Fréttablaðið - 10.04.2005, Blaðsíða 8

Sú var tíðin að vistarbönd
voru við lýði hér á landi –
öld fram af öld. Allmörg rök
hníga að því að böndin a
tarna hafi staðið íslensku
samfélagi fyrir þrifum;
haldið samfélaginu inni í
moldarkofunum, tafið
framfarir og hagvöxt. Fólk
fékk einfaldlega ekki tæki-
færi til að sækja fram.
Vistarböndin gerðu ráð
fyrir því að vinnufólk væri
bundið húsum og húsbænd-
um; það mátti hvorki ferð-
ast né finna sér betra starf,
hvorki gifta sig né safna
auði. Með öðrum orðum;
það bjó við kyrr kjör.
Líklega má rekja stöðn-
un íslensks samfélags á
fyrri öldum til þessa furðu-
lega kerfis sem var einkum
ætlað að koma í veg fyrir
flakk og lausamennsku.
Vandinn var hins vegar sá
að ráðamenn þessara tíma
áttuðu sig ekki á því að
flakk og lausamennska er
líklega ein af forsendum
þess að samfélag nái að
dafna. Hvatinn til að auka
tekjur sínar var nákvæm-
lega enginn fyrir stóran
hluta vinnuafls í landinu.
Íslensk saga er að stórum hluta
baráttusaga bænda. Og þar voru
engin vopn í hendi önnur en léleg
amboð. Baráttan snerist um það
að komast af; metta mann og ann-
an. Íslendingum, sem lifa nýja
neyslutíma, finnst stundum við
hæfi að gleyma fátækt og basli
þessara gömlu tíma. Og svo sem
ekki að undra; þeim hefur oftast
verið haldið neðanmáls í sjálfri
Íslandssögunni. Það vill gleymast
að tæknistig þjóðarinnar stóð nán-
ast í stað eða fór hreinlega aftur
allt frá landnámsöld og langt
fram eftir nítjándu öld. Það eru
ótal margir mannsaldrar. Alltof
margir. Og það vill líka gleymast
að öldum saman bjó langtum
stærri hluti þjóðarinnar í ófrjálsu
einlífi vinnumennskunnar en al-
mennt þekktist í löndunum í kring
– að jafnaði um fjórðungur lands-
manna. Þessu Evrópumeti er
sjaldnast haldið á lofti í sögubók-
um. Nánast aldrei. Og eins vill það
gleymast að samfélag okkar var
svo lélegt á þessum löngu köflum
sögunnar að ráðamenn lögðu sig í
líma við að koma í veg fyrir barn-
eignir mikils hluta landsmanna
enda var landsframleiðslan lengi
vel minni en magamál þjóðarinn-
ar.
Þetta vill sumsé gleymast.
Enda nýir tímar merkilegri.
Nútíminn er kostulegur og
snýst að mestu um að ýta undir
hagvöxt.
Og hagvaxtarfylleríið tekur á
sig alls kyns myndir. Margar
broslegar. Svo sem fimm hundruð
gramma hambogarann sem býðst
nú í einu lagi á Íslandi. Við borð-
um meira en við getum, eigum
meira en við þurfum, gerum
meira en við erum.
Þetta er nútíminn.
Fitusoginn og fríkkaður.
Fríkaður.
Skekkjan í þessari mynd er
krafan um vistarbönd samtímans.
Á sama tíma og við fordæmum,
eða í besta falli brosum að vistar-
böndunum sem héldu aftur af ís-
lenskri þjóð í gamla daga, nálg-
umst við óðfluga kröfuna um önn-
ur bönd á fólk. Þetta er krafan um
heftan innflutning útlendinga.
Heimurinn er að skreppa sam-
an – og vinnumaður nútím-
ans er ef til vill fæddur á
Filippseyjum, kannski í
Tyrklandi, mjög líklega í
Lettlandi. Og það eru
margir sem vilja hneppa
þetta fólk í bönd; takmarka
líkur þess á að komast
óheft á milli landa. Þetta er
tímanna tákn. Og þetta er
líklega eitt stærsta úr-
lausnarefni efnaðri sam-
félaga á seinni tímum. Á
sama hátt og vel stæðir
húsbændur gamla Íslands
gátu haldið aftur af þeirra
tíma vinnufólki, vilja hús-
bændur samtímans herða
reglur um sína vinnumenn.
Og fyrst og síðast tak-
marka frjálst flæði þeirra.
Þetta eru vistarbönd nú-
tímans.
Til eru glæsilegar sögur
af íslenskum vinnumönn-
um sem reyndu að brjótast
út úr vistarböndum mið-
alda. Við elskum þetta fólk,
horfum til þess sem fyrir-
myndar; sjálfstæðisþrá
þess, kraftur og áræði er
okkur innblástur í ljóð og
sögur. Það sigraði ruglað
kerfi og hristi upp í stöðn-
uðu samfélagi. Að minnsta
kosti um stund.
Ég veit ekki hvort við yrkjum
nokkurn tíma ljóð og sögur um
Filippseyinginn, Tyrkjann og
Lettann sem komust til Íslands á
árþúsundaskiptunum og byrjuðu
að vinna hér, byggja sér hús,
fjölga sér – og fíla frelsið. Og
auka hagvöxt okkar. Ég veit það
ekki. Samt er þetta fólk að gera
nákvæmlega það sama og forfeð-
ur okkar sem reyndu að sækja
fram, flýja fátækt og algerlega
staðnað kerfi.
Hvatinn að bjarga sér er mann-
legur. Sammannlegur. Það hlýtur
að vera hverjum manni áskorun
að leita þangað sem honum líður
betur; í öryggið, tækifærin og
frelsið.
Á Íslandi er að finna að mörgu
leyti heillandi samfélagsgerð. Ef
til vill eina þá bestu í heimi.
Vinnumaður heimsins hlýtur að
horfa þangað löngunaraugum,
rétt eins og vinnuhjúin horfðu á
verin í denn. Annað væri í sjálfu
sér óeðlilegt – og gæti flokkast
undir leti, liðleskjuhátt og lélega
sjálfsmynd. Og það er náttúrlega
ekki í lagi.
Íslensk þjóð er að vakna upp
við það að vistarbönd eru að
slitna. Hún hefur gert það einu
sinni áður. Þá fagnaði hún. Og þá
horfði hún undir dagsbrún mesta
framfaraskeiðs í sögu lands og
þjóðar. Þessi sama þjóð verður að
spyrja sig hvort hún vill koma
þessum böndum aftur á. Og sitja
þannig ein að auð sínum og frelsi.
M argir hafa oft sett samasemmerki á milli reykinga ogveitingastaða, og það hafi einhvern veginn tilheyrtheimsókn á veitingastað að reykja. Reykjarkófið þar
hefur líka oft verið yfirþyrmandi og starfsfólkinu vorkunn að
þurfa að vinna í slíku lofti, hvort sem um veitingastarfsmenn,
tónlistarmenn eða aðra starfsmenn veitingastaða hefur verið að
ræða. Á undanförnum árum hefur heldur rofað til á veitinga-
stöðunum og á sumum þeirra er nú orðið hreint og frískt loft.
Þetta á við veitingahús bæði hér á landi og erlendis. Reyndar
eru sumar þjóðir komnar það langt að þar hafa reykingar verið
bannaðar með öllu um nokkurn tíma og er ekki vitað annað en
að það bann hafi verið virt.
Nú hafa Samtök ferðaþjónustunnar hér á landi lagt fram til-
lögu um að reykingar verði bannaðar á veitinga- og skemmti-
stöðum hér á landi eftir rúm tvö ár. Þetta er mjög virðingarvert
framtak og eftirtektarvert að tillagan skuli koma frá veitinga-
mönnum. Þegar grannt er skoðað kemur það þó ekki á óvart, því
vandinn brennur fyrst og fremst á starfsfólki þeirra og líklega
hafa þeir margir hverjir sorgleg dæmi um hvaða áhrif reyking-
ar geta haft, bæði beinar og óbeinar.
Erlendis hefur bann við reykingum verið í gildi í nokkrum
löndum á undanförnum misserum og ekki vitað annað en að það
hafi gengið eftir. Reykingabann hefur verið í gildi á veitinga-
stöðum í Kaliforníu frá því 1998. Fyrir réttum tveimur árum
tók slíkt bann síðan gildi í New York. Þetta frumkvæði Banda-
ríkjamanna á áreiðanlega rætur að rekja til mikillar umræðu og
málaferla þar í landi við tóbaksframleiðslufyrirtækin. Þar hafa
miklir hagsmunir verið í húfi, en hvað sem fyrirtækin segja má
rekja mikinn fjölda dauðsfalla á ári hverju til reykinga. Það
hafa læknavísindin sýnt fram á. Írar og Norðmenn bönnuðu
reykingar á öllum veitinga- og skemmtistöðum á síðasta ári og
ekki er annað vitað en bannið hafi náð tilgangi sínum
Hér á landi voru fyrst sett lög um bann við reykingum árið
1985 og síðan hafa þau lög nokkrum sinnum verið hert. Siv Frið-
leifsdóttir og þrír aðrir þingmenn hafa lagt fram fumvarp um
bann við reykingum á veitingastöðum og víðar, og er það nú til
meðferðar á Alþingi. Áður hafði heilbrigðisráðerra lýst áhuga
sínum á slíku frumvarpi, en ákveðið að fresta því um sinn
meðan reynsla nágrannaþjóða okkar væri metin. Nú virðist
liggja í augum uppi að þeir þingmenn sem fylgjandi eru banni
við reykingum á veitingastöðum samþykki frumvarp Sivjar, og
það er vonandi meirihluti þingmanna. Það er ekki eftir neinu að
bíða, og bannið ætti að koma til framkvæmda sem allra fyrst,
það er óþarfi að bíða í tvö ár. ■
10. apríl 2005 SUNNUDAGUR
SJÓNARMIÐ
KÁRI JÓNASSON
Veitingamenn hafa gert tillögu um bann við
reykingum á stöðum sínum eftir tvö ár.
Burt með
reykinn
FRÁ DEGI TIL DAGS
Þetta er mjög virðingarverð tillaga veitingamanna
um þetta mál og eftirtektarvert að hún skuli koma
frá þeim. Þegar grannt er skoðað þarf það þó ekki að vera,
því vandinn brennur fyrst og fremst á starfsfólki þeirra, og
líklega hafa þeir margir hverjir sorgleg dæmi um hvaða
áhrif reykingar geta haft, bæði beinar og óbeinar.
,,
Að haldast á starfsmönnum
Sagt var í fréttum í gær að þrír starfs-
menn Tryggingamiðstöðvarinnar
hefðu sagt upp störfum, þar á meðal
Ágúst Ögmundsson aðstoðarforstjóri.
Kemur þetta í kjölfar skipulagsbreyt-
inga innan félagsins
sem kynntar voru í
byrjun mánaðar
eftir að Óskar
Magnússon tók við
sem forstjóri þann
11. mars af Gunnari
Felixssyni. Gunnar
hafði þá verið for-
stjóri í tæp 45 ár og
því kannski ekki við
öðru að búast en
að einhverjar
breytingar yrðu. Stjórnarformaður
Tryggingamiðstöðvarinnar er Gunn-
laugur Sævar Gunnlaugsson, sem
einnig er formaður útvarpsráðs.
Vandamál í starfsmannahaldi virðast
því elta Gunnlaug Sævar uppi þessa
dagana.
Sömu línur í varaformanninn?
Kosningabarátta Össurar og Ingi-
bjargar Sólrúnar virðist vera að
harðna. Það má til dæmis sjá á um-
mælum og auknum fjölda lesenda-
bréfa til styrktar öðru hvoru þeirra.
Enginn vill enn opinberlega gefa það
upp að varaformannsslagurinn sé
hafinn, sérstaklega þar sem enginn
vill opinberlega bjóða sig fram. Þó er
það farið að spyrjast út að hvor for-
mannsblokkin fyrir sig sé búin að
finna sér kandidat í varaformanninn;
að Björgvin G. Sigurðsson verði full-
trúi Össurarliðsins og að Lúðvík Berg-
vinsson verði fulltrúi Ingibjargarliðs-
ins. Báðir koma þeir úr sama kjör-
dæmi, Suðurlandi, og ekki óvanir
smá innbyrðisátökum. Í síðustu al-
þingiskosningum áttu Lúðvík og Mar-
grét Frímannsdóttir ekki alltaf skap
saman, en Björgvin hefur verið
stuðningsmaður Margrétar. Ef þetta
verða línurnar í varaformannsslagn-
um er þó eftir meiru að slægjast en
að vera varaformaður flokksins. Talið
er að sá sem sigri geti tryggt sér efsta
sæti flokksins í kjördæminu næstu
áratugina, enda báðir tiltölulega ung-
ir menn.
svanborg@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
TÍÐARANDINN
SIGMUNDUR ERNIR RÚNARSSON
TEIKN
IN
G
: H
ELG
I SIG
U
RÐ
SSO
N
Vistarbönd nútímans
Ég veit ekki hvort
við yrkjum nokkurn
tíma ljóð og sögur um Fil-
ippseyinginn, Tyrkjann og
Lettann sem komust til Ís-
lands á árþúsundaskiptun-
um og byrjuðu að vinna hér,
byggja sér hús, fjölga sér –
og fíla frelsið. Ég veit það
ekki. Samt er þetta fólk að
gera nákvæmlega það sama
og forfeður okkar sem
reyndu að sækja fram, flýja
fátækt og staðnað kerfi.
,,