög sem hún er
nálæg í Ijóðum þinum?
— Það tel ég. Borgarskáld er
ég ekki, guð sé lof. Jú ég unni og
ann landi minu, minum gamla
dal, og þó einkum „enginu
græna”, sem Olli vinur minn og
stórbóndi i Hvammi, hefur nú
gert að einum töðuvelli. Kannski
hef ég þó unnað Blöndu mest,
þessum tvöhundruðmannabana,
— enda þótt hún kæmi ekki inn i
vitundarheim minn fyrstu barns-
árin. En hún kom, hægt og bit-
andi, og hún helgaði sér sál mina
á einhvern dularfullan hátt. Hún
söng mér furðulegan galdrasöng,
sem enn hljömar i vitund minni,
(sbr. „Haust við Blöndu”, „Vor-
visur til Blöndu” og fleiri kvæði i
bókum mlnum: Blanda er alltaf
nálæg). Já það var gott að alast
upp I þessum dal, i stórum syst-
kinahópi, hjá góðum foreldrum.
Ég vona að ég hafi i tveim kvæð-
um lýst foreldrum minum nokkuð
rétt og vottað þeim ást mina og
þökk: þau voru þess makleg:
Faðir minn var dulur drengskap-
armaður, móðir min opinská,
glaðlynd og söngvin. En lif þeirra
var ekki eilifur dans á rósum:
Tæringin herjaði á þessum árum i
bæjum og byggðum þessa lands
— kvistaði niður það sem sizt
skyldi — æskuna, þ.á.m. fjögur
systkini min.(Sbr. saga min
„Mýrarþoka”, sem er sönn i öll-
um aðalatriðum).
— Langaði þig ekki til að verða
bæði bóndi og skáld, — sem löng-
um hefur farið saman á islandi?
— Ég veitekki, — held ég hefði
orðið skritinn bóndi. Þó hefur mig
langa ævi langað til að eiga kind-
ur og — hund: hundar eru minir
virktavinir. Mér hafa verið gefnir
tveir hvolpar, — það blessaðist
ekki: sá si'ðari (mórauður angi
sem komst i vasa gefandans) grét
svo sárt fyrstu nóttina að ég
treysti mér ekki né fjölskyldunni
til að vaka slika sorgarnótt að
nýju. Fargaði honum.
— En smiðurinn, kom hann
snemma fram i þér?
— Ég var alltaf eitthvað að de-
dúa við smfðar, meðan fólkið svaf
miðdagsblundinn, — einn i
skemmu. Tæki af skornum
skammti og efni til smiða lá ekki
á glámbekk: erfð nýtni á heimil-
inu: nöglum og snærisspottum
aldrei fleygt. Jón Hreggviðsson
hefði ekki þurft að kvarta um
vöntun á hengingartækjum! Á
þessum blessuðu árum var ég
uppfindingamaður, þó ekki jafn-
oki Edisons: Ég bjó til „Sjálfselj-
ara” er ég kallaði svo. Fint tæki.
Tvieyringur settur i rifu, — i
skúffu, sem opnaðist neðar i
þessu furðu tæki, kom brjóstsyk-
urmoli. Mér reiknaðist til að hann
kostaði mig 3 aura. En liktog
Guðni nokkur spekúlant, sem
keypti þorskausinn i Hrisey á 5
aura og seldi hann á Akureyri á 4
aura, hafði ég mismuninn uppúr
umsetningunni! Þetta var gróða-
brallstæki af fyrstu gráðu!
Magnús Ásgeirsson
var ógleymanlegur
— Þú hlýtur að liafa átt I mikilli
bar.áttu við sjáifan þig um það,
hvaða lcið þú ættir að velja, eins
og titt er um fjölhæfa menn.
— Ekki minnist ég þess. En ég
var snemma haldinn ákafri út-
þrá. Og þannig æxlaðist til að ég
réðst einn vetur til náms hjá öðl-
ingnum Einari frá Galtafelli. En
þegar til kom þá leiddist mér leir-
hnoðið (I þessari mynd) — fannst
skemmtilegra að hræra gifsið
HVER SINN
SKAMMT
OG EG MINN
Guðmundur Frimann skáld.
með Hirti heitnum frá Skála-
brekku og ausa þvi yfir nýskap-
aðar myndir meistarans. Og ég
hætti. Samt var ég viðloða i
Reykjavik þennan vetur og annan
til. Þar lifði maður úraveðsetn-
ingarlifi en I hópi margra góðra
drengja. Meðal þeirra, sem ég
man bezt, voru Sigurður
Langeldaskáld Grimsson, Jón
yngri Thoroddsen, er siðar fórst I
Kaupmannahöfn, báðir öndvegis-
piltar og skapandi skáld. Og ekki
má ég gleyma Magnúsi Asgeirs-
syni, vini mínum og velgjörða-
manni. Ef frá eru talin nokkur er-
lend skáld, þá held ég að Magnús
hafi kennt mér öðrum fremur að
meta ljóð — já og yrkja ljóð.
Magnús var ógleymanlegur.
Hann var einn augnfegursti mað-
ur, sem ég hef kynnzt. Hann var
manna háleitastur. Þó þér fyndist
hann horfast i augu við þig, þá
horfði hann eins og út I eilifan
fjarska, fram hjá þér, gegnum
þig. Magnús gerði annað og
meira en snúa kvæðum á is-
lenzku, hann orti þau, lagði sál
sina að veði, svo vel mætti takast.
Berðu saman þýðingu Magnúsar
á Vögguvisu Lorca við orðrétta-
þýðingu enska. Þvilikur munur,
drottinn minn!
— Víkjum aftur að þinum eigin
skáldskap. Hvernig stóð á þvi að
þú notaðir gervinafn, þegar önnur
bók þin kom út, þar sem þú hafðir
áður gefið út bók með fullu nafni
óg meira að segja með mynd af
höfundi?
— Alfur frá Klettstiu áttu við?
Það var bara fordildarhugdetta. 1
þá daga var fint að vera „frá”
einhverjum stað, sbr. Stefán frá
Hvitadalo.fi. En þarna snertir þú
viðkvæman . blett, Valgeir, —
leiddir ósjálfrátt Náttsólirnar
minar inn i úmræðurnar, þótt
naumast séu þær umræðuhæfar. 1
Reykjavik asnaðist ég út i þessa
útgáfu, m.a. fyrir áeggjan ýmsra
góðra manna (eða vondra). Og
þar sem sjálfur Simon Dalaskáld
hafði titlað mig „elskulegan
dreng” i visu sinni, þá fannst mér
rakið að hafa mynd framan við
bókina af þessum „elskulega
dreng”, — rölti niður i Alþýðuhús
til Sigriðar Zoega og bað hana að
taka mynd af mér sem slikum, —
hvað hún gerði. Ég held að mynd-
in hafi framar öðru selt bókina, —
höfundur var svo „elskulegur” á
mynd! Á langri ævi hef ég rekizt á
æðimörg eintök af Náttsólunum
— myndlaus. Kannski hangir hún
sem skilri á veggjum fólks, likt og
myndir fyrrv. forsetahjóna, sem
fólk reif úr „Heima er bezt” og
notaði sem heimilisprýði! Þess
vil ég geta, að Náttsólirnar kost-
uðu 8 kr. i búðum, en 9 kr. til á-
skrifenda. Allt var með sömu
endemunum með þetta blessaða
kver!
— Velur þú yrkisefni þin af
ráðnum hug, eða sækja þau að
þér óboðin?
— Venjulegast óboðin, — sezt
aldrei við ritvélina og segi við
sjálfan mig: Nú ætla ég að yrkja
kvæði. Jesúspétur, það geri ég
aldrei! Stundum dettur mér i hug
ljóðlina, sem mér geðjast að. Sé
ég I góðu skapi og hafi nógan
tima, þá hnipra ég mig upp i horn
á legubekknum minum, og þar
byrjar og endar ballið! Kvæðið
getur tekið stutta stund, liklega
óralanga, heilt kvöld, heila nótt.
Þó kvæðið sé ekki nema tvö-þrjú
erindi, þá sé ég i gömlum riss-
kompum minum, að tilraunir
minar hafa kannski þanið sig um
margar siður. En aldrei hætti ég
fyrr en kvæðið er búið og vélritað
— breyti naumast orði eftir það.
Þú varst einu sinni að inna eftir
hvort mér léti vel að yrkja, ef ég
væri I döprum hug. Reyni það
aldrei, — segi eins og Axel Juel,
(að visu 1 sambandi við drykkju):
„jeg dri kker kun naar jeg er fest-
lig stemt”.
Skáldskapur
og sagnfræði
— Hvað viltu segja um tildrög
kvæðanna.: „Drukkinn bóndi úr
Skyttudal”, „Jón Óttarsson”,
„Jón Ormsson”, „óttar Brands-
son” og „Þjófa-Lási”? Eru þau
þjóðsöguleg?
— Sagnfræðileg vil ég heldur
Hvammur I Langadal I Húnavatnssýslu árið 1927, áöur en véltækni tuttugustu aldar jafnaði hann við jöröu. Hér stóö
bernskuheimili Guðmundar Frímanns og Jóhanns bróður hans, hins góðkunna skólamanns.
— Teikninguna geröi Guðmundur Frimann.
segja. Bóndinn i Skyttudal hét
Ami og var kallaður „gersemi”.
Kom oft heima, þegar ég var
strákur, oftast drukkinn: mikill
kvæðamaður, hafði óvenjulega
fallega rödd. Við hann er kennd
ein „kvæðastemma”, vel þekkt
hér norðanlands. Jón Óttarsson
hrapaði með hesti i Blöndugljúfur
1664: Jón Ormsson var hengdur
undir Svarthamri við Blöndu:
Óttar Brandsson varð úti i Norð-
urárdal 1689 og Þjófa-Lási (öðru
nafni Skáld-Lási) varð úti frosta-
veturinn illræmda 1880-81, i
gjörningahrið, skammt frá æsku-
heimili móður minnar, sem þá
var unglingur.
— Ja, ljótt er það! En hvernig
er tiifinningum þinum háttað
meðan þú ert að yrkja?
— Já ef ég gæti nú sagt þér það.
Helzt er að svara þér likt og
Matthiasi Jóhannessen i viðtali
við MbL: Þetta er einsog að fara
á kendiri — maður man ekkert á
eftir. Þó þú spyrðir mig um hvað
nýort kvæði fjallaði, yrði ég
svarafár, vissi ekkert.
— Þá er. það hin hliöin — og enn
er ég nærgöngull við þig. Ertu
ekki i aðra röndina heims- og
gleðimaður. þvi mörg kvæði þin
bókstaflega anga af konum og
víni, vori og ást?
— Hvað konum viðvikur (vona
aðkonan lesi þetta ekki), þá er ég
sammála Þorsteini Erlingssyni
að „þykja stúlkur drottins bezta
smiði”. Vinmaður er ég ekki — nú
orðið. Helgi vinur minn Valtýsson
sagðist hafa hætt að drekka þegar
hann var 8 ára ! Ætli það hafi ekki
verið á þvi aldursskeiði sem ég
byrjaði, (saup, ef eftir var I glös-
um gesta i Hvammi), hef svo ver-
ið að drekka mig niður siðan. Hef
nýlokið sögu (ópr.) um „aðskilj-
anlegar náttúrur brennivins”.
Hún er um sálgreiningu á
drykkjumönnum. Ef þú læsir
„Söguna um Svarta-Lása” i
„Svartárdalssólin”, þá fengir þú
allnákvæma lýsingu á mesta
drykkjubolta i Húnavatnssýslu á
æskuárum minum. Enn sé ég
Rauða-Finn (kallaður það) fyrir
mér, þar sem hann kom sunnan-
yfir Hvamms-skriðuna, veifandi
öðrum skinnsokknum — fullum af
kandissykri, sem hann svo þegar
heim kom, dreifði yfir koffortslok
og skipaði krökkunum að éta. Á
þessum árum hélt ég að ég fengi
aldrei nóg af kandissykri, i þetta
skiptið fór þó svo. Rauði-Finnur
var einn af rithöfundum sýslunn-
ar, gaf út (1911) kver sem heitir
„Sýnishorn isl. réttvisi”. Fágætt
kver, nafnið bendir til lifsreisu
höfundar. En um siðir hirti
Blanda gamla Rauða-Finn — Þá
er það blessað vorið: Vorinu ann
ég heilshugar og ástinni ástarinn-
ar vegna.
Skáld og
gagnrýnendur
— Ertu ekki hræddur um að við
séum á leið niður i öldudal, eftir
þá minku reisn sem var yfir bók-
menntunum, þegar þeir voru upp
á sitt bezta, Laxness, Þórbergur,
Jóhannes úr Kötlum og Guð-
mundur Böðvarsson?
öldudal? Um ölduval verður
ekki að ræða, meðan Laxness er
ofan jarðar, enginn kemur i hans
stað, vertu viss. Og enginn Þór-
bergur. Jóhannes þekki ég litið.
Ognafni minn Böðvarsson verður
ekki borinn lofi, sem hann ekki
verðskuldar, enda þótt of mörg-
um íslendingum sé tamt að daðra
við dauða menn.
— En hvað segir þú um Uthlut-
unarnefnd rithöfundalauna? Þú
hefur lengi verið í talsverðri náð
hjá henni.
— Og læt það nú vera. Þetta er
dálitið dularfull og varasöm
stofnun, — aldrei að vita til hvaða
ráða hún tekur — lika til að
murka andlega tóru úr einstökum
rithöfundum. Ég hef lengi átt von
á hinu versta, — aldrei vitað
hvenær kæmi að mér að verða
endanlega „úti i kuldanum” sem
æeg vil kalla svo. Eftir daga okk-
ar Akureyringanna verða llklega
engir höfundar utan Reykjavikur
á skrá hjá þeirri stofnun — nýir
vendir komnir, — þeim fer stöð-
ugt fækkandi hér norðanlands,
sem náðar hennar njóta. Hörmu-
legast, þegar mætir höfundar
eiga I hlut. Mér dettur i hug sem
dæmi, Einar frá Hermundarfelli,
af þvi ég sé slotið hans hérna út
um gluggann. Einar hefur lengst
af verið „úti i kuldanum”, — það
er ósvifið, þar sem liann er tvi-
mælalaust i hópi snjöllustu smá-
sagnahöfunda okkar. Persónu-
lega á ég Einari grátt að gjalda:
Þegar ég varð sjötugur fékk ég
hann með mér suður á Italiu.
Hann átti auðvitáð að vera góður
við mig —en það fór á annan veg:
Einu gilti hvort við drukkum
Rica-Donna eða Grappa, — alltaf
skyldi hann niðast á mér og kveða
mig i kútinn! Nú það var hreint
eins og hann væri akvæðaskáldið,
ég bara smásagnagutlari! Ég er
ekki búinn að ná mér enn! En
vfkjum aftur litillega að úthlut-
unarnefndinni. Þegar þriggja-
flokka úthlutunarkerfið var tekið
upp, lenti ég reyndar i efsta
flokknum (Heiðurslaunaflokkn-
um? Nei guð hjálpi þér). Ég hef
lúmskan grun um, að ég hafi notið
liðsinnis Hjartar Kristmundsson-
ar og hans húnvetnsku konu, Ein-
öru. Kannski hafa þau brjóstgóðu
hjón viðhaft galdur við að upp-
hefja mig! — kæmi mér ekki á ó-
vart: Einara er dótturdóttir Ein-
ars galdrameistara á Þorbrands-
stöðum.
— Iivað um sagnagerð þina?
— Ég hætti að semja ljóð þegar
ég hafði gert það upp við mig, að
ég var enginn maður til að hugsa
afturábak, eins og tiðarandinn
virðist ætlast til. Orðin of gamall i
hettunni. Um sögur minar er
þetta að segja. Ég teí þær ekki
standa ljóðum minum að baki.og
einsog ég drap á hér áður, þá eru
þær allar að meira eða minna
leyti sannar — sannar skröksög-
ur. Dómar um sögur minar hafa
yfirleitt verið ágætir. Þó fékk
Ólafur minn Jónsson fýlukast og
sendi mér kaldar kveðjur, þegar
fyrsta smásögusafn mitt „Svart-
árdalssólin” kom út. Hann taldi
sögurnar sömu ættar og sögur i
vikuritum og sorpblöðum: klám-
sögur, framhjátökusögur. Rétt er
það, að ég fjalla ekki um kynleys-
ingja, — þekki ekki slika, — en
kynvillingarfyrirfinnast þó ekki i
sögum minum, — aðeins fólk með
mannlegt eðli eins og gengur og
gerist. Og sorpblöð og vikurit hef
ég aldrei lesið. Þau hljóta að vera
Ólafs lesning, annars gæti hann
ekki gert neinn samjöfnuð. Og ég
vil nota þetta tækifæri til að óska
honum til hamingju með lestur-
inn. Og ég vil segja. Meðan sorp-
blöðin koma út og Ólafur Jónsson
á þess kost að hafa þau til saman-
burðar I gagnrýni sinni, þá er isl.
bókmenntir ekki aldeilis á flæði-
skeri staddar!
— Ertu þá ekki fuiikomiega
sáttur við gagnrýnina nú á dög-
um?
— Sáttur og ekki sáttur. Dómur
um bók er fyrst og fremst dómur
um höfund dómsins. Það sannast
of oft, sem danskurinn segir:
„Hvis man ikke duer som digter,
saa kan man dog blive en kritik-
er” — slem kritiker, mætti bæta
við. Satt að segja, þá er ég ekki
vel sáttur við samtið mina, sem
lætur loddara og falsspámenn
segja sér að svart sé hvitt og öf-
ugt.
— Ertu ánægður, Guðmundur,
með ævistarf þitt á akri islenzkr-
ar tungu, og hvernig þjóðin hefur
tekið verkum þinum?
— Ég tel, að ef enginn hefði
lagt bókmenntum okkar lakara
framlag en ég, þá mætti þjóðin
vel við una.
„Samt er gaman
að hafa....”
— Þú segist vera fjöllyndur að
eðli. Hvað er til marks um það?
— Kannski var ég meira efni i
braskara en skáld. Ég minnist
þess t.d. að ég eignaðist strákur-
inn, litla og óskaplega fallega
fuglabyssu frá Importören. Lás-
inn á henni bilaði, og örlög hennar
urðu þau, að Bensi á Hamri
(bróðir Jóns Eyþórssonar) vélaði
hana út úr mér. Tvær krónur og
fimmtiu á borðið, takk! Viðskipti
sem ég harma á efri árum! Siðar
hafði ég skipti á „legghlifum”
(einsog þeim, sem Stefán frá
Hvitadal skartaði i þegar hann
var i hestabraski i Sýslunni) og
venjulegri tvihleypu. Lásinn á
henni var lika bilaður, svo binda
þurfti hlaupið við skaftið. Ef
snærið bilaði, gat skotið farið
öfuga leið og i' skotmanninn. En
þá hefði farið (óviljandi) svipað
Framhald á bls. 36
Fiðlarakvæði
í fyrndinni hafði fiðlan min bleika
fjóra strengi einsog vera ber,
veika sem vetrarkviðinn,
er vindur haustsins um engjarnar fer —
bræður, er sungu saman,
en sitt lagið hver.
í einum söng gleðin og unaður vorsins, —
ómar frá löngu horfinni tið.
Hann var grannur, en gulli drifinn,
gersemi og völundarsmið.
Ég fann hann i ljósgrænu lyngi,
lengst uppi i hlið.
Annar var helgaður söknuði og sorgum,
hann söng frá mér gleðina, vonir og þrár,
seiddi mig siðkvöld og nætur
inni Svefnleysuskóg, bakvið daga og ár —
umdi þótt enginn stryki hann
örlagaspár.
Sá þriðji var strengur óðsins um ástina,
örlagaglettni og hamingjuspá —
óðsins um óra blóðsins,
æskunnar fögnuð og leyndustu þrár, —
óðsins um konuna einu,
augu heiðrikjublá.
Sá fjórði var strengur stefsins um dauðann,
er strið sitt og glimu við lifið heyr —
stefsins um haustsins hernað,
helkuldarósir og brákaðan reyr,
kuldalegt marr i kviktrjám,
kirkjugarðsleir.
En strengirnir hrukku einn af öðrum,
nema ekki sá, er i lynginu ég fann,
strengur yndis og óra —
ekkert gat slitið strenginn þann.
Siðan bæri ég bogann
bara um hann.
Guðmundur Frimann.
Islenzkir rithöfun.dar