Tíminn - 14.08.1975, Qupperneq 9

Tíminn - 14.08.1975, Qupperneq 9
8 TÍMINN Fimmtudagur 14. ágúst 1975 Fimmtudagur 14. ágúst 1975 TÍMINN Reynir Hugason. Reynir Hugason, verkfræðingur: HÚSNÆÐI FYRIR ALLA MEÐ VIÐRÁÐANLEGUM KJÖRUM Stórglæsileg einbýlishús við Einimel. Fátt reynist 'ungu fólki, sem er að stofna heimili, jafn erfitt og að koma yfir sig þaki. Á Islandi er það mikið metnaðarmál að geta byggt yfir sig eigin ibúð. Mjög fáir vilja leigja hjá öðrum og eru þeir pen- ingar, sem greiddir eru i húsa- leigu yfirleitt kallaðir blóðpen- ingar. bað hagstæðasta sem menn geta hugsað sér er að byggja eigin íbúð í blokk, raðhús eða jafnvel einbýlishús, og fá að skulda eins mikið i þvi og framast er mögulegt. Með þvi móti fá menn mikinn skattafrádrátt vegna vaxtagreiðslna, en eignast um leið húsnæði. Ýmsir halda þvi fram að þetta sé eina leiðin, sem fær er hér á landi til þess að eign- ast húsnæði. Unga fólkið tekur á sig skuldabyrðar, sem eru langt umfram greiðslugetu, ef ekki kæmi það til, að hægt er að treysta á verðfall peninganna. Þeim mun meiri sem verðbólgan er, þeim mun minni byrði verður skuld þeirra, sem byggt hafa og þeim mun fljótar losnar unga fólkið undan skuldabyrðum sin- um. Um áratugi hefur það verið öruggt að treysta á mikla og vax- andi verðbólgu og fólk hefur smám saman lært að ávaxta pen- inga sina við slik skilyrði, nefni- lega i steinsteypu. Þau kjör.sem ungu fólki, sem er að leggja út i baslið, eru boðin eru ekki upplifgandi. 1 fyrsta lagi er hægt að sækja um lóð og byrja að byggja. Alveg er undir hælinn lagt,hvort menn geta fengið lóð, það fer eftir þvi, hvar menn standa i pólitikinni og i öðru lagi eru lóða og gatnagerðargjöld, a.m.k. i Reykjavik, nokkuð á aðra milljón. Fæstir hinna ungu hús- byggjenda eru og lærðir i verk- greinum, er snerta húsbyggingar, samt er þeim falið að vera stjórn- endur húsbyggingarinnar og vill þá mikið fé fara i súginn vegna reynsluleysisins eins. (Það er tal- in nokkuð góð þumalfingurregla hér að þriðja húsið sem menn byggja yfir sig verði sæmilega gott, þvi þá séu menn komnir i þjálfun og búnir að læra hand- verkið sæmilega). Lánin,sem unga fólkið fær, eru hlægilega lág. Það eitt að greiða gatnagerðargjöldin hefur orðið mörgu ungu parinu að fótakefli. Yfirstigi menn það, er næst að grafa fyrir grunninum og steypa sökkulinn. Þetta kostar nokkra vinnu, en ekki mikla peninga. Sið- an kemur platan, uppslátturinn, steypan, þakið og gluggarnir og þá er húsið fokhelt. Á þvi stigi eru komin 38-42% af fjármagninu i húsið, sem þarf til að fullgera það. Á þessu stigi fæst fyrsti hluti húsnæðismálastjórnarláns- ins, um 550.000 kr. eða tæpur helmingur af gatnagerðargjöld- um einum saman. Unga fólkið er nú orðið skuldum vafið, allt er á vixlum, og mikill timi fer i að hlaupa á milli banka og fá endur- nýjun á vixlum eða að „fleyta” sér eins og það er kallað. Reynt er að knýja húsbygginguna upp á næsta stig, þ.e. að gera hana til- búna undir tréverk. Þetta kostar feiknamiklar vökur og streitu, vinnu öll kvöld og helgar með misjöfnum árangri. Flestir vilja vinna sem mest sjálfir af þvi að mikið af þeirri vinnu er skatt- frjáls. Á þann hátt spara menn sér stórfé (imynda þeir sér). Þegar ibúðin er loks tilbúin undir tréverk er flutt inn i hana. Um þetta leyti eru liðin 3-7 ár frá þvi að grunnurinn var grafinn, allt eftir þvi hver i hlut á. Börnin hafa alizt að mestu upp hjá dag- mæðrum á meðan báðir for- eldrarnir hafa unnið úti. For- eldrarnir hafa oftast búið i lélegu ódýru leiguhúsnæði eða hjá tengdaforeldrum meðan á bygg- ingaframkvæmdum stendur. Fjölskyldulif hefur verið af skornum skammti og allir lausir aurar látnir renna til bygginga framkvæmdanna. Nú er eftir sið- asta eldraunin, kaupa eldhúsinn- réttinguna (palesander) og hurð- ir, láta harðviðarklæða veggi og/eða mála. Þetta tekur 2-3 ár til viðbótar. En nú kemur babb i bátinn. Börnin eru oft orðin 10-14 ára gömul og innan örfárra ára fljúga þau úr hreiðrinu. Börnin hafa litið haft af foreldrum sinum að segja fram að þessum tima og nú bregður svo við að foreldrarnir vilja fara að vera meira með börnum sinum og bæta þeim upp hina erfiðu tima i uppvextinum, en það skilja ekki börnin, þau eru búin að afla sér vina og kunningja á sinu reki og eru öllum stundum með þeim. Heim koma þau aðeins til þess að borða og sofa. For- eldrarnir sitja þvi heima og horfa á finu harðviðarklæddu veggina sina og hita sér kaffi á logagylltu sjálfvirku kaffivélinni sinni og láta sér leiðast. Þau eru nú nokk- uð farin að reskjast. Eiginmaður- inn er farinn að gefa sig til heils- unnar, taugarnar eða maginn hafa látið undan áreynslunni af margra ára stanzlausu striti. Kostnaðurinn við að eiga ein- býlishús er eitthvað i kringum 40- 60 þús. kr. á mánuði, þannig að eiginkonan getur ekki hætt að vinna úti, jafnvel þótt verstu erfiðleikatimarnir eigi að vera um garð gengnir. Finu einbýlis- húsi fylgir lika sú kvöð, að hafa góðan bil til umráða, helzt Blazer ef mögulegt er eða Range Rover, Bronco eða a.m.k. Cortinu, neðar er ekki hægt að fara I standard. Kostnaðurinn við að halda úti sliku lúxustæki er 4-500 þús. kr. á ári (1974). A þessu stigi eru hjónin komin með allt það, sem þjóðfélagið gerir kröfur til,að það eigi,til þess að þau geti talizt menn með mönnum. En hvað hefur það kost- að? Margur kemst aldrei svona langt, eða þá að þeir fara aðrar leiðir t.d. út i brask, sem er kannske algengast. Parið getur sem sé fengið lóð t.d. i Mosfells- sveit, greitt gatnagerðargjöldin um 1 milljón króna, en siðan selt lóðina á 1,4 milljónir. Nú er bann- að að braska með lóðir, en það er gert eigi að siður. Hafi menn hug- rekki til þess að steypa sökkulinn, fást 2,8 milljónir fyrir lóðina með sökkli, gróði verður um það bil 1,5 milljón Haldi menn áfram lengra og geri fokhelt hjá sér, eða verði fok- heldir eins og það er kallað, og selji siðan, verður gróðinn enn meiri. Menn hafa jafnvel getaö látið skrá sig fyrir nýjum Range Rover, en biðtiminn eftir að fá slikan bil var um 2 ár. Siðan var hægt að selja samninginn á 3-500 þús. kr. án þess að hafa nokkurn tima lagt fram krónu til bilkaup- anna sjálfur. Það eru ekki allir sem hafa þetta braskaravit og þvi fer sem fer að byggingafram- kvæmdir ganga mismunandi vel. Til er það unga fólk sem hugsar sér að láta sér nægja 3ja til 4 her- bergja ibúð i blokk, a.m.k. fyrst um sinn. Ekki eru kjörin glæsileg, sem boðið er upp á til þess að eignast slikar ibúðir. Ef gerður er samningur við byggingameistara um að kaupa 4 herbergja ibúð, sem tilbúin er undir tréverk og ekki er enn farið að byggja.en lofað er að verði til- búin seint á næsta ári, er boðið upp á eftirfarandi: Ibúðin kostar 5 milljónir króna, greiða skal um 500 þús. krónur við samning, eftirstöðvarnar 4,5 milljónir, — húsnæðismála- stjórnarlán, 1700 þús. = 2,8 milljónir, má greiða með 280.000 krónum á tveggja mánaða fresti i alls 20 mánuði eða um 140.000 krónur á mánuði. Ungt fólk sem er að hefja bú- skap hefur sjaldnast öðlazt rétt á lifeyrissjóðslánum, þetta frá 600 þús. til 2,5 milljónir. Stundum getur annar hvor pabbinn slegið lifeyrissjóðslán út á sína fbúð og endurlánað unga fólkinu pening- ana. Þar með eru fengnar kannske 7-800 þús. krónur að meðaltali. Unga fólkið vantar þvi 2 milljónir enn. Auðvelt er að fá 500 þús. krónur i banka, og kannski, eiga þau einhver spari Grein I. í grein II, sem birtist á morgun rekur Reynir Hugason það ,,kerfi”, sem hann telur að geti fært okkur „húsnæði fyrir alla með viðráðan- legum kjörum.” merki, ef þau eru heppin um 500 þús. krónur. Enn vantar 1 milljón króna. Bæði ungu hjónanna vinna auðvitað úti, annað er ekki fært, og börnin eru i daggæzlu. Séu ungu hjónin svo heppin að vera nýkomin frá námi, fá þaú engan skatt fyrsta árið. Þar með skap- ast möguleiki.ef spart er lifað að vinna fyrir þessari milljón á 20 mánuðum. En nú kemur babb i bátinn. íbúðarverðið var ekki fast, þ.e. það var háð byggingavisitölu og þegar ár er liðið kemur bak- reikningur upp á 5-800 þús. krónur vegna hækkunar i visitölu. Bank- inn er lika farinn að verða óróleg- Fjölbýlishús I byggingu ur vegna þess að ekki er greitt neitt af vixlunum og brátt falla i gjalddaga afborganir af lifeyris- sjóðslánum. Eftir 20 mánuði er ibúðin tilbúin undir tréverk og það þarf að henda i hana 1 milljón i viðbót til þess að fullklára hana. Ofsalegar verðhækkanir á byggingartiman- um, hafa orsakað það að allar greiðsluáætlanir unga fólksins hafa kollvarpazt gersamlega. Það situr i skuldasúpu vegna nýrra skammtimalána, sem það hefur orðið að taka og veit varla sitt rjúkandi ráð. í fáum orðum sagt, þessi leið er illa fær, meira að segja nýútskrifuðu hátekju- fólki eins og læknum, tannlækn- um og verkfræðingum. Hvað þá um alla hina? Allir ganga að þvi sem visu að komist þeir yfir þann hjalla að standa við samninga við bygg- ingameistarann og koma þar með upp ibúðinni tilbúinni undir tré- verk muni verðbólgan éta upp lausaskuldirnar og langtimalán- in á tveimur til þremur árum. Þannig að eftir 5 ár ætti lifið að fara að verða fólkinu sæmilega bærilegt. Verðbólgan hefur ekki brugðizt vonum manna enn. Þvi spyr ég, hver hefur i alvöru áhuga á þvi að stöðva verðbólguna, ekki eru það húsbyggjendur eða hvað? Unga fólkið á um enn aðra möguleika að velja. Það getur keypt sér gamla ibúð i eldri hverfum borgarinnar. Þar kostar 3ja herbergja ibúð um 5 milljónir króna, útborgun um 3 milljónir og 4 herbergja ibúð um 6 milljónir króna, útborgun 3,6 milljónir króna. Húsnæðismálastjórnarlán verður ef til vill 500 þús. krónur út á þessar ibúðir, annað er ekki um að ræða af langtimalánum, nema ef farið er að notfæra sér lifeyris- sjóðsréttindi tengdafólksins og lánstraust ættingja og kunningja, i bönkum. Þessi hjalli er þvi flest- um gersamlega ókleifur, enda flyzt unga fólkið nær eingöngu i úHverfin i nýjar ibúðir, eða það flytur i húsnæði i gamla bænum, sem dæmt er óhæft til ibúðar eða heilsuspillandi. Oft er það svo að unga fólkið á aðeins 1 eða 2 börn, þegar það fer að hugsa sér til hreyfings i hús- næðismálum, þ.e. að hugsa um að skapa sér framtiðarheimili. Auð- veldasta leiðin og sú sem oft er farin að kaupa sér risibúö eða kjallaraibúð, 2 herbergi og eld- hús. Verð á þeim er á bilinu 2,5-3,5 milljónir. Flestar eru þessar ibúðir bæði ósamþykktar og heilsuspillandi. Útborgun er á bil- inu 1,5-2,2 milljónir, er dreifast á eitt ár. Ot á þessar ibúðir fæst oft- ast ekki neitt lifeyrissjóðslán sem neinu nemur, þvi brunabótamat þeirra er svo lágt, og alls ekki húsnæðismálastjórnarlán, þvi þær eru ekki samþykktar. Menn verða þvi að fara i bankann og fá vixil og vinna siðan eins og þrælar i heilt ár, selja bilinn sinn, ef þeir eiga einhvern, til þess að ná þess- ari útborgun, samt reynist það oft fullerfitt. Unga fólkið hefur siðan reynt, eftir að það hefur náð útborgun- inni, að gera þessar ibúðir sem vistlegastar, það hefur teppalagt þær, sett i þær bað (þær eru oft án baðs), veggfóðrað þær og sett tvöfalt gler i glugga, jafnvel lagt i þann kostnað að skipta hitalögn, svo að það fái sérhita. Allt þetta hækkar verð þessara hreysa og hjálpar unga fólkinu að halda verðgildi peninga sinna til þess að geta stokkið upp á næsta þrep, sem er að komast i nýja ibúð i blokk, sem ekki verður verulegt vandamál, ef rétt er haldið á spilunum i 2 til 3 ár. Þannig hefur á undanförnum árum verið gerður upp mikill fjöldi af óibúðarhæfu húsnæði, það hefur fengið nýjar eldhúsinn- réttingar úr palesander og glæsi- lega harðviðarklæðningar i stof- una o.s.frv. Láí þvi hver sem vill þótt unga fólkið reyni að bjarga sér eins og bezt gengur. Að siðustu er svo til það unga fólk, sem ákveður þegar i byrjun búskapar, að leggja ekki út i hús- næðiskapphlaupið fyrst um sinn. Það hefur séð of mörg dæmi um það á sinum uppvaxtar árum, hvernig heimili sundrast vegna fjárhagsáhyggna út af húsbygg- ingum eða heilsan týnist i öllum atganginum. Þetta fólk fær sér þægilega ibúð á leigu. Fyrir nýja eða nýlega 3ja herbergja ibúð er normalt að greiða um 20.000 á mánuði, en um 25.000 fyrir 4 her- bergja ibúð. Að visu verða menn oftast að greiða 1/2 ár fyrirfram að minnsta kosti, en sjaldnast eru vandkvæði á að slá 100-150 þús. krónur i banka til eins árs, svo að það bjargast. Það er að visu óheyrilegur barbarismi og þekk- ist hvergi nema á Islandi, að heimta húsaleigu fyrirfram i 1/2 ár, en við fjöllum ekki frekar um það hér. Velji unga fólkið þennan val- kost, á það undir högg að sækja hjá húseiganda, sem oftast er ein- staklingur sem er að gera sér mat úr fé, sem hann hefur einu sinni bundið i steinsteypu og notar sem nokkurs konar liftryggingu til elliáranna. Það getur verið undir hælinn lagt,hvernig húseigandinn er skapi farinn eða hvernig hon- um geðjast að leigjendum sinum. Húsaleigusamningurinn sem gerður er milli húseiganda og leigutaka er oftast þannig úr garði gerður, að húseigandanum eru tryggð öll möguleg réttindi gagnvartleigutaka, þar með talið að sparka honum út við minnsta tilefni. Gott dæmi um slikan samning er eyðublað það, sem Húseigandafélag Reykjavikur hefur látið prenta og gefa út. Leigutaki er þvi algerlega ofur- seldur valdi leigusala og verður að sitja og standa eins og honum sýnist. 1 sumum tilfellum er unga fólkið það heppið að það lendir hjá leigusölum, sem ekkert skipta sér af þvi, meðan það greiðir sina húsaleigu og er það vel, þannig á það að vera, en er það sjaldnast. Nú er komið að hinni hlið máls- ins, að þvi er varðar húsaleigu, hinni svo kölluðu „blóðtöku”. Leigutaki er að flestra áliti að greiða húseiganda blóðpeninga, i fyrsta lagi fær leigutaki ekki aö gefa upp nema i mesta lagi helm- ing leigunnar til skatts, i öðru lagi eignast hann aldrei neitt, þvi verðbólgan brennir upp allt sparifé hans og húsaleigan fer ekki til þess að auka eign leigu- taka, heldur beint i vasa húseig- andans. Nú væri æskilegt aö leysa þessi vandræöi einhvern veginn. Eins og rakið hefur verið, er engin þeirra leiða, sem minnzt hefur verið á, sérstaklega glæsileg eða auðfarin fyrir ungt fólk. Kannski er bezt að byrja á þvi að skoða hvernig húsnæðisvandi unga fólksins er leystur i öðrum lönd- um. Að visu er mér ekki kunnugt um ástandið, nema i örfáum lönd- um og ætla ég þvi að rekja að- stæður þar til samanburðar við tsland. Við skulum lita á Kanada. Gott einbýlishús i Ontario kostar 60-90 þús. dollara, þar af skal greiða 10%, eða 6-9 þús. dollara, sem er jafnvirði 900 þús. — 1,5 millj. islenzkra króna, á fyrsta ári, en afgangurinn er lánaður til 25 ára með 4-6% vöxtum. (þetta mundi þýða, að ef ég sem á lélega ris- ibúð, sem metin er á 2,5 milljónir, seldi mina ibúð, fengi út 1,5 milljónir, gæti ég keypt 10.000 dollara á svörtum markaði, smyglað þeim smám saman úr landi með þvi að senda peningana i pósti, vafða innan i kalkipappir, á einu ári. Ég flytti siðan til Kan- ada og keypti mér einbýlishús og næstum þvi nýjan bil fyrir pen- ingana — þvi ekki það? Bill kost- ar 1-2000 dollara.) Afborganir verða þvi 2200-3300 dollarar á ári eða jafnvirði 350-500 þús. isl. króna. Ef þessar greiðslur væru inntar af hendi mánaðarlega, væru þetta 30-40 þús. krónur á mánuöi. Nú vill svo til að 3ja til 4 herbergja ibúðir i Kanada eru leigðar fyrir að minnsta kosti 300 dollara eða 45 þús. krónur á mán- uði. Það er þvi ljóst að ekki er mikill munur á þvi að leigja eða kaupa. Sé maður leigjandi þar, þarf húseigandi að sjá um allt viðhald fasteignarinnar og um eignaskatt o.s.frv. Sá sem á ein- býlishús sjálfur eða ibúð þarf að bæta þessum kostnaði ofan á af- borgunarvexti, sem ekki eru meðtaldir i tölum hér að framan. 1 Sviþjóð dettur almenningi ekki i hug að ætla út i húsbygging- ar upp á eigin spýtur. Stór bygg- ingafélög, annað hvort i eigu einkaaðila eða bæjar og borgar- yfirvalda skipuleggja og reisa heil hverfi sem leigð eru út. Ibúðirnar eru yfirleitt lausar við allt prjál og skraut, svo sem palesander innréttingar og hafa þær marga kosti fram yfir ibúðir i blokkum á tslandi. í Sviþjóð er það staölað,að hverri ibúð fylgir isskápur og frystiskápur, sem staðsettur er i eldhúsinu. Aðstaða til að þurrka þvott er innandyra, þar eru sérstakar skúffur fyrir skóbursta, sérstakt hengi fyrir ryksugusnúru, stórir fataskápar, ekki harðviðarklæddir, loftræst- ing i allri ibúðinni, saunabað i kjallara, þvottahús með þurrkara eða þurrkskáp, borötennisstofa, ljósmyndaherbergi, og góðar geymslur i kjallara. Gluggar eru þannig úr garði gerðir, að hægt er með auðveldu móti að komast að þvi að þvo þá að utan, innan frá. I ibúðunum eru læstir meðalaskáp- ar og sérstakir skápar fyrir hættuleg efni svo sem eitursóda, klór og önnur þvottaefni. Leigu- verðið er 500-700 sænskar krónur á mánuði, eða um 20-30 þús. isl. krónurá mánuði. Ekki er hægt.að segja leigutaka upp húsnæðinu, nema hann borgi ekki húsaleig- una eða að það eigi að rifa húsið. Það er sem sé ekki möguleiki að skipta um leigjendur fyrirvara- laust eða eftir geðþótta húseig- anda. Sérstök leigumiðstöð Bostadscentralen sér um húsa- leigumiðlun, ókeypis. Hún er rek- in af bæjarfélaginu. Hér áður fyrr þurfti að panta húsnæði með allt að 10 ára fyrirvara, en nú hefur verið byggt svo mikið að fjöldi ibúða standa auðar i stórborgun- um, svo sem Stokkhólmi, Gauta- borg og Malmö. Vilji menn gera sér að góðu að búa i úthverfunum geta þeir fengið húsnæði; þegar þeim sýnist. I Sviþjóð þekkist það fyrirbæri, sem ekki fyrirfinnst hér, að kaupa sér leiguréttindi. Fer þá verðið á Jeiguréttindunum eftir mánaðarleigum ibúðanna. Leiguréttindi á ibúð geta kostað frá 10-40 þús. krónur sænskar, eða jafnvirði 400 þús. — 1,6 millj. isl. kr., en þá er mánaðarleigan um 200 kr. á mánuði með 40 þús. kr. greiðslu, en 700 kr. við 10.000 kr. greiðslu. Vilji maður eignast eigið hús- næði t.d. einbýlishús, kostar það um 900-1200 kr. sænskar á mán. fyrstu 2árin. Búið er að draga frá skattafrádrátt vegna vaxta- greiðslna, en afborganir fara sið- an lækkandi úr þvi. Þetta eru 40- 50 þús. kr. á mánuði i hrein út- gjöld. Það tiðkast ekki, að ein- staklingur fái lóð og byggi sjálfur, nei þar eru það bankarnir og lánastofnanirnar, sem láta skipu- leggja og byggja fyrir sig heil hverfi, sem þeir selja svo með þessum kjörum, lánin eru til 20-30 ára. Þótt skipulagið sé annað i Svi- þjóð en i Kanada, er heildarverð einbýlishúsa svipað og fastar mánaðargreiðslur sambærilegar, hvort sem um er að ræða leigu eða húsakaup. Það sem stingur i augun hér, er jafnframt að það virðistekki vera svo mikill ávinn- ingur af þvi að eiga eigið húsnæði i þessum löndum. Annað sem jafnframt er athyglisvert ei^ að velmegunin er i þessum löndum langtum meiri en á Islandi, ef við metum hana i nútima lifsgæðum, svo sem góðum og hollum mat, fullkominni þjónustu, bæði opin- berri fyrirgreiðslu og þjónustu einkaaðila. Þar er og betra veður og fallegra sumar en hér er. Þá er tæknin mun lengra á veg komin þar, þarf ekki annað en að nefna að i Kanada er hægt að velja um 11 rásir, allar i lit, i sjónvarpinu. Ég ætla aðeins að taka eitt land ennþá til samanburðar við Island, áður en ég fer að stinga upp á úr- bótum á okkar kerfi. Ég tek Finn- land vegna þess að þar er ástand- ið verst af öllum löndum þar sem ég þekki til, fyrir utan Island. t Finnlandi rikir sama brjál- semin eins og hér að ná sér i eigið húsnæði. Allir vilja byggja eða kaupa eigin ibúð eða einbýlishús. Frh. á bls. 15 líér er verift aft kyggýa ibúðir yfir aldrafta i Laugarásnum, skamnit frá DAS.

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.