Tíminn - 30.07.1975, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 30. júlí 1975. TÍMINN 9
erast i
ðinum?
sem lagt hefur verulegt fjármagn
til starfsemi S.L. eins og að fram-
an er getið.
S.L. hefur þvi siður en svo
heppnazt að byggja lagmetisiðn-
aðinn upp, þ.e. þjappa verk-
smiðjunum saman i eina sterka
heild, auka fjölbreytni og gæði
framleiðslutegundanna, byggja
upp góða markaði erlendis fyrir
islenzkt lagmeti og fá betri
vinnsluhagræðingu i verk-
smiðjunum-
Fyrir rúmum 2 árum gerði S.L.
samning við Georges S.
Tomaszewski hjá Gastronomiske
Institut i Kaupmannahöfn um að
vinna að eftirfarandi verkefnum
fyrir S.L.:
a. Að hanna nýjar vörutegundir
og mætti m.a. nefna: fiskisúpur,
sild i sósum, fiskibollur i sósum
og hörpudisk i sósum.
b. Að gera endurbætur á upp-
skriftum, notkun krydds og sósu-
gerð i þeirri framleiðslu, sem
þegar er i gangi.
c. Að gera tillögur um nýtingu
hráefnis, sem fram til þessa hefur
ekki verið hýtt.
Þetta fyrirtæki er að sögn S.L.
eitt hið fremsta á svinu sviði, sem
ráðgefandi fyrirtæki I matvæla-
iðnaði og hefur starfað sem ráð-
gjafi fyrir margar þekktustu lag-
metisverksmiðjur i Norður- og
Vestur-Evrópu. Fyrirtækið hefur
auk sérfróðra manna i matvæla-
iðnaði, yfirlit yfir markaðinn og
kröfur hans.
S.L. hefur tjáð mér, að þessu
fyrirtæki hafi verið greiddar á
þessum tveimur árum rúmar 14
milljónir króna. Það sem S.L.
hefur fengið fyrir þessa háu upp-
hæð eru 36 uppskriftir að nýjum
vörutegundum, ásamt ýmsum
tæknilegum upplýsingum.
Hver hefur svo árangurinn orð-
ið af þessari tilraunastarfsemi
danska fyrirtækisins?
Engin ný vörutegund hefur
verið framleidd til útflutnings á
þessu timabili. Forráðamenn
Gastronomiske Institut hafa
komið hingað nokkrum sinnum á
ári og hefur þá stundum verið
mikil auglýsingastarfsemi hjá
S.L. i fjölmiðlum um ágæti þess-
ara aðila og sýnishorna nýrra
vörutegur.da, sem þeir hafa
framleitt fyrir islenzkar lag-
metisverksmiðjur. Ég hef tvisvar
sjálfur verið viðstaddur slikar
kynningar þeirra. Vörutegundir
þær, sem þeir sýndu og lofuðu
framleiðendum að bragða á, voru
vissulega bragðgóðar og litu vel
út, en voru flestar allt of dýrar i
framleíðslu, ef samanburður er
gerður við samsvarandi erlendar
tegundir. Þetta er kannski ein af
ástæðunum fyrir lélegum árangri
þessarar tilraunastarfsemi.
Tilraunaframleiðsla á fiskisúp-
um, fiskibollum, sildarflökum og
hörpudisk i ýmsum sósum stóð til
að byrja á fyrri hluta þessa árs,
en ekkert hefur ennþá orðið úr
þvi. Mér hefur verið tjáð, að
sennilega verði eitthvað af þessu
framleitt i haust. Það er stór-
furðulegt, hvað sáralitið hefur
komið út úr þessari tilraunastarf-
semi Gastronomiske Institut, ef
miðað er við það fjármagn, sem
þvi hefur verið greitt, og eins hitt
að þarna eiga að vera háþróaðir
tæknimenn á þessu sviði.
Ég vil á engan hátt gera litið úr
hæfileikum tæknimanna þessa
danska fyrirtækis, þar sem þeir
hafa þegar lagfært 2 framleiðslu-
tegundir, en þær eru niðursoðin
þorskhrogn og kaviar. Ég held, að
verksmiðjurnar hafi ekki verið
tilbúnar til að taka á móti þeim
nýju vörutegundum, sem þeir
hafa stungið upp á og það sé ein
ástæðan fyrir þvj að nær enginn
árangur hafi orðið. Aðalábyrgð-
ina á þessu ber að sjálfsögðu S.L.,
sem átti að marka stefnuna I
þessu máli.
Rannsóknastofnun fiskiðnaðar-
ins hafði áður með höndum til-
raunastarfsemi fyrir lagmetis-
iðnaðinn, sem var að sjálfsögðu
fátækleg, enda var enga peninga
að fá til slikrar tilraunastarfsemi.
Þó held ég, að meiri sjáanlegur
árangur hafi orðið að þeim til-
raunum fyrir verksmiðjurnar, en
sú sem nú er keypt háu verði
erlendis frá. Þegar S.L hóf starf-
semi sina benti ég forráðamönn-
um hennar oft á það, að samtimis
þvi að sölustarfsemin yrði byggð
upp, þyrfti að framkvæma eftir-
farandi:
Að gera úttekt á núverandi
ástandi allra lagmetisverksmiðja
landsins, svo hægt verði að gera
skipulagða áætlun um eftirfar-
andi atriði:
a. Kaup á nýjum vélum og
tækjum, þar sem endurnýjunar
væri þörf.
b. Gera endurbætur á verk-
smiðjubyggingunum og umhverfi
þeirra, bæði er varðar hreinlæti
og hollustu, breytingar er skapa
aukna vinnuhagræðingu og nauð-
synlegar viðbyggingar, þar sem
komið yrði fyrir hráefnisgeymsl-
um, kæli- og frystiklefum, þar
sem þeirra væri þörf.
c. Reyna að bæta úr tækni-
menntunarskorti yfirmanna, sér-
staklega verkstjóra verksmiðj-
anna.
d. Hvaða hráefnismöguleika
viðkomandi verksmiðjur hafi.
Þessu var ekkert sinnt. Engum
ákveðnum aðila bar að lána til
þessarar starfsemi, þó svo að
Iðnþróunar- og Iðnlánasjóður hafi
lánað óverulegt fjármagn til lag-
metisverksmiðjanna. Þetta hefur
orsakað það, að islenzkar verk-
smiðjur hafa m.a. dregizt veru-
lega aftur úr erlendum verk-
smiðjum á sviði véla- og tækja-
búnaðar og vinnsluhagræðingar,
sem veldur svo þvi, að þær eiga
nær enga möguleika á þvi að vera
samkeppnisfærar með verð á
framleiðslutegundum sinum á
heimsmarkaðinum.
S.L. byrjaði að selja strax þær
vörutegundir verksmiðjanna,
sem þær og ýmsir aðrir höfðu
reynt að selja erlendis árum sam-
an með frekar litlum árangri.
Það átti að sjálfsögðu fyrst að
staðla þessar vörutegundir og
endurbæta, áður en S.L. byrjaði
að reyna að selja þær < oindir sinu
eigin vörumerki.
Eftirlit með útflutningi lag-
metis er i höndum Gerladeildar,
Rannsóknastofnunar fiskiðnaðar-
ins og hefur frá upphafi ekki verið
nógu strangt. Aðalástæðan fyrir
þvi er sú, að engin almennileg
reglugerð er til fyrir útflutning á
lagmeti. Ég var fenginn ásamt
Gisla Hermannssyni, verkfræð-
ingi til að semja uppkast að nýrri
reglugerð I tið fyrrverandi iðn-
aðarráðherra. Skiluðum við upp-
kasti að slikri reglugerð um mitt
ár 1973 til iðnaðarráðherra, en
þessi reglugerð hefur aldrei séð
dagsins ljós, sem liklega hefur
orsakazt af þvi, að hún hafi verið
allt of ströng. Núverandi iðnaðar-
ráðherra hefur skipað tvo ágætis
menn til að semja nýja reglugerð
og er vonandi, að hún sjái dags-
ljós sem allra fyrst.
S.L. verður einnig að gera
staðla yfir allar þær vöruteg-
undir, sem seldar eru undir
hennar eigin vörumerki. Þetta
tvennt er forsenda fyrir þvi, að
það skapist grundvöllur á meiri
vöruvöndun og jafnari gæðum hjá
lagmetisframleiðendum en nú
er. Það eru engir möguleikar á
þvi að byggja upp erlenda mark-
aði og fá gott söluverð fyrir
Islenzkt lagmeti, nema Islenzka
framleiðslan sé alltaf fyrsta
flokks. Þvi að úr lélegu hráefni
fæst aðeins léleg fullunnin vara.
S.L. kostaði miklu fé til að láta
hanna nýjar umbúðir með sinu
eigin vörumerki. Ég er ekki fag-
maður á sviði umbúðatækni, en
ég tel þó, að nokkrar áprentaðar
dósir, eins og t.d. þorskhrogna-
dósir, séu ekki liklegar til að selja
vöruna. En það sem er alvar-
legast er, að S.L. hefur safnað
miklum birgðum af umbúðum
hér og erlendis. S.L. hefur tjáð
mér, að það sé að vermætum 50
milljónir kr. og sé ein ástæðan
fyrir þessum miklu umbúða-
birgðum sú, að oft sé 6 mánaða
afgreiðslufrestur á ýmsum teg-
undum umbúða og hafi þá orðið
að panta umbúðir fyrir væntan-
lega samninga, áður en þeir hafi
verið undirritaðir. Sala hafi svo
t.d. á kaviar stórkostlega
minnkað eftir að umbúðirnar hafi
verið keyptar. Þetta er þvi alvar-
legra, þar sem mest af þessum
umbúðum eru áprentaðar
ákveðnum vörutegundum og sala
nokkurra þeirra nær engin núna.
Ég tel að sambandið á milli
S.L. og verksmiðjanna sé langt
frá þvi að vera nægjanlega gott.
Dæmi um slikt mætti t.d. nefna,
að framleiðandi skrifar S.L. bréf
og óskar eftir upplýsingum um
mögulegt verð og magn á þeim
vörutegundum, sem hann fram-
leiðir. Hann óskar eftir þvi að fá
svar hið fyrsta, þar sem hann
þurfi að kaupa hráefni, sem að-
eins sé framleitt á ákveðnum
tima ársins, eins og t.d. saltaðri
sild og söituðum grásleppuhrogn-
um. Hann biður eftir svari frá
S.L. fleiri vikur eða mánuði og
fær þá loks ákaflega óöruggar
upplýsingar, bæði er varðar verð
og framleiðslumagn. Þetta stafar
örugglega ekki af þvi, að þaö hafi
vantað starfsfólk til þessara
starfa.
Annað dæmi langaði mig til að
nefna i þessu sambandi. S.L.
hvetur kaviarframleiðendur á
s.l. ári að draga ekki úr kaupum á
söltuðum grásleppuhrognum, en
þegar framleiðendur hafa keypt
hrognin stórdregur úr sölu
kaviars og urðu flestir þeirra að
selja hluta af þeim úr landi i heil-
um tunnum. Kaviarframleiðslan
minnkar stöðugt og er áætluð
hráefnisþörf Islenzkra verk-
smiðja um 300 tunnur I ár, en 1973
voru lagðar niður um 600 tunnur,
en 1600 tunnur á s.l. ári, sam-
kvæmt upplýsingum frá Eysteini
Helgasyni, sölustjóra S.L., sem
hann gaf „Sjávarfréttum”, 3 tbl.
1975.
Alls verða saltaðar I ár sam-
kvæmt siðustu áætlun um 12.000
tunnur af grásleppuhrognum, Svo
ekki er stór hlutinn, sem fullunn-
inn verður hér heima.
Kaviar er aðeins eitt sláandi
dæmi um þá miklu erfiðleika,
sem eru nú i lagmetisiðnaðinum.
Tollamúrar EBE valda okkur
erfiðleikum um sölu lagmetis i
þeim löndum, en hvers vegna er
þá ekki lögð meiri áherzla á sölu
til annarra landa og athuga betur
möguleika á framleiðslu fyrir
erlenda aðila undir þeirra eigin
sölumerkjum. Slik framleiðsla er
i nokkrum verksmiðjum hér á
landi, en i smáum stil.
S.L. getur að sjálfsögðu byggt
upp eigið sölumerki smám sam-
an, en semja verður við stóra
söluhringi erlendis, sem ráða
flestir yfir miklu fjármagni, og
láta þá selja fyrir okkur, á meðan
við fáum aukna reynslu og þekk-
ingu á viðkomandi mörkuðum.
Nauðsynleg auglýsingastarfsemi
vegan sölu lagmetis kostar gifur-
legt fé og mun meira, en þær mill-
jónir, sem S.L. hefur undir hönd-
um.
Sala á nær öllum tegundum lag-
metis er mjög óörugg i dag hjá
S.L., nema frekast á sölu gaffal-
bita til Sovétrikjanna,, en sú
framleiðsla stendur engan veginn
undir sér, þar sem hráefnið er allt
fo dýrt miðað við söluverðmæti
gaffalbitanna. Sovétrikin hafa þó
nær alltaf verið okkar langstærsti
kaupandi lagmetis og oft bjarg-
vættur I kaupum á gaffalbitum.
Nú er að vita, hvort mögulegt
sé fyrir lagmetisverksmiðjurnar
að kaupa saltaða sild, sem veidd
verður hér við land I haust. Verði
samsvarandi eða hærra verð á
söltuðu sildinni I haust og var á
rekntasildinni, sem söltuð var á
Höfn I Hornafirði á s.l. ári, þá
geta islenzkar lagmetisverk-
smiðjur enga sild keypt, nema
komitilnýr markaður fyrir niður-
lagöa sild. Það er hörmulegt til
þess að vita, að lagmetisiðnaður-
inn okkar skuli vera orðinn svo
bágborinn, að hann geti ekki
keypt innlent hráefni fyrir fram-
leislu sina vegna þess að það er
allt of dýrt.
Það er eitthvað að hjá okkur,
þegar erlendar lagmetisverk-
smiðjur geta keypt nær alla
framleislu t.d. saltaðra grá-
sleppuhrogna, frystra þorsk-
hrogna, sykursaltaðra þorsk-
hrogna og saltaðrar sildar á mun
hærra verði, en islenzkar verk-
smiðjur geta borgað fyrir þetta
hráefni, auk útflutnings- og flutn-
ingsgjalda.
Engin heildarathugun hefur
farið fram á þessu sviði á vegum
S.L. eða hins opinbera, en þó er
þetta mergurinn málsins. Við
verðum að finna meinið i lag-
metisiðnaðinum og fjarlægja það.
Verði það ekki gert hið bráð-
asta, mun S.L. eftir þau tvö ár,
sem eftir eru af styrktartima
rikisvaldsins, liða undir lok og
lagmetisiðnaðurinn halda áfram
að vera hornreka i islenzkum
fiskiðnaði.
Rannsóknir fiskifræðinga
okkar leiða stöðugt i ljós, að flest-
ar fisktegundir, sem veiddar eru
við strendur landsins að veiðan-
legt magn þeirra fer minnkandi,
þannig að I framtiðinni verður að-
eins leyft að veiða ákveðið
hámarksmagn af hverri tegund.
Það hlýtur þvi að vera augljóst,
að fyllri nýting sjávaraflans er
það, sem við Islendingar verðum
að stefna að á komandi árum.
Við skulum ekki alltaf láta
aðrar þjóðir hirða arðinn af þvi
mikla og áhættusama starfi, sem
islenzk sjómannastétt lætur
þjóðarbúinu i té. Við skulum þvi
fullvinna sjálfir hráefni okkar og
stórauka þannig verðmæti þeirra.
Fiskiðnaðurinn er og verður sú
atvinnugrein hér á landi, sem
skapar grundvöllinn að þeim lifs-
kjörum, sem við höfum búið við
undanfarin ár.
Þórlákshöfn. 26. júli 1975.
tslenzkt lagmeti ætlað til út-
flutnings.
Abbas
tomatsill
Skotl fÖrvoro* kolh