Tíminn - 23.07.1975, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 23. júli 1975.
TÍMINN
7
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð i
lausasölu kr. 40.00. Áskriftargjald kr. 700.00 á mánuði.
Blaðaprent h.f.
30. júlí
Dagurinn 30. júli 1975 mun jafnan verða tal-
inn merkur i sögu Evrópu, þótt enn sé of
snemmt að fullyrða, að hann marki þau þátta-
skil, sem flestir vona, að hann geri. Þá koma
saman i Helsingfors leiðtogar þrjátiu og
þriggja Evrópurikja, ásamt forseta Banda-
rikjanna og forsætisráðherra Kanada til að
ljúka störfum öryggisráðstefnu Evrópu, sem
hófst á sama stað fyrir réttum tveimur árum.
Siðan hefur verið unnið látlaust að þvi að móta
eins konar sáttmála um öryggi, frið og sambúð
i Evrópu. Það verk hefur kostað mikla vinnu og
þrautseigju, þar sem allt varð að samþykkja
einróma.
Að sjálfsögðu munu þeir, sem ekki eru bjart-
sýnismenn, benda á, að oft hafi meiriháttar
ráðstefnur verið haldnar og hátiðlegir alþjóð-
legir samningar verið undirritaðir, en árang-
urinn ekki orðið mikill að sama skapi. Sagan
geti endurtekið sig einu sinni enn að þessu
leyti. Vissulega er rétt, að menn haldi áfram
vöku sinni og biði enn meiri árangurs enda
skiptir mestu hvernig framkvæmd sáttmálans
verður. En af mörgum ástæðum eru horfur nú
á margan hátt betri en oftast áður. Nú koma
menn ekki saman að loknu striði meira og
minna háðir áhrifum þess. Frá striðslokum eru
liðnir þrir áratugir, og á þeim tima hefur smátt
og smátt verið að skapast og mótast traustur
grundvöllur, sem öryggi, friður og góð sambúð
eiga að geta byggzt á. Meira en helming þessa
tima hefur spennan, sem var um skeið, verið
að minnka hægt og hægt, en þó markvist.
öryggisráðstefnan er staðfesting þessarar
þróunar og ætti að vera vænleg til að treysta
hana og tryggja framhald hennar. Þess vegna
glæðir hún vonir og óskir, sem virðast nú hafa
meiri möguleika til að verða að veruleika en
áður.
Sá metingur hefur ekki mikið til sins máls,
hvort þessi eða hinn aðilinn hagnist á störfum
ráðstefnunnar. Þar gætir lika mjög mismun-
andi röksemda. Sumir segja t.d., að ráðstefnan
muni verða til að styrkja völd Sovétrikjanna i
Austur-Evrópu. Aðrir benda hins vegar á, að
minnkandi spenna og aukið samstarf i Evrópu
muni auka olnbogarými og sjálfstæði banda-
lagsþjóða Rússa. Þannig má deila um einstök
atriði fram og aftur. ómótmælanlegt er þó það,
að það er hagur allra, ef friðurinn styrkist og
öryggið eykst. Það verða menn að vona, að
verði árangur öryggisráðstefnunnar.
Einhverjum kann að þykja það undarlegt,
að Bandarikin og Kanada taka þátt i ráðstefnu
um öryggi og samvinnu i Evrópu, þar sem
þessi riki tilheyra annarri heimsálfu. Þetta er
þó tvimælalaust rétt ráðið. Þessi riki eru svo
nátengd Evrópu á margan hátt, að eðlilegt er
að böndin milli þeirra og Evrópu styrkist.
Samvinna þjóða i Evrópu og Norður-Ameriku
á ekki aðeins að verða þeim til góðs, heldur
allri heimsbyggðinni, þegar henni er beitt til að
auka frið og öryggi.
Þegar leiðtogafundinum i Helsingfors lýkur,
munu augu margra beinast enn meira til Vinar
en áður, þar sem rætt er um samdrátt herafla i
Evrópu. Þar mun ekki sizt koma i ljós, hvort sá
árangur verður af öryggisráðstefnunni, sem
menn gera sér nú vonir um.
Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Wilson talar fyrstur
á leiðtogafundinum
Brézjnef verður þrettándi ræðumaðurinn
MIKIL athygli beinist þegar
að leiðtogafundinum, sem
kemur saman i Helsingfors á
miðvikudaginn kemur til að
ljúka formlega störfum ráð-
stefnunnar um öryggi og sam-
starf Evrópuþjóða. Þetta mun
verða mesti leiðtogafundur,
sem haldinn hefur verið i
Evrópu, en þar mæta ekki að-
eins æðstu menn þrjátiu og
þriggja Evrópurikja, heldur
einnig forseti Bandarikjanna
og forsætisráðherra Kanada.
Samanlagt er reiknað með
þvi, að fulltrúar á fundinum,
starfslið hans og blaðamenn,
sem sækja hann, skipti þrem-
ur til fjórum þúsundum.
Formlegt verkefni fundarins
er að leggja blessun sina á
niðurstöður embættismanna-
fundarins, sem hefur staðið
yfir i næstum tvö ár i Genf.
Mikilvægi fundarins verður
hins vegar fólgið i þeim við-
ræðum, sem fara fram milli
hinna einstöku leiðtoga að
tjaldabaki, og þó einkum milli
þeirra Brézjnefs og Fords.
Gert er ráð fyrir, að allir
leiðtogarnir ávarpi fundinn,
en ekki er reiknað með þvi, að
ávörpin verði neitt sérstak-
lega söguleg. Samkomulag
náðist ekki um ræðulistann og
varð þvi að draga um ræðu-
mennina. Bretar gengu þar
með sigur af hólmi og verður
Wilson þvi fyrstur ræðumanna
i hinum almennu umræðum.
Rússar drógu 13. sætið, en
Bandarikjamenn 26.
AÐ VISSU leyti má lita á
samkomulag það, sem fund-
urinn mun staðfesta, sem eins
konar friðarsamninga i
Evrópu. Enn hafa ekki verið
gerðir formlegir friðarsamn-
ingar i Evrópu eftir siðari
heimsstyrjöldina. Fyrst eftir
striðslokin lögðu Rússar mikið
kapp á, að slikir samningar
yrðu gerðir, en af þvi varð
ekki. Þá komu Rússar fram
með hugmyndina um sérstaka
öryggisráðstefnu Evrópu-
rikja. Það mun hafa verið
Molatoff, sem bar hana fyrst
formlega fram 1954. Henni var
hafnað af vesturveldunum,
m.a. vegna þess, að Bandarik-
in áttu aðeins að hafa
áheyrnarfulltrúa á ráðstefn-
unni. Af hálfu rikjanna i Aust-
ur-Evrópu var haldið áfram
að hvetja til slikrar ráðstefnu,
en án beinnar þátttöku Bahda-
rikjanna og Kanada. Tillagan
fékk fyrst verulegan hljóm-
grunn, þegar Kekkonen forseti
tók hana upp á arma sina og
Finnar buðust til þess 1969 að
verða gestgjafar slikrar ráð-
stefnu, þar sem Bandarikin og
Kanada yrðu einnig fullgildir
þátttakendur. Eftir þetta tók
hugmyndinni að aukast fylgi
vestantjalds. Það mun hafa
Podgorny að sæma Kekkonen
ismálum Evrópu
verið Per Hækkerup, sem tók
fyrstur ráðherra i Natoriki
undir tillögu Finna. Til fram-
kvæmda kom þó ekki fyrr en
eftir för Nixons til Moskvu i
mai 1972. Þá náðist um það
samkomulag milli Bandarikj-
anna og Sovétrikjanna, að
kalla saman ráðstefnu
Evrópurikja, ásamt Banda-
rikjunum og Kanada, sem
fjallaði um öryggi og sam-
vinnu þjóða i Evrópu. Hinn 22.
nóvember 1972 kom saman
undirbúningsnefnd, sem var
skipuð fulltrúum allra
Evrópurikja, (nema Albaniu.)
Bandarikjanna og Kanada.
Nefnd þessi lauk störfum 7.
júli 1973 og hafði þá náð sam-
komulagi um vinnutilhögun og
dagskrá ráðstefnunnar. Sam-
kvæmt tillögum hennar skyldi
ráðstefnan skiptast i þrjá
áfanga. Fyrsti áfangi yrði
fundur utanrikisráðherra um-
ræddra rikja, þar sem dag-
skrá ráðstefnunnar yrði form-
lega samþykkt. Annar áfangi
yrði fundur embættismanna
frá viðkomandi rikjum, þar
sem fjallað yrði um ályktanir
ráðstefnunnar og þær undir-
búnar til formlegrar af-
greiðslu. Siðasti áfanginn yrði
svo fundur æðstu manna ráð-
stefnunnar, þar sem tillögur
embættismannafundarins
yrðu endanlega samþykktar. I
samræmi við þetta, var utan-
rikisráðherrafundurinn hald-
inn i Helsingfors i júli 1973 og
þar gengið endanlega frá þvi,
að samþykkja dagskrána. I
framhaldi af þvi hófst svo em-
bættismannafundurinn i Genf
i september sama ár, og hefur
hann staðið stöðugt siðan, að
frádregnum stuttum hléum.
Fundurinn hefur starfað i
þremur aðalnefndum og
mörgum undirnefndum, og
hafa að staðaldri tekið þátt i
honum um 400 manns. Það
hefur gert fundinn mjög sein-
orðu fyrir forgöngu hans I örygg-
virkan, að aldrei hefur verið
látið koma til atkvæða-
greiðslu, heldur hefur þurft að
samþykkja allt einróma. Þvi
munaði minnstu, þegar allt
virtist orðið klappað og klárt,
að Malta kæmi i veg fyrir, að
hægt væri að halda leiðtoga-
fundinn á tilsettum tima, þvi
að Malta kom fram með sér-
tillögu, sem snerti vigbúnað
við Miðjarðarhafið.
SAMNINGUR sá eða yfir-
lýsing, sem embættismanna-
fundurinn hefur náð sam-
komulagi um, er langt plagg,
þar sem viða er komið við.
Það skiptist i þrjá aðalkafla.
Fyrsti kaflinn er eins konar
stefnuyfirlýsing um friðhelgi
landamæra, um að virða sjálf-
stæði einstakra rikja og hlut-
ast ekki til um innri mál
þeirra. Þá fjallar hann um
friðsamlega lausn deilumála
og ráðstafanir til að draga úr
tortryggni og ótta. Eitt mesta
deiluefnið i sambandi við
hann, snerist um skyldu rikis
til að skýra frá þvi með hæfi-
legum fyrirvara, ef riki það
flytti verulegan herafla að
landamærum annars rikis eða
annarra rikja, t.d. i sambandi
við heræfingar. Samkomulag
náðist um, að það yrði tilkynnt
með 21 dags fyrirvara, ef fjöl-
mennara lið en 25 þús. manns
hefði æfingar á svæði, sem
væri innan 300 km frá landa-
mærunum.
Annar kafli fjallar um efna-
hagslegt samstarf, og er þar
gert ráð fyrir alls konar ráð-
stöfunum til að draga úr höml-
um og auka samskiptin á þann
hátt. Um þennan kafla varð
tiltölulega litill ágreiningur.
Þriðji kaflinn fjallaði um
mannleg samskipti, eins og
ferðalög, frjálsa sölu á blöðum
og bókum o.s.frv. I sambandi
við hann risu deilur um ýmis
atriði, þvi að kommúnistarik-
in voru ófús til að draga úr
ýmsum hömlum og töldu sum-
ar tillögur vestrænu rikjanna
ihlutun um innri málefni sin.
Samkomulag náðist þó að lok-
um um ýmsar stefnuyfir-
lýsingar, sem eiga að stuðla
að meiri samskiptum milli
þjóða i Vestur-Evrópu og
Áustur-Evrópu, ef þeim verð-
ur framfylgt.
Þótt samningar og yfir-
lýsingar hafi sitt að segja.
skipta þó framkvæmdir
mestu. Þvi náðist aö lokum
samkomulag um„ að 1977
skvidi kvaddur saman i
Belgrad fundur sömu rikja,
þar sem fjallað yrði um
hvernig tekizt hefði að fylgja
fram stefnumörkum ráöstefn-
unnar.
Þ.Þ.
m.

Kekkonen býður Ford og Brézjnef til morgunverðar úti I nátt-
úrunni. (Sydsvenska Dagbladet)