Fréttablaðið - 05.05.2005, Blaðsíða 16

,,Allar hamingjusamar fjölskyldur
eru eins, en sérhver óhamingju-
söm fjölskylda er óhamingjusöm á
sinn einstaka hátt.” Á þessum orð-
um hefst sagan af Önnu Karenínu.
Leó Tolstoí skrifaði ekki skáldsög-
ur um hamingjusamt fólk, af því
að lífshamingjan er alltaf eins og
hefur litla spannvídd og getur því
ekki borið uppi heilar bækur.
Óhamingjusamt fólk er annað mál.
Hver myndi nenna að lesa Önnu
Karenínu, ef hún og Vronskí greifi
felldu hugi saman á fyrstu síðu og
byggju saman í farsælli sátt til
æviloka? Og hver myndi nenna að
lesa Stríð og frið, ef bókin héti
bara Friður? Hvar væri dramað?
Enginn friður væri vænlegra bók-
arheiti.
Vitleysa er öðruvísi en óham-
ingja, því að öll vitleysa er yfir-
leitt eins. Þetta á sér einfalda
skýringu. Vitleysa, hér á ég í
fyrsta lagi við rangar ályktanir
stafar iðulega ekki af öðru en
vondri dómgreind. Og þegar svo
ber við, að léleg dómgreind leiðir
menn að rangri niðurstöðu í einu
máli, þá leiðir hún þá oft með líku
lagi að röngum ályktunum um
önnur skyld mál. En dómgreind
manna er ekki endilega annað-
hvort góð eða vond, hún er misgóð
eins og margt annað í mannlífinu.
Sumir hafa svo daufa dómgreind,
að þeir komast nær ævinlega að
rangri niðurstöðu um hagnýt mál:
vitleysan verður að lífsstíl, ýmist
óvirkum eða virkum eftir atvik-
um. Aðrir brenna næstum aldrei
af. Flestir eru þarna einhvers
staðar miðsvæðis.
Hvernig er hægt að greina
hafrana frá sauðunum? Með því að
taka mið af leiðarsteinum. Tökum
dæmi. Ef maður segist hafa séð
unga stúlku úr Skagafirði fara ak-
andi á bíl yfir Atlantshafið, þá get-
ur hann yfirhöfuð ekki talizt vera
traustur sjónarvottur. Ef maður
heldur fyrirlestur í útvarpið til að
lýsa aðdáun sinni á öllu því, sem
fyrir augu hans bar í Albaníuferð
(þetta gerðist í Ríkisútvarpinu
fyrir fáeinum áratugum), þá fellur
hann með líku lagi á prófinu. Og
þá er hægt að leiða líkur að því, að
skoðanir sama manns á öðrum
hagnýtum málum séu í svipuðum
gæðaflokki og opinberun hans í
Albaníu. En nú er Albanía á réttri
leið.
Það er hægt að hugsa sér ýmsa
aðra prófsteina. Þeir, sem halda
áfram að lofsyngja stjórnarfarið á
Kúbu, þar sem almenningur lepur
dauðann úr skel eftir samfellda
sigurgöngu Fídels Kastró og fé-
laga síðan 1959, þeir sjá heiminn í
svo skökkum hlutföllum, að skoð-
anir þeirra á öðrum hagnýtum
málum virðast líklegar til að
draga dám af skekkjunni. Þeir,
sem hæla ástandinu í Norður-
Kóreu, þar sem Kim Jong Il (hæð:
157 cm) lét myrða hárskerann
sinn, af því að honum mislíkaði
klippingin, þeir eru bersýnilega
úti að aka, a.m.k. í stjórnmálum.
Góð dómgreind, Englendingar
kalla þetta common sense eða
hversdagsvit, lýsir sér m.a. í því,
að menn sjá hlutina í skynsamleg-
um hlutföllum og kunna að greina
aðalatriði frá aukaatriðum.
Hugsum okkur nú annan próf-
stein og ívið þyngri til að greina
hafrana frá sauðunum á vettvangi
þjóðmálanna. Hafrarnir koma
auga á tröllaukna óhagkvæmni og
leggjast gegn henni, en sauðirnir
ekki: þeir vilja t.d. láta Reykjavík-
urflugvöll liggja kyrran á sínum
stað og koma með þeirri skoðun
sinni upp um það, að þeir bera
ekki glöggt skyn á hagkvæmni eða
bera a.m.k. ekki mikla virðingu
fyrir henni og falla á prófinu.
Flugvallarmálið ætti þó að réttu
lagi, líkt og viðhorfið til Albaníu í
eina tíð, að vera hafið yfir ágrein-
ing. Nú er að vísu til fullt af fólki,
sem lítur á stjórnmál sem ein-
skæra hagsmunabaráttu og hugs-
ar í fyrsta lagi um eigið skinn og
vill hafa flugvöllinn kyrran á sín-
um stað hvað sem það kostar.
Þetta fólk leggur þungar byrðar á
samborgara sína og mætti gjarnan
beina kröftum sínum í aðrar áttir.
Aðeins einn af formönnum þeirra
fimm stjórnmálaflokka, sem eiga
nú fulltrúa á Alþingi, stenzt flug-
vallarprófið. Hinir fjórir vilja
halda í flugvöllinn og falla.
Skortur á tilhlýðilegum skiln-
ingi á þeirri óhagkvæmni, sem
lega flugvallarins á rándýru landi
í hjarta Reykjavíkur leggur á
borgarbúa og þá um leið á landið
allt, helzt gjarnan í hendur við
ónæmi fyrir illri meðferð fjár á
öðrum sviðum. Þeir, sem sjá ekk-
ert athugavert við staðsetningu
flugvallarins í hjarta borgarlands-
ins, telja sumir jafnvel ráðlegt
fyrir Íslendinga, og þá nær hag-
blindan hámarki!, að segja upp
samningnum um Evrópska efna-
hagssvæðið þrátt fyrir það aug-
ljósa hagræði, sem Ísland hefur
haft af þeim samningi. Slíkur mál-
flutningur nú minnir óneitanlega á
útvarpslesturinn um Albaníu forð-
um daga: hann er eins og eftir-
drunur í logni eftir óveður, sem er
löngu liðið hjá. ■
Þ að er á margan hátt skrítinn veruleiki sem blasir viðþegar bornar eru saman upplýsingar um mjög miklafækkun slysa á íslenskum börnum annars vegar og stór-
aukna notkun geðlyfja fyrir börn hins vegar. Getur verið að nú-
tíminn búi mjög vel að líkamlegu atlæti barna en gleymi sálinni?
Í nýútkominni ársskýrslu Landspítala – háskólasjúkrahúss
kemur fram sú gleðilega staðreynd að alvarlegum umferðar-
slysum meðal yngstu barna hefur fækkað um 90 prósent. Sú
fækkun byggir fyrst og fremst á því að það heyrir sögunni til að
börn séu höfð laus í bílum. Þau allra yngstu sitja í bílstólum og
hin sem eldri eru nota öryggisbelti. Ekki skiptir minna máli að
mjög hefur dregið úr því að foreldrar sendi lítil börn ein út að
leika sér og notkun reiðhjólahjálma er orðin mjög útbreidd, en
ekki eru mjög mörg ár frá því að slíkir gripir þóttu töluverð sér-
viska.
Ýmis önnur vitundarvakning hefur orðið undanfarin ár í þá
átt að taka meira tillit til barna í umhverfinu. Maður sér til
dæmis nánast aldrei fullorðið fólk reykja inni í bílum þar sem
börn eru.
Á sama tíma og þessi gleðilega þróun hefur átt sér stað virðist
hafa orðin einhver grundvallarbreyting á því hvernig búið er að
sálarlífi barna hérlendis.
Fyrir tæplega tuttugu árum notuðu innan við þrjátíu börn ró-
andi lyfið ritalin hér á landi. Nú eru þau meira en þúsund. Það er
hrikaleg tala.
Og við erum ekki að tala um einhverja vandræðaunglinga því
það er löngu kunn staðreynd í skólakerfinu að vandræðabörn
nútímans koma úr hópi yngstu nemendanna. Þessi börn sem
taka ritalin daglega eru yngri en fjórtán ára, þar af mjög mörg
sex, sjö, eða átta ára gömul.
Hvað veldur? Möguleikarnir eru tveir. Annaðhvort er verið
að sjúkdómsgera hegðunarörðugleika og óþekkt eða samfélag
okkar er á hraðri leið með að verða fjandsamlegt börnum. Lík-
legasta skýringin er þó sambland af þessu tvennu.
Í viðtali Fréttablaðsins við Sigurð Guðmundsson landlækni
kom fram að greining sjúkdómanna sem ritalin er notað gegn er
háð frásögnum þeirra sem standa barninu næst og hann benti á
að það getur stundum orðið til þess að börnin eru meðhöndluð
þegar rót vandans er hugsanlega hjá foreldrunum.
Foreldrar landsins þurfa að taka þessi orð landlæknis mjög
alvarlega, líka þeir sem ekki eiga börn sem taka inn róandi lyf.
Það þarf að sinna öllum börnum af áhuga. Þau þurfa tíma og
samveru með foreldrum sínum, hvort sem það er yfir námsbók-
unum, við tómstundir eða bara fyrir framan sjónvarpið. Þetta
telur allt. ■
5. maí 2005 FIMMTUDAGUR
SJÓNARMIÐ
JÓN KALDAL
Slysum á ungum börnum hefur snarfækkað á
sama tíma og lyfjaneysla þeirra stóreykst.
Hefur sálin
gleymst?
FRÁ DEGI TIL DAGS
Fyrir tæplega tuttugu árum notu›u innan vi› flrjátíu börn
róandi lyfi› ritalin hér á landi. Nú eru flau meira en flúsund.
Í DAG
VITLEYSA SEM LÍFSSTÍLL
ÞORVALDUR
GYLFASON
En dómgreind manna er ekki
endilega anna›hvort gó› e›a
vond, hún er misgó› eins og
margt anna› í mannlífinu.
Sumir hafa svo daufa dóm-
greind, a› fleir komast nær
ævinlega a› rangri ni›urstö›u
um hagn‡t mál: vitleysan ver›-
ur a› lífsstíl, ‡mist óvirkum
e›a virkum eftir atvikum.
Öll vitleysa er eins
Stóra kanínumálið
Vefritið Deiglan.com helgar vikuna fram-
sóknarmönnum en af því tilefni skrifar
deiglupenninn Andri Óttarsson um „stóra
kanínumálið“ sem hann kallar svo. Hann
segir: „Þrátt fyrir að miklar deilur og átök
hafi átt sér stað innan Framsóknarflokks-
ins á valdatíma Jónasar [frá Hriflu] er
ljóst að á síðustu misserum hafa fram-
sóknarmenn náð mun betri
árangri í hvers konar þrasi og
innanflokksdeilum. Reyndar
hafa menn ekki enn verið
settir varanlega af en
átökin sjást alls staðar
innan flokksins. Í apríl
náðu framsóknarmenn síð-
an ákveðinni „bestun“ í
þrasi í hinu svokallaða Stóra
Kanínumáli.“
Málefnalegt deiluefni
Með „Stóra kanínumálinu“ á Andri við
gagnrýni Kristins H. Gunnarssonar þing-
manns á Félag ungra framsóknarmanna
sem auglýstu að á herrakvöldi sínu
myndu „nokkrar hressar framsóknarkon-
ur“ ganga um beina. Kristinn spurði að
því á heimasíðu sinni hvort framsóknar-
konurnar yrðu í kanínubúningum. Krist-
inn sagði að með þessu væri verið að
„ýta undir viðhorf sem ganga í berhögg
við jafnréttissjónarmið sem flokkurinn vill
hafa í heiðri, því sé þetta form á
skemmtun óviðeigandi.“
Formaður félagsins tók þessari gagnrýni
ekki sitjandi heldur kallaði Kristinn H.
„Vestfjarðaundrið“ í viðtali við DV.
Forsvarsmenn herrakvöldsins héldu
áfram að munnhöggvast við Kristin og
kröfðust meðal annars afsökunarbeiðni
af hans hendi.
Andri bendir á í pistli sínum á Deiglunni
að jafn málefnalegt deiluefni hafi ekki
sést í háa herrans tíð.
Komið að köllunum að þjóna
Félag ungra framsóknarmanna hefur þó
ekki sungið sitt síðasta í „Stóra kanínu-
málinu“ og hefur nú boðað til kvenna-
kvölds þar sem „nokkrir eldhressir fram-
sóknarmenn“ munu þjóna konunum til
borðs.
Ekki fylgir sögunni hvort þeir muni klæð-
ast kanínubúningum, né heldur hvort
framsóknarkonurnar klæddust yfirleitt
kanínubúningum á herrakvöldinu. Hins
vegar kemur fram í auglýsingunni að
karlakvöldið hafi heppnast mjög vel og
stefnan sé að láta kvennakvöldið takast
enn betur. sda@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRAR: Sigurjón M. Egilsson og Sigmundur Ernir Rúnarsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir AUGLÝSINGASTJÓRI: Þórmundur Bergsson RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐAL-
SÍMI: 550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
LESTU GREININA Á VISIR.IS
OG SEGÐU SKOÐUN ÞÍNA
16-17 Leiðari 4.5.2005 22:33 Page 2