Fréttablaðið - 21.05.2005, Blaðsíða 57

LAUGARDAGUR 21. maí 2005
SPURNING: HVER ER MUNUR-
INN Á SMÁBORGARAHÆTTI
OG SNOBBI?
Svar: Ýmislegt er skylt með
snobbi og smáborgarahætti en þó
er munur á. Hvort tveggja ber
vott um ákveðið ósjálfstæði í
hugsun og gildismati. Snobbarinn
lætur stjórnast af því sem þykir
fínt, til dæmis af ákveðinni
„elítu“, það er að segja einhvers
konar úrvalshópi í samfélaginu,
en smáborgarinn stjórnast hins
vegar af almennum, ríkjandi við-
horfum. Hinn smáborgaralegi
leggur áherslu á að hverfa í fjöld-
ann eða þóknast fjöldanum en
hinn snobbaði reynir að hefja sig
yfir fjöldann með því að sýnast
„fínni“ en aðrir.
Þessir tveir eiginleikar geta
stundum farið saman, til dæmis
ef fólk snobbar fyrir hlutum sem
almenningur er samdóma um að
séu fínir. Í sumum tilfellum reyn-
ist það nefnilega fjöldanum þókn-
anlegt að ákveðnir einstaklingar
séu hafnir yfir hann.
Óttinn við að skera sig úr fjöld-
anum
Sá sem er smáborgaralegur er,
samkvæmt Íslenskri orðabók
(Mörður Árnason 2002), „smá-
munalegur, þröngsýnn (og
hégómlegur) í háttum og viðhorf-
um.“ Þetta orð er gjarnan notað
um þá sem óttast það mest að
skera sig úr fjöldanum. Hinir
smáborgaralegu eru yfirleitt
gagnrýnislausir á viðtekin gildi
eða viðhorf í umhverfi sínu og
haga lífi sínu samkvæmt þeim. Á
hinn bóginn geta þeir verið fljótir
að dæma þá sem hafna þessum
viðteknu gildum og skera sig úr
hópnum.
Höfðingjasleikjur
Orðabókin segir hins vegar að
snobbarinn sé „sá sem smjaðrar
fyrir hærra settum, höfðingja-
sleikja; maður sem lætur bera á
áhuga sínum á því sem þykir fínt
eða gerir sér upp slíkan áhuga“.
Höfðingjasleikjan smjaðrar fyrir
höfðingjunum eingöngu vegna
þess að þeir eru höfðingjar en
ekki vegna þess að henni líki vel
við þá sem manneskjur. Áhugi
snobbarans á því sem þykir fínt
ristir ekki djúpt heldur stafar
hann eingöngu af því að viðkom-
andi hlutir þykja fínir.
Þannig getur hinn snobbaði
sýnt, að minnsta kosti um tíma,
svipaða hegðun og einhver sem
ekki er snobbaður. Listasnobbar-
inn sækir til dæmis myndlistar-
sýningar og sinfóníutónleika í
þeim tilgangi að láta sjá sig á við-
komandi stöðum án þess að hann
hafi nokkurn raunverulegan
áhuga á því sem þar fer fram.
Aðrir geta svo sótt sömu listvið-
burði af einlægum áhuga á við-
fangsefninu. Svo er þriðji mögu-
leikinn til, að einhver sem hefur
einlægan áhuga á listum sé líka
haldinn listasnobbi þannig að
hann telji sig yfir aðra hafinn
vegna þessa áhuga síns og
smjaðri fyrir listamönnum, list-
fræðingum og frægum listunn-
endum.
Fjöldinn og smærri hópar
Hinn smáborgaralegi speglar sig í
augum fjöldans og leggur metnað
sinn í að þóknast fjöldanum.
Snobbarinn speglar sig hins vegar
í augum ákveðins hóps sem hann
af einhverjum ástæðum telur
merkilegan. Hann getur látið sig
álit fjöldans litlu varða á þeim
forsendum að almenningur kunni
ekki gott að meta. Sjálfsmat hans
veltur á því hvernig hann er (eða
telur sig vera) í augum þeirra sem
hann telur mega sín mikils, á
hvaða sviði svo sem það er. Snobb
getur birst á ólíkum sviðum; einn
snobbar kannski fyrir kvik-
myndaleikurum, annar fyrir
stjórnmálamönnum og sá þriðji á
sviði hönnunar og húsbúnaðar og
leggur metnað sinn í að verða
„annálaður fagurkeri“. Því getur
sama manneskjan sjálfsagt verið
smáborgaraleg á sumum sviðum
en snobbuð á öðrum.
Frægir snobbarar
Dæmi um fræga snobbara eru
þeir bræður Frasier og Niles
Crane úr sjónvarpsþáttaröðinni
Frasier. Þeir eru þó ekki miklir
smáborgarar þar sem þeir hafa
yfirleitt ekki áhyggjur af að skera
sig úr fjöldanum. Þeir leggja
metnað sinn í að vera álitnir fínni
en fjöldinn, sérstaklega hvað
snertir smekk, gáfur og tengsl við
lista- og menningarspírur. Hins
vegar má segja að faðir þeirra,
Martin, sé að vissu leyti smáborg-
aralegur þar sem gildismat hans
er að mörgu leyti gildismat fjöld-
ans og frávik sona hans frá meðal-
mennskunni fara í taugarnar á
honum.
Sine nobilitate
Orðið snobb er tökuorð úr ensku,
„snob“. Því heyrist oft haldið
fram að orðið sé þannig til komið
að í fínni skólum á Englandi hafi
nemendur án aðalstignar verið
skráðir sem „s. nob.“ sem er stytt-
ing á „sine nobilitate“ sem merkir
„án aðalstignar“. Erfitt reynist þó
að finna áreiðanlegar heimildir
þessu til staðfestingar og víða er
þessi kenning véfengd.
Snobbaðir skósmiðir
Samkvæmt traustari heimildum
þýddi orðið snob upphaflega „skó-
smiður“ og vitað er um notkun
orðsins í þeirri merkingu á 18.
öld. Síðar var farið að nota orðið
um fólk af lægri stigum þjóð-
félagsins, eins og skósmiðir voru
yfirleitt. Árið 1840 skrifaði rit-
höfundurinn William Makepeace
Thackeray greinaflokkinn The
Snobs of England by One of
Themselves. Þar er orðið snob
notað nokkurn veginn í núverandi
merkingu.
Þótt sagan um „sine nobilitate“
sem uppruna orðsins snob sé
ósennileg má benda á að hugsan-
legt er að orðið hafi verið tekið í
notkun í skólum Englands um
nemendur af almúgaættum
einmitt vegna þeirrar tilviljunar
að það féll vel að styttingu á „sine
nobilitate“. Einnig er talað um að
nemendur við Cambridge hafi
snemma tekið upp notkun á orð-
inu snob en ef til vill notað það um
alla sem ekki voru nemendur við
skólann, fremur en til að gera
grein fyrir ætterni nemenda.
Þannig er ekki óhugsandi að sann-
leikskorn leynist í kenningunni
þótt smáatriðin kunni að vera
röng.
Eyja Margrét Brynjarsdóttir,
doktorsnemi í heimspeki við
Cornell-háskóla.
Smáborgaraháttur og snobb
Vísindavefurinn fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem nefnast, allt frá stjörnufræði til
handrita og frá sameindalíffræði til sálarfræði. Af hverju glitrar snjórinn, hvað er snef-
ilspíra, af hverju hafa úlfaldar hnúð á bakinu og hvernig myndast þurrís? Hægt er að
lesa svörin við þessum spurningum með því að slá inn viðeigandi leitarorð á forsíðu
Vísindavefsins www.visindavefur.hi.is.
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
SNOBBAÐUR Dæmi um fræga snobbara
eru þeir bræður Frasier og Niles Crane úr
sjónvarpsþáttaröðinni Frasier.