Tíminn - 29.05.1975, Síða 8

8
TÍMINN
Fimmtudagur 29. mai 1975
Guðmundur Jósofalsson fró Brandsstöðum:
Er drekkingarhylurinn bjargráðið?
Islendingareiga.sem betur fer,
fleira I fórum sinum en stórar
skuldir til aö færa næstu kynslóö-
um I arf. Þeir eiga lika stóra
drauma. Hætt er viö, aö þeir ræt-
ist ekki allir og viröist ekki f jarri
lagi aö skuldasúpan, sem nú hef-
ur veriö tilreidd á matboröi sam-
tiöar vorrar, reynist ekki svo fit-
andi sem skyldi, a.m.k. sýnist
ýmsum af okkur hinum eldri hún
ólikleg. til aö veröa talin til kræs-
inga. En framhjá henni veröur
ekki gengiö þegar til þess kemur,
aö gera djörfustu vonir samtiöar-
innar aö raunhæfum veruleika.
Einn af hinum djörfu draumum
hennar, sem mjög snertir okkur
Húnvetninga — trúlega nokkuö aö
jöfnu þá, sem heiman eru horfnir
og hugsa þó heim, og hina, er enn
sitja þar aö sinu, er hin mikla
virkjun Blöndu, sem nú er mjög á
dagskrá. Þvi er ekki aö neita, aö
ótviræöur glæsibragur er yfir
þeirri hugsjón, sé miöaö viö þá
miklu orku á islenzkan mæli-
kvaröa, sem þar er fólgin, veröi
hún beizluö aö fullu. Drög aö
þeirri beizlun liggja hér á boröinu
fyrir framan mig og játa ég
hreinskilnislega, aö mig hryllir
viö.Þar er lagt til, aö hartnær 50
ferkm.af grónu landi skuli lagöir
undir vatn. Þeir eru ekki smátæk-
ir þar. Gróöurmold þessa lands
hafa gróörarmögn Islands veriö
aö glíma viö aö skapa I hart nær
tiu þúsund ár. Nú eru íslendingar
orönir svo efnaöir, aö þeir geta
sér aö meinfangalitlu sökkt þess-
um 50 ferkilómetrum gróins
lands, — drjúgan hluta af lægsta
og grónasta hluta þeirra afrétta,
sem þar eiga hlut aö.
Þaö á sennilega ekki viö aö rif ja
hér upp loforö. Þó get ég ekki
stillt mig um aö minna áeitt. Enn
má telja á fingrum sér þá mán-
uöi, sem liönir eru siöan leiötogar
þjóöarinnar lofuöu I áheyrn al-
þjóöar aö gefa henni einn milljarö
króna,— þúsund milljónir— til aö
græöa þaöupp aftur, sem aldir og
ániösla hafa lagt I örtröö. Og þaö
munu þegar starfandi allmargar
nefndir, sem eiga aö vaka yfir
þeim gróöri, sem enn er til og aö
hrinda þessu fram. Eölilega er
þetta enn komiö skammt áleiöis,
enda gróa ekki viöar lendur af
loforöum einum. Slöan þessi lof-
orö voru gefin, hafa læröir menn
og landsfeöur, fært þessa upphæö
svo niöur, aö þessar þúsund millj-
ónir vega nú litlu meira en 700
milljónir geröu eins og þessi mál
stóöu I júni 1974, og viröist ekki
vonlaust aö atvikin kunni aö haga
þvl svo, aö slík bjargráö færöu
þessa gjöf enn neöar. Sú saga skal
ekki rakin hér frekar. En óhætt
viröist aö minna á, aö þegar
þjóöarleiötogar hafa gefiö slik
heit, er ekki líklegt aö þeim hin-
um sömu mönnum sé ljúft aö
leggja 50 ferkllómetra gróins
nytjalands undir vatn, án þess aö
nokkurra ráöa sé leitaö þeim til
bjargar. En þeirrar leitar veröur
hvergi vart á þeim blööum, sem
ég hefi nú fyrir framan mig og
áöur eru nefnd.
Hér skal ekki mörgum oröum
eytt um þennan þátt. Þó stilli ég
mig ekki um, aö minna á, aö mér
vitanlega hefur engin athugun
fariö fram á þvl, hvort ekki sé
fært aö efna til uppistööu — lóns
eöa — lóna viö Blöndu, sem ekki
tækju nema brot af flatarmáli
þess nytjalands, sem þeir upp-
drættir gera ráö fyrir aö sökkvi,
er nú liggja fyrir. Enn slöur,
hvort óhugsandi sé aö seilast eftir
vatni, sem nokkru næmi af vatna-
svæöum þeim, er næst liggja aö
sjálfsögöu þó án þess, aö þar yröu
hliöstæö hermdarverk unnin. Hér
skal ekkert um þaö fullyrt, hverj-
ar færar leiöir kunna aö finnast til
þessa. Hitt er vist, aö meöan eng-
in viröir þær viölits, liggja þær
lausnir ósannaöar meö öllu, sem
þar kunna aö vera fyrir hendi.
Ég vik enn aö þvl landi, sem
áöurnefndir uppdrættir dæma úr
leik um aldur og ævi, ef þeir eiga
aö vera dómsoröiö I málinu. Þær
raddir eru uppi, aö þetta sé hægt
aö bæta. Nokkuö er til I þvl, enda
þekkjum viö Islendingar mann-
gjöldin fornu. Þar kom mat. til.
En hvernig sem þau hafa veriö
hugsuö vita allir aö lifið sem tekiö
var.varöaldrei metiö til verös, —
aldrei goldiö enda óborganlegt.
Lif er aldrei hægt aö meta, sizt til
fjár.
Engin viöráöanleg leiö mun nú
þekkt til aö skila þeim heiöum,
sem þarna eiga hlut aö þvl
gróöurmagni, sem þarna yröi
gjöreytt, jafnvel þótt ærin vlöerni
séu þar fyrir hendi. Og þó hún
kunni aö finnast slöar, mundi sá
fundur engri rýrö kasta á gildi
þess gróöurmagns — þess llfs,
sem kviksetja skal samkvæmt
þessum tillögum. Einhverjum
kann aö viröast drekkingarhylur
mun hugnæmari en kviksetning-
in. En lifinu eru niöurstööurnar
likar.
Til hins gróna lands heiöanna
hafa kynslóöir aldanna sótt
drjúgan hluta af bjargráöum sln-
um — hluta af málsveröunum.
Þeir geta oröiö — ekki aöeins dýr-
irheldur miklu fremur dýrmætir,
þegar þeir fást ekki á boröiö.
Þeir, sem selja þetta nú, eru aö
selja málsveröi framtlöarinnar
fyrir eyöslueyri augnabliksins.
Ég skal fúslega játa, aö reki
nauösyn til aö virkja Blöndu nú,
er sú hugmynd mér rtiun hug-
þekkari aö skila henni aftur heim,
en fara meö hana vestur I Vatns-
dal. Ég játa fúslega, aö þá lausn
hefi ég alltaf fært til afglapa. Þær
áætlanir aö flytja allt aö 30 sek/m
úr Blöndu þangaö vestur, hlutu og
hljóta alltaf aö veröa Vatnsdæl-
um þyngri i skauti en svo, aö und-
ir yröi risiö aö meinfangalitlu.
Blanda veröur sjálfri sér lík, þeg-
ar henni hefur veriö skilaö aftur á
sinar heimaslóöir og þá trúlega
ekki alveg eins mislyndri og áöur.
Yröi þaö alltaf talinn þeim bæti-
kostur, sem næst henni búa, þó
sennilega velti þaö þeim ekki á
miklu. Hitt er mér rlkara I hug aö
fá þessum spurningum svaraö:
Rekur nokkur nauösyn til þess, aö
virkja Blöndu nú? Eru engar
lausnir á raforkumálum Norö-
lendinga sjáanlegar nú sem yfir
hvoru tveggja eiga aö ráöa: aö
vera þjóöinni viöráöanlegri og
hollari? Þessu veröur ekki svaraö
hér, enda hvorki staður né geta til
þess. A hitt virðist óhætt aö
benda, aö vel þarf aö reka álverk-
smiöju á Akureyri, ef hún á aö
verða gróöafyrirtæki, veröi raf-
orka frá Blöndu seld þar á kostn-
aðarveröi, sé þaö rétt, aö
Straumsvlkurverksmiöjan berj-
ist I bökkum nú. Er þó taliö aö hún
borgi ekki nema tæpan 1/10 hluta
þess raforkuverös, sem íslend-
ingar þurfa nú aö greiöa sjálfum
-sér. Er hvort tveggja miöað hér
viö heildsöluverö. Viö þurfum
meira rafmagn um Noröurland.
Um þaö veröur ekki deilt. Er
Blanda viöráöanlegasta lausnin?
Hversu lengi dugir hún, Norö-
lendingum og grönnum þeirra ef
Norömenn eiga aö sitja þar I
fyrirrúmi eins og Isal situr nú viö
Búrfell og Union Carbide viröist
eiga aö sitja við Sigöldu?
Reykjavik, 20. mal 1975.
Halldór Kristjónsson:
Tvennskonar
kristindómur
Séra Heimir Steinsson —-
stjórnandi lýðskóla þjóðkirkj-
unnar islenzku i Skálholti — birti
i Kirkjuritinu 4. hefti f. á. ritgerð,
sem vakiö hefur nokkra athygli.
Nú hefur höfundur að visu getið
þess I Timanum, að greinin hafi
verið ætluð mönnum meö
guðfræöilega sérmenntun. 1 öðru
lagi segir hann, að vilji menn
svara henni, eigi aö gera það i
Kirkjuritihu.
Það er min skoðun, að kirkjan
sé enn og eigi að vera svo vlötæk,
að hennar mál séu mál allrar
alþýðu. Einnig lit ég þannig á, að
dagblöð eigi að vera umræöuvett-
vangur hvers konar mála, sem
almenning varða. Þess vegna biö
ég Timann fyrir þessa grein. Hún
er skrifuð I tilefni af grein
Heimis. Hitt skulu aörir dæma,
hvort hún verður svar við henni.
Grein Heimis hefur vakiö at-
hygli sérstaklega vegna ádeilu
hans á spiritisma og sálar-
rannsóknamenn. Sé ritgerð hans
lesin vandlega, verður augljóst,
hvers vegna hann ræðst þar á.
Glæpur spítismans I hans augum
er sá, að hann sættir menn viö
lifiö og lætur þá eygja tilgang
með þvi. Það finnst honum
óþolandi óhæfa.
Mér virbist, að vissir
hyrningarsteinar i grein Heimis
séu ótraustir. Hann segir, að hug-
takið eilifö sé andstæða timans og
„allrar breytingar, hreyfingar,
þróunar.” „Hugtökin „þróun” og
„eilifö” útiloka hvort annað.
„Eilifö” er hugmynd um ævar-
andi, óhagganlegan veruleika.”
Þetta er bull, svo notað sé þaö
tungutak, sem Heimi er eiginlegt.
Oröið eilifur táknar aðeins aö lifa
óendanlega. Eilifð, er það sem
aldrei þrýtur. Um stöðnun eða
þróun segir .orðið ekkert, hvorki
til né frá. Þegar séra Heimir
tengir það viö óumbreytanleika,
er þaö einkaskilningur hans.
1 þeim barnalærdómi sem ég
átti aö læra — Helgakveri — var
kafli um eiginleika guðs. Þar
þótti ástæða til að taka það fram,
aö guð væri óumbreytanlegur, þó
að lika væri sagt að hann væri
eilifur. Svo víðsfjarri fór þvl aö
orðið eilifur fæli i sér óum-
breytanleikann samkvæmt
lúterskum rétttrúnaði.
Séra Heimir talar um hóp
kristinna manna, sem'einn horfist
i augu við sannleikann, allan
sannleikann og ekkert nema
sannleikann”.
Það er einfalt, og sjálfsagt er
sælt aö trúa þessu i bili. Þó er ég
hræddur um að dauölegir men,
sem þessu trúa, eigi eftir að
vakna upp við vondandraum, og
finnast sem af þeim renni vima,
svo aö þeim verði ljóst, aö þeir
hafi ekki náð út yfir allan sann-
leikann. Ég held líka að oftast
nær sveimi fyrir augum manna
eitthvað annað en hreinn og
ómengaöur sannleikur. Ég held,
aö viö höfum ekki alla vizku á
valdi okkar enn sem komið er —
ekki einu sinni séra Heimir.
Skólastjórinn i Skálholti
minnist þeirra, sem „vakna grút-
timbraðir og útþvældir, af þvl að
þeir drukku of mikiö I gær-
kvöldi.” 1 framhaldi af þvi segir
hann: „Kristur gengur á milli
þeirra, sem hann I nótt hrakti
einu skrefi nær klakanum kalda.”
Mér skilst, að hér liggi til
grundvallar sú hugsun, að
„enginn sé liklegri til aftur-
hvarfs, en sá, sem nógu rækilega
hefur verið rekinn út á eyðimörk
tilgangsleysis og tóms.” 1 sam-
ræmi viö það trúir Heimir þvl að
Kristur sé á ferðinni og reki menn
út á sllka eyðimörk. Þvl sé það
hann, sem láti menn drekka frá
sér vitið — væntanlega i þeirri
von að timburmennirnir reki þá
til hans, þegar þeir vakna.
Dramb er falli næst. Það er
satt. Vist vofir sú hætta yfir
svokölluöum lýtalausum persón-
um, að þær forherðist og of-
metnist. Hrokinn er sálarháski.
Samt vil ég ekki trúa öðru en við,
sem aldrei höfum vaknað
timbraðir og erum ekki flokkaðir
meö misindismönnum, eigum
okkur nokkra von. Skyldum við
ekki hafa nóg til að skammast
okkar fyrir samt? Ætli viðhöfum
ekki nóga ástæöu til áuðmýktar?
Þó aö viö kannski freistumst til aö
segja stundum eins og fariseinn:
Ég þakka þér, aö ég er ekki eins
og þessi maður, er ekki þar með
sagt að viö teljum okkur galla-
laus. Þaö skiptir lika töluverðu,
hvort við teljum okkur hafa
öörum eitthvað aö þakka fyrir
það, sem vel er um okkur.
Séra Heimir talar um óum-
ræðilega birtu þeirra guðsbarna,
sem höndluö eru af Kristi. Hann
segir, aö sú trú sé óskiljanleg og
fráleit. Vel ann ég honum trúar
sinnar, en væntanlega virðir hann
mér til vorkunnar, þó aö mér
finnist guöfræöi hans vera
„grautarleg dulspeki” svo að
talaö sé hans tungumál.
En þvl vill séra Heimir ekki
unna öðrum sinnar trúar?
Séra Heimir segir, að dauðinn
sé útþurrkun alls, einnig
einstaklingsins, aö þessu fylgi al-
gjört tilgangsleysi jarðneskrar
tilveru. Þetta eru stór orð og
ósönnuö. Vel má hann segja að
framhald lifsins sé ósannað.
Hann veit ekki til þess að fram-
liðnir menn hafi komið hingað
aftur. En þó svo sé, sannar það
ekki að öllu sé lokið fyrir þeim.
Og vist gætum við haldið áfram
að vera til, þó við hættum að vera
einstaklingar.
Trúarreynsla manna er margs-
konar. Fjöldi manna telur sig
hafa áþreifanlega sannað og
reynt, að til eru áhrifaöfl utan við
þá, sem geta gripiö — og gripa —
inn I lif þeirra. Þeir hafa fundiö,
að yfir sér væri vakað þeim var
forðað frá óhöppum og slysum
með einum og öörum hætti þar
sem ráðdeild, fyrirhyggja eða
manndómur þeirra sjálfra dugöi
ekki til.
Þeir eru lika margir, sem telja
sig hafa orðið vara við látna
samferðamenn og ástvini með
einum og öðrum hætti. Miðils-
fundir eru ekki nema einn þáttur I
þvi. Þaö má vel vera aö ýmsir
séu litilþægir með sannanir I.
þeim efnum. Það er lika lengi
hægt að leita annarra skýringa á
fyrirbærum en þeirra, að hinir
framliönu séu þar á ferð. Oft má
segja aö einstök dæmi sanni ekki
neitt afdráttarlaust. Hitt er
staðreynd, að mörgum hefur
fariö svo, að þegar hann veit
dæmin úr ýmsum áttum, hættir
hann að þræta og játar að hann
skilji ekki til hlltar undur lifsins.
Otbreiðsla spititismans hér á
landi er ekki sizt sprottin af þvi,
að trúarheimsepki hans og lifs-
skoðun er i samræmi við trúar-
reynslu fjölda manns viða um
land.
Kristnir menn hafa lengi trúað
þvi, að þetta jarðlif ætti að vera
skóli. Þeir hafa lengi trúað á
hreinsunareld á öðru, seinna
tilverustigi.
Vort llf, sem svo stutt og stppult
er, það stefnir á æðri leiðir, segir
Einar Benediktsson. Það er
gömul, kristileg lifsskoðun. Hann
segir lika: „Verðmæti þitt gegn-
um lifið er fórnin.” Þar er komið
að kjarna kristilegrar lífs-
skoðunar að minu viti. En það er
ekki sama hverju er fórnað og
hvernig er fórnað. Sagöi Kristur
ekki, að viö skyldum snúa viö frá
helgidóminum, guðsbjónustunni,
til þess að sættast við samferða-
mennina? Sagði hann ekki berum
orðum, að þjónusta viö aðra,
hjálpfýsin og góövildin opnaði
mönnum riki himnanna? Það er
sá kristindómur, sem ég skil og
trúi. Og hann er i fullu samræmi
við allt það, sem ég veit og hef
þreifað á.
Það er rétt, aö spitisisminn hef-
ur sætt marga við lifið. Trúar-
heimspeki hans, að maðurinn
haldi vitundarlifi sinu eftir
dauðann og þroskamöguleikann,
hefurhjálpað mörgum til aö finna
„ tilgang með þessu lifi. Jafnframt
hafa þau fornu, kristilegu
sannindi oröib mönnum ljós, að
litils virði eru jarönesk gæði og
rikidæmi hjá þvi að biða tjón á
sálu sinni.
Ég hef talið, að þetta væri allt i
samhljóðan við kristindóminn.
Mér hefur sýnzt, aö þetta væri
mönnum til góös. Þessi lifsskoöun
og trú væri mannbætandi, gæfi
sinu fólki sálarfrið og gerði það
betri og æskilegri samferðamenn.
Mér hefur fundizt, aö menningar-
starf Þjóðkirkjunnar væri I og
með unnið á þessu sviði undan-
farna áratugi.
Svo kemur maöur, sem telur
sig hafa allan sannleikann og
ekkert nema sannleikann fyrir
augum. Hanntrúirá afturhvarfið
og telur, aö örvænting tilgangs-
leysisins sé öruggasta forsenda
þess. Hann trúir þvi, að Kristur
standi bak við og sé valdur að of
drykkju þjóðarinnar. Hann trúir
þvi, að allt, sem sættir menn við
lifið og lætur þá eygja tilgang i
þvi, sé illt. Þess vegna eigi is-
lenzka kirkjan sérstaklega að
ráðast gegn spititismanum.
Þetta er annar kristindómur en
ég hef alizt upp við og vanizt. Ég
læt mér I léttu rúmi liggja þó aö
ég sé ekki i þeim hópi, sem
Heimir Steinsson kallar kristna
menn. En mér er ekki sama,
hvaða kristindóm þjóðkirkjan Is-
lenzka boðar.