Fréttablaðið - 21.05.2005, Blaðsíða 62

Elliðahvammur er paradís.Eins og klipptur úr ævintýriAstrid Lindgren, með rauð-
og hvítmáluðum húsum, fugla-
söng, veðursæld, eplatrjám, bý-
flugum og stórfenglegu útsýni, í
það minnsta enn í austur og norð-
ur. Ekki eru nema fimm ár síðan
bærinn var afskekkt sveitabýli í
friði frá stórborgarysnum, en á
hverjum degi síðan hefur byggðin
færst nær sveitinni, nú með rað-
húsum og blokkum í bakgarðinum.
„Við fluttum hingað síðla árs
1964,“ segir Þorsteinn Sigmunds-
son, einn af síðustu bændum
höfuðborgarsvæðisins, sem síðan
hefur verið með búskap í Elliða-
hvammi ásamt eiginkonunni Guð-
rúnu Alísu Hansen, ásamt því að
reka þar umfangsmikið kjúklinga-
og eggjabú.
„Ég fæddist í Bergstaðastræt-
inu 1943, þegar Reykjavík var enn
lítið þorp. Sex ára fluttist ég í
Kópavog, sem var algjör sveit í þá
daga, en þegar bærinn fór að taka
á sig kaupstaðarmynd fékk ég þrá
til að flytjast nær sveitinni aftur
og hóf leit að rétta bænum,“ segir
Þorsteinn, sem sá auglýsingu ríkis-
sjóðs um Elliðahvamm til sölu.
„Við áttum 100 þúsund krónur í
formi skyldusparnaðar. Jörðin
kostaði 160 þúsund og Fram-
kvæmdasjóður lánaði það sem
upp á vantaði. Af því láni var auð-
velt að borga og skuldir íþyngdu
okkur ekki á þeim tíma, við áttum
nóga peninga. Að mínu viti voru
mistök að leggja skyldusparnað
niður því hann var þarfaþing og í
raun heppileg forsjárhyggja því
þá átti ungt fólk fyrir húsum sín-
um í stað þess að fá allt lánað, eins
og nú tíðkast.“
Sápur, epli og kerti
Þegar gengið er um paradísina
Elliðahvamm má finna eplatré,
vínberjatré, papriku, bláber, chilli
og fleiri matjurtir sem hjónin
hafa ræktað árum saman. Af epla-
trénu er uppskeran hátt í 150 epli
á haustin, sem notuð eru til átu,
baksturs og eplavínsbruggs. Og
jörðin gefur ríkulega af sér í
matarkistur fleiri en fjölskyld-
unnar í Elliðahvammi.
„Ég lærði kerta- og sápusteyp-
un hjá Sápugerðinni Frigg þegar
landið var að koma úr gríðarlegri
fátækt og Íslendingar óvanir sjálf-
sagðri sápunotkun. Fyrst gerðum
við sápuna 1313, sem var krafta-
verk síns tíma, þá þvottaefnið
Sparr og svo sápulöginn Þvol.
Ekki voru til neinar flöskur undir
sápuna svo við fórum á haugana á
Seltjarnarnesi, hirtum þar tómar
brennivínsflöskur, helltum Þvol-
inu á þær, settum í korktappa og
seldum í búðir,“ segir Þorsteinn,
sem einnig bjó til Aladdin-kerti,
undir dönsku merki.
„Íslendingar notuðu mikið
kerti en einhverra hluta vegna
voru þau ekki flutt inn. Við feng-
um að flytja inn hráefni og steypa
kertin sjálf, sem þjóðin hélt að
væru dönsk, sem gekk vel í land-
ann því allt útlenskt þótti betra,“
segir Þorsteinn og brosir að minn-
ingunni.
Glannaskapur í kjúklingarækt
Þorsteinn hætti í Frigg þegar
fyrirtækið byggði gluggalausa
nýmóðins verksmiðju í Garðabæ
árið 1972.
„Þá ákvað ég að hella mér al-
farið út í búskap og byrjaði með
varphænsni, gæsir, endur, kindur
og hesta. Við bændurnir á Sól-
bakka og Vatnsenda fórum fljót-
lega út í samvinnuverkefni þegar
við fengum okkur hana og byggð-
um skúra þar sem við ræktuðum
kjúklinga sem við slátruðum í
litlu fuglasláturhúsi á Vatnsenda.
Framleiðslan var ekki mikil;
kannski þúsund fuglar á ári, en
við höfðum af því ágætis tekjur,
þótt aðstæður væru frumstæðar.
Seinna stofnuðum við Hreiður,
sem nú heitir Ísfugl,“ segir Þor-
steinn, sem er brauðryðjandi í
kjúklingarækt á Íslandi.
„Íslendingar voru ekki farnir
að borða fuglakjöt árið 1970, enda
hræddir við að verða veikir af því.
Það var ekki fyrr en Naustið fór
að bjóða körfukjúkling og síðan
Askur að framboð og eftirspurn
fór vaxandi,“ segir Þorsteinn, sem
síðan hefur ekki haft undan að
rækta kjúklinga.
„Ég reisti síðan stórt vélrænt
hænsahús árið 1974, en foreldrar
mínir höfðu verið með hænsn í
Kópavogi. Pabbi var sjómaður og
mamma með stórt heimili og sjö
börn, þannig að það lenti á mér að
hugsa um hænurnar. Ég kunni því
vel og þótti sjálfsagt að fara út í
hænsnarækt þótt öðrum hafi þótt
það mikill glannaskapur á sínum
tíma. Ég flokkast seint undir að
vera stórbóndi og enn er þetta
fjölskyldubú. Í tonnum talið fram-
leiðum við 180 tonn af kjöti og
eggjum, en Ísfugl sér um slátrun
og dreifingu.“
Brúðkaupsnótt hjá bændum
Upphaflegt skipulag að byggð við
Elliðavatn var kallað Sveit í borg
og átti að samanstanda af einstaka
einbýlishúsum við þessa fögru
útivistarperlu borgarbúa.
„En svo fóru menn að hugsa
upp á nýtt og sáu að þeir höfðu
ekki efni á að fara þannig með
byggingarlandið,“ segir Þor-
steinn, sem allt til ársins 2000 bjó
einn með fjölskyldu sinni í afar
litlu samfélagi.
„Það var ósköp gott þannig, en
ég sá svo sem fyrir mér að byggð-
in mundi teygja sig lengra og
lengra í austur, þó ekki svona
hratt. Ég mun sætta mig við þetta,
enda finnum við ekki svo mikið
fyrir þessu á afgirtu landinu. Þó
hefur færst í vöxt að ókunnugt
fólk birtist hér á hlaðinu, haldandi
að þetta sé almenningsgarður eða
afþreyingarpláss fyrir hesta og
menn, og dæmi þess að heilu stóð-
in hafi riðið hér inn svo knaparnir
gætu pissað undir húsvegg þar
sem gestir okkar hafa hreiðrað
um sig,“ segir Þorsteinn, sem
einnig rekur bændagistingu í
Elliðahvammi, í samvinnu við
Ferðaþjónustu bænda.
„Við fórum út í skipulagða
ferðaþjónustu árið 1996 þegar við
vildum láta tómar byggingar
vinna fyrir sér. Þetta er vinsæll
áningarstaður ferðamanna, en
aukabúgrein sem við stólum ekki
á. Þetta fer ágætlega saman og
góð tilbreyting frá bústörfunum
að fá gesti og leysa vandamál
þeirra,“ segir Þorsteinn og bætir
við að talsvert sé um að brúðhjón
eyði hjá honum brúðkaupsnótt-
inni.“
Hamingjan
Landið við Elliðavatn er dýrmætt
enda æ eftirsóttara að búa við tún-
fót náttúrunnar.
„Hamingjan er ekki fólgin í
peningum og ég hef engan áhuga á
að selja í bili. Kópavogsbær hefur
skipulagt hverfið þannig að við
getum búið hér áfram meðan við
viljum, sem er óvenjulegt því land-
lægt er að sveitarfélög ryðjist yfir
jaðarbúana og þvingi þá í burtu.
Slík er saga Reykjavíkur og Kópa-
vogs og margir farið burt með sár
í hjarta sem kannski aldrei grær.
Ég þekki marga svoleiðis,“ segir
Þorsteinn, sem finnst Elliða-
hvammur enn vera sama sveitin.
„Hér gengur lífið sinn vana-
gang. Það þarf að hugsa um
skepnurnar, gefa þeim og þrífa
undan þeim. Kannski fæ ég aftur
þessa þrá að flýja þéttbýlið og
vissulega hef ég velt því fyrir
mér, en spurning hvort maður
nenni því héðan af. Ég sé til.“
Þorsteinn og Alísa voru með
hesta til 1980, þegar uppáhalds-
hestur Þorsteins fór fyrir bíl aust-
ur á Sandskeiði.
„Þá missti ég áhugann á hesta-
mennsku. Kindurnar voru í pöss-
un á túnum Vatnsenda og í staðinn
passaði ég hænur Magnúsar
Hjaltested. Þetta var náið og gott
samfélag. Konurnar unnu heima
með börnin, sem fóru með skóla-
bíl í Digranesskóla. Fyrst um sinn
var ekki einu sinni byggð í Breið-
holtinu, nema sveitabærinn
Alaska, og þurfti langt niður í bæ
eftir nýlenduvörum.“
Hunangið og hvönnin
Þorsteinn festi nýverið kaup á
tveimur býflugnabúum með norsk-
um hunangsflugum og hyggur á
hunangsframleiðslu. Aukreitis
ræktar hann hvönn og dreymir um
framleiðslu á hvannartei, sem ku
vera allra meina bót.
„Auðvitað sérðu þetta rómant-
ískum augum,“ segir Þorsteinn
um lífið í Elliðahvammi. „En þú
sérð bara það sem við erum að
leika okkur að og það er róman-
tískt. Alvöru búskapur er hörku-
vinna og ekki pláss fyrir rómant-
ískar hugsjónir þar. Eflaust er
bóndastarfið eitt það besta í
heimi, en það mætti vel vera betra
að vera bóndi á Íslandi.“
Þorsteinn hefur sínar skýring-
ar á því að æ fleiri borgarbúar
vilja flytja nær sveitinni.
„Fjarhygli er eitthvað sem
mann dreymir um. Að komast út
fyrir rammann. Borgarlífinu fylg-
ir pressa og mikið álag á fólki í
vinnu. Því er nauðsynlegt að kom-
ast út í náttúruna og hlaða batter-
íin, hvort sem það er með ferð á
golfvöllinn, sumarbústaðinn eða
veiðiána. Ég labba mikið í kring-
um vatnið en mæti aldrei
nokkrum manni á göngu. Eflaust
38 21. maí 2005 LAUGARDAGUR
ÞORSTEINN Í ELLIÐAHVAMMI, EINN AF SÍÐUSTU BÆNDUM Í BORGINNI „Það hefur færst í vöxt að ókunnugt fólk birtist hér á
hlaðinu, haldandi að þetta sé almenningsgarður eða afþreyingarpláss fyrir hesta og menn, og dæmi þess að heilu stóðin hafi riðið hér
inn svo knaparnir gætu pissað undir húsvegg þar sem gestir okkar hafa hreiðrað um sig,“
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/G
VA
Bóndi í
borginni
Grænt tún, blátt vatn, rau› hús og gulir fíflar. Í
austurátt tignarlegt Vífilfelli›, Elli›avatn og Hei›-
mörk. Náttúrumynd flar sem tíminn stendur í sta›.
Vi› laglegan malarstíg su›a fallegar hunangsflugur í
krónum fíflanna, í takt vi› rymjandi gröfur og krana
sem reisa á methra›a heilt borgarhverfi flegar horft
er yfir gir›inguna í vesturátt, af hla›inu heima í
Elli›ahvammi vi› Vatnsenda, annars tveggja eftir-
standandi bóndabæja á mörkum Kópavogs og
Reykjavíkur. Ábúandinn fiorsteinn Sigmundsson
rá›lag›i fiórdísi Lilju Gunnarsdóttur a› sveipa
höfu› sitt hettu til a› freista ekki hunangsflugnanna
me› eplailmi hársins.
Barnaheimilið
Haustið sem Þorsteinn og Alísa fluttu með nýfætt barn sitt að Elliðahvammi
stóð þar gamalt íbúðarhús með rimlum fyrir gluggum og hengilás á hverri
hurð.
„Hér hafði verið upptökuheimili fyrir börn og unglinga sem áttu við veruleg
vandamál að stríða, en hingað var farið með þau í hálfgert fangelsi. Lög-
regla kom með stúlkur sem voru í ástandinu og útburði; nýfædd, köld og
matarlaus börn, innvafin í teppi, og afhentu ábúandanum Rósu, sem kom
lífi í þau og gekk fjórtán börnum í móðurstað. Bærinn gekk undir viðurnefn-
inu Barnaheimilið og að sveitasið fékk ég fljótlega viðurnefnið Steini á
Barnaheimilinu,“ segir Þorsteinn hlæjandi, en á fyrstu árum búskapar þeirra
Alísu var ekkert rennandi vatn á bænum, lélegt rafmagn og aðeins einn
sími í allri sveitinni.
„Hér bjó nánast ekkert fólk nema á bæjunum Vatnsenda og Sólbakka, en
hér voru einnig nokkrir sumarbústaðir. Þrátt fyrir sérstaka fortíð staðarins
fundum við aldrei fyrir depurð í andrúmslofinu. Þvert á móti fannst okkur
við hafa fundið besta stað í heimi.“