Fréttablaðið - 06.08.2005, Qupperneq 43
Hvort sem það er sakir þess,eða þrátt fyrir, að Banda-ríkjamenn mælist í fjölda
viðhorfskannana sem trúaðasta
þjóð Vesturlanda eru deilur um
hlutverk trúar í opinberu lífi,
hvort sem er í stjórnmálum eða
menntakerfi, óvíða meiri en
einmitt í Bandaríkjunum. Deil-
urnar blossuðu upp á ný í vikunni
þegar George W. Bush Banda-
ríkjaforseti sagðist vilja kenna
guðskenninguna, um að æðra
máttarvald hafi ráðið tilurð og
þróun heimsins, samhliða þróun-
arkenningu Darwins. Bandaríkja-
menn hafa þó um áratugaskeið
deilt um hversu mikið vægi trúar-
brögð eigi að hafa og hvar þau
eigi ekki við.
Hver er guðskenningin?
Guðskenningin, eða „Intelli-
gent design“ eins og hún nefnist á
ensku, er ekki alveg sú sama og
sköpunarsaga Biblíunnar. Þannig
trúa stuðningsmenn guðskenning-
arinnar því til dæmis ekki að jörð-
in sé innan við sex þúsund ára
gömul eins og reiknað hefur verið
út frá atburðum Biblíunnar.
Kenningin er þó afleiðsla sköp-
unarsögunnar og segja þeir sem
aðhyllast hana telja heiminn og
lífverur hans svo flókin fyrirbæri
að þau geti ekki hafa þróast án
handleiðslu einhvers æðra mátt-
arvalds. Þó að flestir fylgismenn
kenningarinnar segi það æðra
máttarvald vera guð kristinna
manna eru þeir einnig til sem
segja kenninguna ekki útiloka
annað æðra máttarvald og því
þurfi kenningin ekki að hygla
kristinni trú á kostnað annarra
trúarbragða.
Andstæðingar kenningarinnar
segja margir hverjir að guðskenn-
ingin sé sköpunarsaga Biblíunnar
undir öðrum formerkjum og því
aðeins tilraun til að koma kristni-
boði inn í skólana. Þannig mun
einn prófessor vestra hafa sagt
um guðskenninguna að hún sé að-
eins sköpunarsagan klædd í ódýr
kjólföt. Stuðningsmenn guðskenn-
ingarinnar verja ekki aðeins
kenningu sína heldur draga þeir
þróunarkenninguna mjög í efa.
Þannig harmaði Richard Land,
áhrifamaður í baptistakirkjunni, í
viðtali við New York Times í
vikunni að þróunarkenningin
væri of oft kennd sem staðreynd.
Hana þyrfti að kenna sem kenn-
ingu og kenna líka þá kenningu
sem nyti mest stuðnings meðal
vísindamanna, en hann tilgreindi
ekki hvaða kenning það væri sem
nyti meiri stuðnings en þróunar-
kenningin.
Sífellt vinsælli kenning
Þrátt fyrir deilur um gildi guðs-
kenningarinnar og úrskurð
Hæstaréttar Bandaríkjanna frá
1988 um að ekki mætti kenna trú-
arlegar kenningar sem hluta af
vísindanámi, svo sem í líffræði,
breiðist kenningin hratt út. Fjöldi
skólanefnda í tuttugu ríkjum
Bandaríkjanna hefur þegar tekið
hana upp eða íhugar að taka hana
upp í kennslu.
Þó að kveikjan að deilunum
núna sé orð Bush Bandaríkjafor-
seta í vikunni um að honum þætti
réttast að kenna nemendum fleiri
en eina kenningu, svo þeir vissu
um hvað umræðan snerist, er
umræðan um þessi mál nokkuð
stöðug í Bandaríkjunum. Trúaðir
Bandaríkjamenn berjast fyrir
því að koma Biblíunni í meiri
mæli inn í skólana á sama tíma og
andstæðingar þess deila á að
biblíunámskeið sem haldin eru í
fjölda skóla um land allt séu ekki
fræðileg kennsla um Biblíuna
heldur frekar tilraun til staðfesta
trúarlegt uppeldi barnanna. Þá er
stutt síðan faðir skólabarns höfð-
aði mál á hendur skólayfirvöld-
um vegna þess að barn hans var
látið sverja hollustueið þar sem
talað var um eina þjóð, samein-
aða undir guði. Fleiri mál hafa
verið höfðuð, hvort tveggja til að
fjarlægja trúartákn úr dómstól-
um og skólum og til að koma
þeim þar fyrir.
Í fótspor Reagans
George W. Bush hefur gengið
einna lengst síðustu Bandaríkja-
forseta í að auka hlut kristinnar
trúar og trúfélaga í bandarísku
samfélagi og því ef til vill ekki
skrýtið að umræða um hlutverk
trúarbragða skuli hafa verið
mikil síðustu ár. Hann hefur til
að mynda breytt reglugerðum
svo trúfélög geti sótt fjármuni í
ríkissjóð til að berjast gegn fá-
tækt og vinna að öðrum mann-
26 6. ágúst 2005 LAUGARDAGUR
Ein fljó› sundru›
undir gu›i
Deilur um hlutverk trúarbrag›a í bandarísku fljó›félagi blossa reglulega upp. Nú
hafa or› George W. Bush Bandaríkjaforseta um a› kenna ætti gu›skenninguna
samhli›a flróunarkenningu Darwins or›i› til fless a› margir óttast óe›lileg áhrif
trúarbrag›a á vísindakennslu me›an a›rir fagna or›um forsetans.
Óheimilt er að kenna hverja þá kenningu sem af-neitar sköpunarsögunni eins og hún er kennd íBiblíunni og heldur því fram að maður sé
kominn af óæðri dýrum. Svona var innihald laga sem
ríkisþing Tennessee samþykkti 13. mars 1925 og leiddu
til réttarhalda sem ollu einhverju mesta fjölmiðlafári
millistríðsáranna.
John Scopes, 24 ára kennari í Dayton í Tennessee,
var ákærður fyrir að hafa kennt þróunarkenninguna
þegar hann leysti skólastjóra sinn af í líffræði. Málið
vakti gríðarlega athygli, eins og var reyndar ætlun
mannanna sem stóðu að baki réttarhöldunum, kaup-
sýslumönnum sem vildu vekja athygli á heimabæ
sínum og fengju Scopes til að samþykkja að vera
ákærður.
Réttarhöldin fengu fljótt uppnefnið aparéttarhöldin
og sóttu nafngiftina til þeirrar röngu túlkunar sumra á
þróunarkenningunni að maðurinn væri kominn af
öpum. Verjandi og saksóknari voru landsfrægir menn.
William Jennings Bryan, sem sótti málið, hafði þrisvar
sóst eftir forsetaembættinu og verjandinn Clarence
Darrow hafði vakið athygli fyrir störf sín.
Darrow reyndi í fyrstu að fá Scopes sýknaðan á
þeim grundvelli að þróunarkenningin og sköpunar-
kenningin gætu vel farið saman. Málið tapaðist hins
vegar á þeim forsendum og var Scopes dæmdur til að
greiða hundrað dollara sekt, sem Bryan bauðst til að
borga fyrir hann. Þegar málinu var áfrýjað til Hæsta-
réttar Tennessee sagði Darrow lögin brjóta gegn
stjórnarskrá þar sem þau hygluðu einum trúarbrögð-
um á kostnað annarra. Málinu var þá vísað frá vegna
formgalla en aldrei tekið fyrir aftur.
Réttarhöldin og fjölmiðlafárið í kringum það urðu
ekki til að fella löggjöfina og reyndar samþykktu fleiri
ríki Bandaríkjanna svipuð lög næstu misserin. Lögin
voru til dæmis í gildi í Tennessee allt til ársins 1967.
Margar bækur hafa verið skrifaðar um aparéttar-
höldin. Á sjötta áratugnum var leikritið „Inherit the
Wind“ frumsýnt sem síðar var kvikmyndað, en þó það
byggði lauslega á aparéttarhöldunum var því fyrst og
fremst beint gegn ofsóknum McCarthy-tímabilsins. ■
Í 42 ár var bannað að kenna þróunarkenninguna á kostnað sköpunarsögunnar:
Kennarinn var dæmdur
fyrir a› kenna Darwin
CLARENCE DARROW OG WILLIAM JENNINGS BRYAN
Verjandinn og saksóknarinn voru báðir fengnir til að flytja málið
vegna þess að þar með var tryggður aukinn áhugi umheimsins á
málinu.
Í FÓTSPOR MORMÓNA Fjöldi mormóna tók þátt í göngu til að minnast ferðalags
mormóna sem fluttu til Utah á árunum 1846 til 1869. Þeir gengu um slóða upphaflegu
vegfarendanna sem enn má sjá móta fyrir.
GEORGE W. BUSH Orð hans um að
kenna guðskenninguna í skólum minna á
vilja Ronalds Reagan til að kenna sköpun-
arsöguna í skólum.