Tíminn - 17.08.1975, Qupperneq 6

6
TÍMINN
Sunnudagur 17. ágúst 1975
Hressingarskálinn við Austurstræti (1974)
Langt, fremur lágt hús með
bröttu gráu helluþaki, brúnum
gafli og miklum gluggum með
svartri ræmu yfir — Austur-
stræti 22 — vekur jafnan at-
hygli, enda gamalt og sögu-
frægt. A okkar timum al-
kunnugt sem Haraldarbúð og
Herrabúðin, en nú berast tónar
þaðan frá „Karnabæ” út á
göngugötuna. Húsið byggði Is-
leifur Einarsson árið 1802, en
þrem árum seinna keypti það
Friðrik Trampe greifi fyrir
stiftamtmannsibúð. Trampe
hafði skrifstofu i tveimur her-
bergjum i vesturendanum og
þar handtók Jörundur hann i
innri stofunni sumarið 1809 — og
hélt þar ögn síðar fræga veizlu.
Á árunum 1819-1873 hafði yfir-
rétturinn aðsetur í húsinu, en
flutti þá i hegningarhúsið, en
það var byggt 1871. I stað
réttarins flutti prestaskólinn i
húsið, sem orðið var sjötugt, og
var þar til 1911, er hann fékk
inni i alþingishúsinu. Húsið
var mikið farið að láta á sjá
þegar prestaskólinn flutti i
það (vesturendann), gólfið
fúið og gifs i lofti sprungið. 1
austurendanum var bæjar-
þingsalur. Réttarsalur og
skjalageymsla hafði veriö i
vesturendanum, en fanga-
klefar uppi á lofti. Sunnan við
húsið var skiðgarður svo hár
að hann nam við þakbrún, og
varð af hálfdimmt i skóla-
stofunni. Þar blasti við há-
timbrað salerni. Rúður voru þá
,úr grænu flöskugleri, margar
mjög sprungnar. ,,Er hægt að
hugsa nokkra ærlega hugsun i
svona greni”? er haft eftir ein-
um stjórnmálaskörungi þeirra
tima. 1873-1884 fékk nýstofnað
stúdentafélag Reykjavikur að
halda þarna fundi á laugardags
kvöldum og voru þeir oft f jörug
ir. Að lokum gerðust einstaka
stúdentar æöi ódælir og skutu
jafnvel til marks i fundarher-
berginu! Framan af var
veitingasala i húsinu og
snemma var verzlað i þvi.
Drýgði m.a. Trampe tekjur
sinar þar með „greifaverzlun”
sinni. Dansleikir og sjónleikir
voru stundum haldnir i húsinu
og bekkir þá fengnir að láni i
dómkirkjunni. Húsið hefur verið
endurbætt oftar en einu sinni,
skiðgarðurinn og salernið há-
timbraða löngu horfið. Húsiö
hefur sannarlega frá mörgu að
segja. Þar hafa verið að störf-
um strangir dómarar, kviða-
fullir fangar, mektugir bæjar-
fulltrúar, fjörugir stúdentar,
ibyggin skáld, tindilfættir
verzlunarmenn, verðandi prest-
ar og biskupar. í þessu húsi hafa
örlög furðu margra veriö ráðin.
Minnizt þess, þið, sem nú gangið
um hellurnar i Austurstræti.
(Heimildir aðallega „Saga
prestaskólans”, eftir Benjamfn
Kristjánsson 1947)
A næstu byggingu, Austur-
stræti 20, stendur letrað stórum
stöfum „Hressingarskálinn”.
Einnig það hús kynni frá mörgu
að segja. Það er nú rauðbrúnt
að lit, með bláu bröttu þaki
hægra megin, en eins konar
grænum kvisti til vinstri.
Skarsúð til hægri en marglitir
tiglar til vinstri. „Timanna
tákn”, kóka-kóla auglýsing, ,
ber hátt til vinstri, en Týli er
meira jarðbundin til hægri i
húsinu. Húsið er að stofni til 170
ára gamalt, reist sem sýslu-
mannsbústaður 1805, flutt inn
tilhöggvið frá Sviþjóð og lengi
kalla svenska húsið. Hafa
margir valdsmenn búið i þvi.
Rétt fyrir miðja 19. öld settist
Vilhjálmur Finsen land- og
bæjarfógeti að i húsinu, og siðan
(1860) eftirmaður hans Arni
Thorsteinsson, er bjó þar til
æviloka (1907). Var húsið
bústaður landfógeta 1850-1904.
Arni stækkaði húsið og breytti
þvi talsvert. Fyrsta lánastofn-
un, Sparisjoður Reykjavikur,
var um skeið i húsinu. Árni
landfógeti var hinn mesti
áhugamaður um garðrækt og
einn af aöalhvatamönnum að
stofnun „Hins islenzka garð-
yrkjufélags,” ásamt Schierbeck
landlækni. Arni gerði fagran
blóma- og trjágarð sunnan við
húsið — og undi þar löngum i
fritimum sinum. Nú er litið eftir
af garöinum. Þó bera
Hressingarskálamenn þar
veitingar á borð á góðviðrisdög-
um að sumrinu og sitja gestir
sumir undir allstórum lauf-
gerðum trjám, sem gætu verið
frá dögum Arna eða sonar hans
Hannesar bankastjóra, sem
einnig lét sér mjög annt um
garðinn. „Garðurinn var stór og
i honum ræktaði Arni fjölda
plantna, sem aldrei fyrr höföu
verið ræktaðar hér á landi,”
segir Einar Helgason i
minningargrein um Arna.
Garðurinn var gerður á árunum
1862-1865. Gömlu byggingarnar
Haraldarbúð og Hressingar-
skálinn eru fjörlegar á svipinn.
Það er miklu léttara yfir þeim,
en þyngslalegum stóru stein-
húsunum i grenndinni, þó þau
séu miklu yngri að árum.
Arni landfógeti i garöi slnum 1899.
Haraldarbúö (Herrabúöin) vib Austurstræti (1975)
Ingólfur Davíðsson:
Byggt og búið
í gamla daga
LXXXV