Atuagagdliutit - 22.06.1990, Qupperneq 4

4
ATUAGAGDLIUTIT/GRØNLANDSPOSTEN
NR. 70 1990
piumasaat ma-
lillugit ingerlatsissaagut
Namminersornerulersimaneq pillugu ataatsimeersuarnermi aningaasaqarnermut
naalakkersuisup Emil Abelsen-ip oqalugiaaammini Kalaallit aningaasarsiornikkut periarfissaat
eqqartorpai ilaatigut takorluuukkat paasinerluisarnerillu taakkartornerullugit
AALLAQQAASIULLUGU
ullumikkut ajornartorsiutit
periarfissallu aallaavigalu-
git taakkartuissaanga, taak-
kulu ukiuni tullinnguuttuni
Kalaallit Nunaanni inuutis-
sarsiutitigut aningaasaqar-
niarnikkullu ineriartornis-
sami piumasassatsinnut
oqaasertalersuiniarnitsinni
aallaaviutissallugit.
Nammilersornerulerne-
rup eqqutinngikkallarnera-
ni pilersaarusiaasarsimasut
nutaanngitsut nassuiaati-
taanni pingasut pingaarne-
rutillugit ingammik eqqaa-
neqartuartarsimasut mak-
kuupput
- Aningaasatigut ineriartor-
titsinissaq
- Aalisarnermik inuutissar-
siuteqarnerup ineriartortin-
nissaa
- Illoqarfiit ukiukkut siku-
neq ajortut toqqakkat anin-
gaasaliilfigineqarnissaan-
nut tunngatillugu tullerii-
aarinerit
Imaluunniit atuaraanni:
Illoqarfinnut toqqakkanut
inuit nutsertinneqarneri aa-
lisarnermik inuutissarsiute-
qarnerup imminut nam-
mattussap, aningaasatigul-
lu ineriartortitsinissami
tunngaviusussap, ineriar-
tortinnissaani tunngaviusu-
mik piumasassatut isigine-
qarput.
Pingaaruteqarpoq eq-
qaassallugu pingaarnerutil-
lugu taamatut siunertaqar-
neq aammalu tassunga ata-
tillugu qanoq iluuseqartar-
nerit aallarniutaammata aa-
lisakkanik killeqanngiusat-
tunik aalisarnermut aam-
malu Danmarkimit anin-
gaasanik naammattunik an-
ingaasalersuinernut.
1979-IMI KALAALLIT Nu-
naanni namminersornerul-
luni oqartussaqalernermi
Kalaallit Nunaata ineriar-
tortinnissaanik kissaateqar-
neq allanngortinneqanngi-
laq. Aammalu aalisarnerup
inuutissarsiutitut pingaar-
nertut isigineqarnera aper-
suuserneqanngilaq, massa
inuutissarsiutaasinnaasut
nutaat tamarmik qanoq pe-
riarfissaqartiginerisa nali-
liiffigineqartariaqarnerat
nalunngikkaluarlu tigu.
Iliuutsilli pingaaruteqar-
luinnartukkut allanngortip-
pavut: illoqarfinnut nutser-
titsinerit unitsinneqarput
nunallu pissarititai assi-
giinngitsuniiittut tikillugit
annerpaamik atorluarniar-
neqalerlutik. Allatut oqaati-
galugu: Nunatsinni illoqar-
fiit nunaqarfiillu inukilli-
sarneqassanngillat, siunis-
samilu aningaasalersuutis-
sat naligiinnerusumik aggu-
aanneqassapput.
Nunaqarfinnut politikkit-
ta saniatigut inissaqarniar-
nermut, piorsarsimassutsi-
mut atuartitsinermullu,
inuit isumagineqarneran-
nut allarpassuarnullu politi-
kkeqarnitsinnut tunngasu-
nik siunertaliorsimavugut.
Iluarsiissutissatut siunner-
suutit Kalaallit Nunaatalu
pitsaanerusumik ingerlaler-
nissaanut pilersaarutit ami-
gaatigineqarsimanngisaan-
narput aatsaallimi aningaa-
sanik naammattunik pissa-
qartuugutta.
Aningaasat pissarsiari-
sartakkavut amerlanertigut
marluinnit pisarpavut, tas-
salu Danmarkimit bloktil-
skuditigut minnerunngitsu-
millu nunap nammineq
inuutissarsiutaanit pin-
gaarnermit, aalisarnermit,
isertitatigut.
Sanaassanut ingerlatsi-
nernullu aningaasartuutit-
ta annertusiartorneri iluti-
galugit bloktilskuditigut
pissarsiarisartakkavut
annertusiartungaarsimann-
gimmata, aalisarnikkut
inuu tissarsiu teqarnermi
aningaasarsiornissanut
tunngatillugu piumsarine-
qartut ukiuni kingullerni
qulini annertusiartuinnar-
simapput.
Tamanna tunngavigalugu
aalisakkat imartatsinniittut
amerlassutsimikkut assi-
giinngiiaartarneri siunis-
sarlu qaninneq eqqarsaati-
galugu ikiliartuinnarneri -
kiisalu nunarsuarmi tunini-
aaffinni unammeqatigiinne-
rit annertusisimaneri nu-
natta aalisarnermik pin-
gaarnertut inuutissarsiute-
qarnerata nammassinnaa-
nissaanut eqaatsumillu alla-
tigut aqqutissarsiorsinnaa-
nissaanut piumasaqaate-
qarpugut annertoorujussu-
arnik.
Siunissami apeqqutaagin-
nassanngilaq suliassanut
takkuttussanut annertuu-
nut qanoq ililluta aningaa-
sassaqarniarnissarput.
Aammali apeqqutaassaqa-
luni maannakkut aningaa-
sarsiornitsinni. tunngavigi-
satta qanoq ililluta ingerla-
tiinnarnissaat, tassalu aala-
jangiutereersimasatta qa-
noq ilillugit aningaasaliiffi-
ginissaat aamma tassaniil-
lutik.
Tassa tamakkuupput
tunngaviusumik pissutsit
naakkitsaattut, kalaallit
inuutissarsiomerata naleq-
qussarnissaannut tunnga-
tillugu aammalu inuiaqati-
giit nutaat pitsaanerusullu
takorluukkatta imalersor-
nissaanni naliliinissatsinni
aallaavigisassavut.
OQALLINNERNI uteqqiaf-
figineqartuartut tassaapput
Kalaallit Nunaata ineriar-
tortinneqarnerani tunnga-
viusut: Ineriartorneq ka-
laallit piumasaat tunngavi-
galugu ingerlava?
Tamatumunnga tunnga-
tillugu erseqqissumik akisa-
riaqarpunga aap aamma
naamik.
Aap, imaammat Nammi-
nersornerullutik Oqartus-
sat siunertaasa ilaatigut ila-
gimmassuk nunaqarfiit pi-
giinnarneqarnissaat, taa-
maalillunilu Kalaallit Nu-
naanni tamarmi ineriartor-
nerup periarfissinneqarnis-
saanut periarfissiissalluni.
Taaginnarsinnaavakka an-
ingaasaliisarnermut politi-
kki, akit assigiinnissaannik
akileraarutillu nalimmas-
sarnissaannik aaqqissuine-
rit.
Nunarsuarmi allani ta-
mani suliffissuarsornerup
ineriartortinneqarnerata
kingunerisaanik angerlarsi-
maffissarsiortarnerni tun-
ngavigineqartarsimagaluar-
tut annertoorujussuarmik
allanngortinneqari takusi-
mavavut: Nunaannarnit il-
loqarfinnut annertoorujus-
suarmik nutsertoqarsima-
voq.
Kalaallit Nunaanni aam-
ma taamatut pisoqaleralu-
arpoq Namminersornerul-
lutik Oqartussaqarnerup
eqqunneqarnera tikillugu,
kisiannili kalaallit allatut
ineriartortitsinissamik kis-
saateqarput, ullumikkullu
Namminersornerullutik
Oqartussat suliassaasa an-
nertuut ilagaat taamatut
siunertaqarluni ineriartor-
titsinissap piviusunngortin-
nissaa.
AJORALUARTUMILLI
apeqqummut uunga, kalaal-
lit piumasaat tunngavigalu-
git ineriartortitsisoqarner-
soq, erseqqissumik akisaria-
qarpunga, naamik.
Ineriartornermi atorto-
rissaarnerunissamik piu-
masaqarpugut, nunat im-
mitsinnut assersuutigisar-
takkatta ineriartorsimane-
rinut naleqquttunik, oqaati-
gineqareersutullu nunamut
tamarmut nalimmassaasu-
mik politikkeqarpugut in-
gerlatsinermi aningaasar-
tuutit kisiisa eqqarsaatigi-
nagit ingerlanneqartunik.
Taakku tamarmik piuma-
saqaatitaqarput kalaallit su-
lisorineri aammalu maani
nunamit pissarsiarisinnaa-
savut tunngavigalugit anin-
gaasatigut sinneqartoorute-
qarnermik pilersitsinissa-
mik. Nunarsuarmiunik niu-
eqateqartariaqarpugut, taa-
matullu ingerlatsinerit ka-
laallit, danskit imaluunniit
japanimiut piumasaat tun-
ngavigalugit ingerlanneqar-
neq ajorpoq. Ingerlanneqar-
tarput tuniniaanermi anin-
gaasatigut ingerlatsinerit
pimasaqaatitaat tunngavi-
galugit.
Taamatut tunngaviusu-
mik piumasaqaataasut taa-
maattussatut isigilinngik-
kutsigit nammineq kissaati-
gisavut tunngavigalugit
inuunitta aaqqissuussin-
naanissaanut periarfissat
annaasinnaavavut. Inuiaqa-
tigiit ineriartorpianngitsut
bloktilskudinik tunngave-
qartut pilersissinnnaava-
vut, imaluunniit suli ajorne-
rusumik: Inuiaqatigiit ullu-
mikkutut ittut aningaasa-
lersortuaannamissaat an-
nertuumik ajornartorsiuti-
gilersinnaavarput.
Politikkikkut siunertavut
ineriartortitsinissamik ima-
qarmata apeqqut tullin-
nguuttoq imaalerp>oq: Ka-
laallit inuutissarsiorneran-
nut atatillugu unammiller-
sinnaasumik tunisassiorsin-
naanissami piumasarisat
suut naammassisimasaria-
qarpat, tassani eqqarsaati-
gineqarput nunanut allanut
tuniniaanerni immaqalu
aamma nunanit allanit tiki-
sittakkavut killilersimaar-
niarlugit tunisassiornerni
suut piumasarineqassaner-
sut.
Piumassuseqarnerpugut -
uanga eqqarsartarnera ma-
lillugu apeqqut tamanna
pingaaruteqartorujussuu-
voq soorlu aamma uatsin-
nut maaniittunut - piumas-
suseqarnerpugut piumasa-
risaasut tamakkua nassa-
taat ilanngullugit naam-
massinnissinnaassalluta?
NUNARSUARMI niuertu-
nut peqataasutut ukiuni
tullinnguuttuni inuutissar-
siutivut nunarsuarmi pis-
sutsinut annertunerujar-
tortumik naleqqussartaria-
qarpavut. EF-ip iluani niue-
qatigiilernissap 1992-imi pi-
lersinniarneqarnerata er-
seqqivissumik kalerrisaar-
paatigut kalaaliusugut
inuutissarsiutitigut matoq-
qasumik illersugaasumillu
ingerlassagaluarutta annas-
sinnaanavianngitsugut.
Sumi tamani suliffeqar-
fissuit kattussornerisa aam-
malu suleqatigiinnissamik
isumaqasigiissusiortarneri-
sa nunarsuarmi niuernik-
kut unammillertoqameru-
lersinnaanissaanik kalerri-
saarpaativut. Ilimagilluin-
narpara uagut kalaallit inui-
aqatigiit 55.000-iinnaalluta
taamatut ineriartortoqarne-
ranut attuumassuteqar-
luinnarluta paasilluanngik-
kutsigu kukkunerujussuus-
sasoq immitsinnut aagin-
narnermik kinguneqarsin-
naasoq.
Kalaallit Nunnaanni tuni-
sassiorfik nunarsuarmi tu-
nisassiorfimmut taamaaq-
qataanut sanilliukkutsigu
taava ajornarpallaanngUaq
kalaallit tunisassiaasa
unammillersinnaanissaan-
nut piumasaqaataasinnaa-
sut naammassisassat erseq-
qissassallugit. Tunisassior-
nermi atortorineqartut akii
unammillersinnaasariaqar-
put tunisassiomermilu pis-
sutsit tunisassiat annertu-
nerpaamik iluaqutigisin-
naajumallugit naleqqussar-
tariaqarlutik.
Ullumikkut saqqummius-
sanni periusissaasinnaasut
tamaasa ataatsimoortumik
naliliiffigissallugit periarfis-
saqanngilaq, kisiannili ullu-
mikkut Kalaallit Nunaanni
pissutsit immikkut ittumik
eqqaasariaqartut eqqartut-
siarneqarsinnaappu t.
Takkununnnga sulisut
sullerissusiisa aningaasarsi-
aasalu akornanni pissutsi-
nut tunngatillugu apeqqu-
tittaaq ilaapput. Tamakku-
nannga sukumiisumik paa-
siniaanerit takutippaat
naammattumik sullerissu-
seqanngitsugut.
Soorlu danskit aalisakke-
riviat pitsaasoq kalaallillu
aalisakkeriviat pitsaasoq
atortumikkut assigiit, aala-
jangersimasunik saarullun-
nik rejenillu suliassanik
amerlassueqartunik aallaa-
vilerlugit nalunaaqquttap
akunnerinik atuisarnerinut
tunngatillugu sanilliukkut-
sigit, paasineqassaaq kalaal-
lit aalisakkerivianni nalu-
naaqquttap akunneri ator-
neqartartut Danmarkimi
atorneqartartunit marlori-
aatit pingasoriaatillu akor-
nanniittut.
Taamatut nalunaaqqut-
tap akunnerinik atuineru-
sarneq assigiinngitsunik
pissuteqarpoq, kisiannili
tassa takussutissaalluarluni
pitsaanerusumik ingerlatsi-
nissaq pisariaqartoq.
NALUNN GEREERP AR-
PUT sulisut aammalu ator-
tut akisuut pitsaanerusu-
mik atorneqarsinnaaneran-
nut akornutaasoq piffissap
ilaani sulisussaaleqisarneq.
Maani illoqarfimmi ukioq
kingulleq takuarput GFI-
mut aalisakkat tunineqar-
tut sulisussaqannginneq
pissutaalluni suliarinissaa-
ruttut, ilaatigut amerlaval-
laat namminneq aalisarni-
arlutik sulifilssuaq qimat-
tarmassuk. GFI isumaqar-
poq aningaasat kaaviiaarti-
tassaagaluit 30 mio. kronit
missaat taamatut pisoqar-
nerani annaasimallugit, tas-
salu aamma ilaatigut sulli-
viup suliassaminik pitsaa-
nerusumik akiliilluni pisi-
sinnaanissaanut tamatuma-
ni killiliineqarpoq. Tassa al-
latut oqaatigalugu umiatsi-
aararsortoq nammineq aki-
leeqataavoq suliffissuup pi-
sinnaasaata tamakkiisumik
atorneqannginneranut.
Assigiimmik akeqartitsi-
nermik aaqqissuussineq
imaqarpoq suliffissuup nu-
nami maani sumiikkaluaru-
niluunniit kallerup innera-
nut imeqarnermullu akilii-
sarnerisa assigiinnerinik.
Taammaammallu suliffis-
suit kallerup inneranik
imermillu akii eqqarsaatiga-
lugit unammillersinnaasu-
nik pissarsisinnaagaluartut
annertunerusumik anin-
gaasartuuteqartarput. Alia-
nik periarfissanik ujarler-
nermi eqqarsaatigineqar-
sinnaavoq assigiimmik aike-
qartitsilluni aaqqissuussi-
neq atuinnarlugu, taam-
maattorli assigiinngitsuni
erngup kallerup innerullu
qanoq annertutigisumik an-
ingaasartuutigineqarneri
aallaavigalugit tapiissute-
qartarnissamik aaqqissuus-
sisinnaanissaq.
TUNISASSLASSATUT pisi-
arineqartartut akii naleq-
qussagaasariaqarput, taa-
maalilluni suliffissuaq - tas-
sa tamakkiisumik atorneqa-
runi - sinneqartooruteqar-
sinnaanngorlugu sullivim-
mik patajaallisaanemut
naammassisinnaasallu eq-
qarsaatigalugit pitsangor-
saanernut atomeqarsinnaa-
sunik.
Tunisassiassatut pisiari-
neqartartut akiinut tunnga-
tillugu apeqqut aamma aali-
sarnermik inuutissarsiute-
qarnerup siunissami inger-
laannarsinnaanissaanut an-
nertuumik sunniuteqartar-
poq.
Tassani tapiissutitut tun-
niunneqartartut tamaasa
eqqarsaatigaakka. Manna
tikillugu aaqqissuussinerit
assigiinngitsorpassuit ator-
lugit aalisarnermik inuutis-
sarsiuteqarnermut anner-
tuumik tapiissuteqartarpu-
gut: Erniaqanngitsunik
taarsersugassaanngitsunik
atukkiinerit, ernialinnik
atukkiinerit, atukkanut an-
ingaaserivinnilu akiligas-
sarsianut qularnaveeqqusii-
nerit, erniatigut tapiissutit,
tunisinernut sillimmasii-
nernullu tapiissutit, qular-
naveeqqusersimasallu aki-
ler tariaqaler tar ner inut ata-
tilllugu amigartoorutit.
Inatsisartut upernaaq
manna ataatsimiinnermin-
ni suli annertunerusunik ta-
piissu teqar toqarnissaanik
aammalu piumasanut tun-
ngatillugu sakkukilliliinis-
sanik aalajangiipput, taam-
maalilluni ukioq manna aa-
lisarnermut katillugit 240
mio. kruuningajannik ta-
piissuteqartussanngorluta.
Taakku saniatigut lands-
karsimit ESU-kkoorlugu
atukkanut qularnaveeqqu-
siisoqarsimavoq 700 mio.
kruuninik akilersorneqan-
ngippata akilertariaqartu-
nik aammalu Royal Green-
landimut il. il. 200 mio.
kruunit missaannik tapiis-
suteqarpoq.
Erseqqissarusuppara,
siusinnerusukkut aamma
oqaatigineqareerpoq, aali-
sarnermik inuutissarsiute-
qarnermut ikiuuteqarpal-
laarneq pinngitsoortariaqa-
ripput, tassami landskar sip
tapiissuteqartarnermigut
aammalu isumakkeerisar-
nermigut aningaasat pissar-
siassat taamaaginnamis-
saat qulakkeertittarpaa,
taamaalillunilu qanoq aali-
sagaqartigineranut, anin-
gaasatigut ingerlatsinernut
aammalu tuniniaaffinni pis-
sutsinut tunngasut malugi-
neqanngitsoornerinik kin-
guneqarsinnaasarluni.
Siunissaq ungasinneru-
soq eqqarsaatigalugu Ka-
laallit Nunatta aningaasa-
qarniarnerannut tunngatil-
lugu aaqqissuussiniarnerni
annertuumik tamanna ajor-
narotrsiortitsilersinnaavoq,
Savalimmiuni ajornartor-
siutaasut assinginik, tassa
ikiuutinut tunngasunik
aaqqissuussisaqattaartuar-
nerit kingunerisaanik tuni-
sassiornerinnakkut ajornar-
torsiutinik qaangiisinnaa-
nerit ajornakusoortorujus-
suanngorlugit.