Tíminn - 09.07.1975, Blaðsíða 9

Mi&vikudagur 9. júli 1975.
TÍMINN
9

T 1 ... - I ,i»
1
BRAStli
J

3
P

_ j-

'iiiKkíSij SíiSSSOSSj
j. V. «,v.v,
IÍoFívv
Verð tóbaksvara ætti að fara eftir ska&setni þeirra.
löndum, af þeim sem eru orðnir
liáðir nikótininu.
Á markaðinum eru til grisju-
pokar, sem innihalda einhvers
konar tóhak, er stinga má undir
efri eða neðri vör og draga þeir úr
allri löngun í sigarettur. Þessir
slgarettupokar eru kallaðir
„Smokeless.” Að sjálfsögðu eru
þessir grisjupokar ekki til. á
íslandi.
Tegundir eins og Charlton 70 S,
sem drepið var á áðan, er inni-
heldur mjög litið nitkótin og tjöru
eru ekki fluttar hér inn.
Verðlag á tóbaki.og þá sérstak-
lega sigarettum, er með afbrigð-
um hálfvitalegt.og virðist verðið
einungis stjórnast af vinsældum
tegundanna, en ekki af skaðsemi
Tegund Gerð Tjara Nikotin (mg/slg) (mg/sff
Benson & Hedges king size, filter (hard pack) 16 1,1
Camel reg. size, non-filter 25 1,6
Camel king size, filter 19 1,3
Carlton 70’s reg. size, filter 2 0,2
Chesterfield reg. size, non-filter 24 1,5
Chesterfield king size, non-filter king size, filter 29 1,8
Kent 16 1,0
Kent 100 mm, filter 13 1,2
L&M king size, filter 18 1,2
L&M 100 mm, filter 20 1,4
Lark king size, filter 17 1,2
Lark 100 mm, filter 19 1,3
Lucky Sinke reg. size, non-filter 27 1,3
Mapleton reg. size, non-filter 30 1,3
Marlboro king size, filter 16 1,1
Marvels king size, non-filter 30 1,1
Marvels king size, filter 5 0,2
PallMall king size, non-filter king size, filter 27 1,0
Pall Mall Extra Mild 10 0,7
Peter Stuyvesant 100 mm, filter 22 1,5
Philip Morris reg. size, non-filter 22 1,0.
Players reg. size, non-filter (hard pack)31 2,2
Raleigh king size, non-filter 24 1,5
Raleigh king size, filter 15 1,0
Salem king size, filter, menthol 18 1,0
Vantage king size, filter 11 0,7
Viceroy king size, filter 16 1,2
Winston king size, filter 19 1,3
Winston 100 mm, filter 19 1,4
(Tafla þessi er fengin hjá
stærsta tóbaks-innflytjanda okk-
ar, Rolf Johansson.) Það er al-
varlegt mál, að menn skuli sifellt
vera að blekkja sjálfa sig með
þvi að svo auðvelt sé að hætta
reykingum. Sannleikurinn er sá,
að tilraunir i Sviþjóð með að
venja fólk af þvi að reykja sýna,
að þvi er Ture Arvidson forstöðu-
maður og fraumkvöðull af-
reykingaspitala, sem þar er, seg-
ir, að eftir 10 ár hafi einungis 5%
þeirra, sem sótt hafa spitalann og
dvalizt þar i 6 vikur til þess að
venja sig af reykingum, hætt
endanlega. Niðurstaðan er sem
sagt sú, að meira en 9 af hverjum
10 byrja aftur að reykja.
Nú skal það ekki vanmetið
hvaða áhrif það hefur að hætta aö
reykja, þó ekki sé nema 1 til 2 ár.
Hitt er svo annað mál, að dyggi-
lega er séð fyrir þvi á tslandi, að
reykingamenn fái enga aðstoð við
að hætta reykingum, hversu þjáð-
ir, sem þeir kunna að vera af
völdum þeirra. Læknar kunna
ekkert fyrir sér til hjálpar þeim,
sem þurfa á þvi að halda að hætta
að reykja, og sálfræðingar verða
einungis hissa,ef þeir eru beðnir
um aðstoð i slikum tilvikum. Séð
er tryggilega fyrir þvi að i apó-
tekum er ekki hægt að fá keyptar
svo kallaðar nikótintöflur, sem
notaðar eru að læknisráði I öðrum
þeirra. Auðvelt ætti að vera að
hafa þær sigarettur er innihalda
minnst af eiturefnum ódýrastar,
en láta verðið vaxa i réttu hlut-
falli við innihald af tjöru og nikó-
tini, á svipaðan hátt og gert er um
áfengi, en eins og kunnugt er, er
verðlagning áfengis miðuð við %
innih. af hreinum vinanda. Mér
þætti m jög sennilegt.ef verðlagi á
sigarettum yrði þannig háttað, að
þær sfgarettutegundir, sem
minnst innihald hafa af nikótini
og tjöru væru ódýrastar þá myndi
leiöa af sjálfu sér að unglingar
myndu kaupa þær tegundir sem
væru ódýrastar, en eins og flestir
vita gefa þær enga, eða svo til
enga nautn og mjög erfitt er að
venja sig á þær, eða að verða háð-
ur þeim. Verðið á þessum ódýru
sigarettum gæti verið i kringum
200 kr. pakkinn,en verð á hættu-
legri tegundum yrði hækkað
þannig að dýrustu tegundirnar
myndu kosta um 500 kr. pakkinn,
til þess að neyta meðaldýrra eða
ódýrra tegunda. Þetta hefði aftur
á móti I för með sér, að sumir
myndu fara að reykja margfalt
meira en þeir gerðu áður, til þess
að fá i sig sama magn af eiturefn-
um, en aðrir myndu gefast upp og
hætta reykingum um nokkurt
skeið a.m.k.
Það sem skiptir megin máli er
að koma i veg fyrir að ungt fólk
byrji að reykja og gera það ófint
að reykja, t.d. finnst mér sjálf-
sagt að banna reykingar i öllum
opinbérum stofnunum,
almenningsvögnum, áætlunarbil-
um, biðsölum lækna, verzlunum,
fundarsölum, i skólum og á
vinnustöðum þar sem þvi verður
við komið. Þarf ekki annað en að
benda á að neyzla áfengis á fyrr-
greindum stöðum er algjörlega
bönnuð, nema þá helzt um borð i
flugvélum.
Til eru enn róttækari aðferðir
til þess að stýra tóbaksneyzlu,
sem myndu verða fólgnar i þvi að
menn þyrftu að sýna sérstakan
passa til þess að fá keypt tóbak,og
passann gætu aðeins fengið þeir,
sem hefðu náð ákveðnum aldri og
væru orðnir háðir tóbakinu að
meira eða minna leyti.
Þar sem sýnt hefur verið fram'
á með talsverðu öryggi að tóbaks-
neyzla sé stórhættuleg, er sjálf-
sagt að þjóðfél. geri það jafn-
framt erfitt að ná til vörunnar.
Einstaklingar, sem ekki eru háðir
tóbaksneyzlu nú þegar, leggja þá
varla á sig mikið erfiði til þess að
komast í tæri við það.
Það er afar mikilvægt að
stjórnvöld skilji, að 5 milljónir
króna til áróðursstarfsemi um
skaðsemi reykinga er beinlin-
is hlægilega litil. Ég tel, að
nauðsynlegt sé að veita a.m.k. 500
milljónum króna á ári til þessar-
ar starfsemi, ef hún á að bera ein-
hvern árangur.
Eftir þvi sem ég hef komizt
næst mun enginn maður hafa lát-
izt á íslandi úr kransæðastiflu 45
ára eða yngri án þess að þar hafi
verið um reykingafólk að ræða.
Stýring
áfengisneyzlu
Verulegur aðstöðumunur er á
þvi að hafa aðgang að bjór.eins
og flestar erlendar þjóðir hafa,
eða hafa aðeins aðgang: að vin-
um og sterkara áfengi, eins og á
viö um íslendinga. Mjög margir
hafa gaman af þvi að fara út að
kvöldlagi og fá sér I glas eins og
kallað er. Ef mögulegt væri að
fara inn á bjórkrá og fá sér einn
bjór, myndu mjög margir gera
það, einkum ungmenni.
Hér á landi hefur landinn um
það að velja að fara I rikið, eins
og það er kallað, og kaupa sér
flösku, venjulega af sterku vini,
en þó i rikara mæli nú léttari vin,
eða að fara á vinveitingahús, sem
oftast eru troðfull af unglingum,
til þess að kaupa sér glas af vini.
Vinið er afar dýrt á slikum öldur-
húsum og ekki hægt að hafa
nokkra ánægju af þvi að rabba við
fólk um daginn og veginn við slík
tilfelli, eins og gerist erlendis.
t öðrum löndum hafa menn
mun fleiri valkosti. Þeir geta far-
ið á bjórkrá og keypt sér bjórkollu
fyrir 100 til 200 kr.,en verðlagið
fer þé svolitið eftir löndum. A
bjórkrám eða á matsölustöðum
er ekki glamrandi músik I eyrum
þeirra allan timann, svo að næði
fæst til þess að ræða saman.
Annar möguleiki er að fara á
vínveitingahús eins og hér þekk-
ist,og er þá verðlagið á vini og
sterku áfengi svipað eða dýrara
en hér gerist. Einnig er hægt að
kaupa i veitingahúsum bjór, og er
verðið á honum milli 2 og 300 kr.
hálfur 1.
t þriðja lagi er svo hægt að fara
á næturklúbba og aðra finni staði,
en þá er tilgangurinn yfirleitt
annar en að fá sér iglas til þess að
gleðja hjartað. Sviar hafa á sér
orð fyrir að vera miklir drykkju-
menn. Staðreynd er að miijnsta
kosti, hvað sem þessu orðspori
liður,að áfengisverzlun Sviþjóðar
(Systembolaget) hefur litið
drykkju Svianna á sterkum
áfengistegundum alvarlegum
augum. Áfengisverzlunin þar
hefur um nokkurt árabil rekið
áhrifamikinn áróður fyrir neyzlu
léttari vintegunda og jafnframt
hækkað minna verð á léttum vin-
tegundum en sterkum vintegund-
um. Ernú svo komið,að verulegur
og afgerandi verðmismunur er á
sterkum vinum og léttum vinum.
Sem i' dæmi um verðlag má
nefna, að verð á heilflösku á
vodka er nú um 70 kr. sænskar,
eöa um 3000 kr. íslenzkar, en verð
á flösku af léttu vini, svo sem
spönskum borðvinum, er á bilinu
5 til 8 kr. sænskar, eða 200 kr. til
300 kr. islenzkar. Segir það sig
sjálft.að slikur verðmunur hefur
mjög viðtæk áhrif á vinneyzlu al-
mennings þar sem um misnotkun
á léttum vinum getur tæplega
orðiðað ræða. Itölum dettur ekki
i hug að álita að maður, sem
drukkið hefur 1 til 2 litra af léttu
vini.sé fullur, þeir segja hreint út
að hann sé veikur. Til frekari
áréttingar er rétt að minna á það»
að fyrirnokkrum árum . kom
fréttaklausa hér i dagblaði i borg-
inni, sem skýrði frá þvi, að for-
maður bindindissamtakanna i
Frakklandi teldi nauðsynlegt að
drekka 1 litra af vini á dag.
Efgert er ráð fyrir að þessi for-
maöur bindindissamtakanna hafi
verið til fyrirmyndar um vin-
drykkju i þvi landi, verður að
draga þá ályktun,að annað hvort
séu Frakkar allir saman fylli-
byttur og alvarlega alkóhólskað-
aðir, eða að slik vindrykkja geri
mönnum ekki merkjanlegt mein.
Ef til vill er vandi okkar Is-
lendinga sá, að við höfum ekki á
æðstu stöðum, svo sem i fjár-
málaráðuneytinu og i Afengis-og
tóbaksverzluninni, menn, sem
hugsa um velferð þegnanna. Ein-
ungis er hugsað um að plokka
sem mest af peningum af al-
menningi fyrir rikiskassann, sem
iafnan er tómur.
Til eru ein samtök i þessu
landi, sem hafa litið látið á sér
bera á siðustu árum, en það eru
neytendasamtökin, er hugsa um
velferð þegnanna. Það gildir einu
hvort um er að ræða áfengis-og
tóbaksmál, aðstöðu fatlaðra, verð
á matvörum, húsnæðismál eða
önnur þau málefni, er flokkast
geta undir neytendamálefni, fyrir
þau eiga neytendasamtökin að
fóma sér og reyna að beita áhrif-
um sinum til skynsamlegri með-
ferðar, skipulagningar og
ákvörðunartöku. Nauðsynlegt er
að neytendasamtökin fái tækifæri
til að taka þátt i stjórnun á
neyzluvenjum almennings, ekki
sizt á vörum eins og tóbaki og
áfengi.
Slöasta hækkun á vini og tóbaki
hlýtur að leiða til þess að menn
taki til endurskoðunar viðskipti
sin við Afengis-og tóbaksverzlun
rikisins. Enda eru nú möguleikar
fyrirhendi, semekki voru til fyrir
nokkrum árum, til þess að
brugga sitt öl sjálfur. Það væri
gaman að vita hvort þessir ágætu
stjórnarherrar þekki teignikúrfu
áfengis og tóbaks og viti i raun og
veru hversu mikið þeir geti hækk-
að þessar vörutegundir án þess að
missa söluna niður úr öllu valdi. I
Noregi var áfengi hækkað fyrir 10
til 15 árum svo mikið á
skömmum tima, að heildar-
tekjurnar af sölu áfengis minnk-
uðu stórlega, i staðinn fyrir að
vaxa, eins og ætlazt hafði verið
til. Kom þá i ljós.að Norðmenn
höfðu farið að brugga sitt eigið
vin 1 stórum stil. Það er jafnframt
vitað að smygl eykst hlutfallslega
við hækkað verðlag. Ég áætla að
viðbrögð okkar tslendinga verði
svipuð við óhóflegar hækkanir á
verðlagi, eins og þau hafa reynzt
hjá öðrum þjóðum. Það er að
segja að fari verðlag á áfengi og
tóbaki upp fyrir visst mark, leiti
fólk annarra lausna á sinum
neyzluvanda.
Að minu viti ætti nú þegar að
lækka verðlag á léttum vinum all-
verulega, eða a.m.k. um helming,
en hækka verð á sterkum vlnum
að sama skapi. Jafnframt mætti
gefa leyfi til þess að borðvin verði
seld með mat á venjulegum mat-
sölustöðum, og myndi það létta
verulega á þvi álagi.sem nú er á
veitingahúsum. Þarft verk væri
að gera könnun á þvi i hvaða til-
gangi almenningur fer á vinveit-
ingahús. Við vitum eða þykjumst
vita að sumir fari þangað til að
drekka sigfulla.aðrirfari þangað
til að dansa, þriðju fari þangað til
að ná sér i skvísu, enn eru aðrir
sem fara þangað drepa timann, i
fjórða lagi fara menn þangað til
v að fá sér glas af vini og i fimmta
lagi fara menn þangað til að
hverfa i fjöldann, i sjötta lagi
hreint og klárt út úr leiðindum,
vegna þess að borgin býður ekki
upp á neitt annað skemmtanalif
en öldurhúsgöngu.
Skemmtanalif hér á tslandi er
svo fáránlega uppbyggt, að það
tekur engu tali. Hér er hvorki
spilaviti, næturklúbbar, strip-
tease, tivoli, skemmtilegir trjá-
garöar með fuglalifi, blómum og
litlum tjörnum,sem gaman er að
ganga um að kvöldlagi, engar úti-
skemmtanir á sunnudögum eða
helgum dögum fyrir almenning i
görðum borgarinnar, þar sem
hljómsveitir spila og leikarar
koma fram og leika leikþætti og
selt er pop corn og pylsur og
krakkar hoppa og hia og foreldrar
slappa af, ekki er heldur hér neitt
litsjónvarp, þaðan af siður
stereoútvarp, hér er engin ópera,
engin klámblöð, engir hnefaleik-
ar, ekkertishokki,sem hafandier
orðá. Héreru aðeins vinveitinga-
hús, en þau eru yfirleitt án
skemmtiatriða. 011 þessi atriði
sem ég hef talið upp, tilheyra þó
nútima þjóðfélagi og tslendingar
vilja gjarna telja sig sjálfa vel
menntáða og vel siðaða og helzt
vellrika.
Stjórnvöld hafa mér vitanlega
aldrei spurt um heilsufarstjón af
völdum áfengisneyzlu, þegar þau
skipuleggja skemmtanalif okkar
tslendinga á þann hátt sem gert
er. Ég álit ekki persónulega að ís-
lendingar geti talizt drykkju-
manna þjóðfélag, en álit þó að
beina megi neyzlu áfengis inn á
skynsamlegri brautir en nú er
gert, t.d. i samræmi við þær til-
lögur, sem drepið er á hér að
framan.