Tíminn - 22.08.1975, Blaðsíða 9

Föstudagur 22. ágúst 1JI75
TÍMINN
9
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Glsla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Áskriftargjaid kr. 700.00 á mánuði.
Blaðaprent h.f.
Andstæðingur öfgastefna
Þótt Framsóknarflokkurinn hafi verið i rikis-
stjórn bæði með Sjálfstæðismönnum og
kommúnistum, hefur hann aldrei farið dult með
það, að hann er andstæður bæði ihaldsstefnunni og
kommúnismanum, og er i reynd aðalandstæðingur
beggja þessara stefna hér á landi. Þetta byggist á
þeirri einföldu staðreynd, að flokkur, sem vinnur á
þróunargrundvelli að margvislegum þjóðfélags-
umbótum, vinnur bezt gegn ihaldi og
kommúnisma. Hann eyðir þeim jarðveg, sem
skapar öfgastefnum mesta möguleika. Það er
höfuðmisskilningur að telja ihaldsflokk mestan
andstæðing kommúnistaflokks, eða kommúnista-
flokk mestan andstæðing ihaldsflokks. Þvert á
móti hjálpa slíkir flokkar oft hve öðrum. Ranglát
ihaldsstefna skapar jarðveg fyrir kommúnisma.
Hávaðasamur kommúnistaflokkur skapar hins
vegar jarðveg fyrir öfgafulla ihaldsstefnu, eins og
sýndi sig i Þýzkalandi á árunum 1928-’33. öfga-
stefnum verður bezt haldið i skefjum með þvi áð
beita úrræðum hófsamra vinstri flokka og
umbótasinnaðra miðflokka. 1 hópi slíkra flokka
hefur Framsóknarflokkurinn verið, auk þess sem
hann hefur beitt sér meira fyrir byggðastefnu og
valddreifingarstefnu en slikir flokkar hafa gert
annars staðar. Af þessum ástæðum hefur hann
verið og er höfuðandstæðingur öfgastefna á Is-
landi, hvort heldur sem þær flokkast til hægri eða
vinstri.
Þegar litið er yfir þróun islenzkra stjórnmála
siðan núverandi flokkaskipan kom til sögunnar,
sést glöggt hve mikil áhrif Framsóknarflokkurinn
hefur haft i þá átt að draga úr viðgangi öfgastefna.
Hér hefur ekki skapazt það kerfi hins blinda
kapitalisma, sem aðeins styður þann sterka, en
fótumtreður litilmagnann, en vissulega hefur
ýmsa dreymt um það skipulag hér á landi. Hér
hefur enn siður komizt á hið ófrjálsa
kommúnistiska skipulag, er ræður rikjum i Aust-
ur-Evrópu, en það hefur verið og er draumur
ýmissa stjórnmalaleiðtoga hérlendra. Svo sterk
hafa þessi áhrif Framsóknarflokksins verið, að
allir aðrir flokkar hafa færzt mjög verulega frá
hinni upprunalegu yfirlýstu stefnu sinni og gengið
— a.m.k. i orði — meira og minna til móts við
sjónarmið Framsóknarflokksins. Þess vegna
heyrist nú oft sagt, að erfitt sé að finna mun á
stefnu flokkanna. Stefna Framsóknarflokksins
hefur reynzt sigildasta stefnan, og þess vegna hafa
aðrir flokkar reynt að tileinka sér ýmsa þætti
hennar, svo sem byggðastefnuna.
Af framangreindum ástæðum er það rétt, að oft
er erfitt að gera mun á afstöðu flokkanna. En þetta
má samt ekki villa neinn. Innst inni fylgja
flokkarnir meira og minna hinni upphaflegu stefnu
sinni, þótt þeir segi annað i orði. Þess vegna
verður að taka slikum stefnuyfirlýsingum með
varúð.
Sá boðskapur, sem Framsóknarflokkurinn hóf
að flytja fyrir meira en hálfri öld, um byggða-
stefnu, samvinnu og jöfnuð, átti mikið erindi til
þjóðarinnar þá. Hann á þó enn meira erindi til
þjóðarinnar nú. Hann er i fyllsta samræmi við
kröfur og þarfir samtimans og framtiðarinnar.
Með þvi að efla og styrkja þessi sjónarmið,
verður öfgastefnum bezt haldið i skefjum, en þær
biða sins tækifæris, ef eitthvað ber af leið.
ERLENT YFIRLIT
Sigrar Soares
eða Cunhal?
Eða ryður Cunhal fasistum brautina?
STAÐAN i portúgölskum
stjórnmálum heldur áfram að
vera óljós, og næsta erfitt er
að spá þvi á þessu stigi, hver
endanleg úrslit verða. Eins og
er virðist baráttan standa
milli fjögurra afla, en þó mest
milli tveggja. Fyrst þessara
afla er að nefna sósialdemo-
krata og alþýðudemokrata,
sem fengu samanlagt yfir 60%
atkvæða i þingkosningunum i
vor og mynda eins konar mið-
fylkingu, sem stefnir að
sósialdemokratisku þjóð-
skipulagi. Til vinstri við þessa
miðfylkingu eru tvö öfl, ann-
ars vegar kommúnistar, sem
hafa komið sér vel fyrir innan
verkalýðshreyfingarinnar, og
hafa þvi meiri áhrif en at-
kvæðafylgi þeirra i þingkosn-
ingunum gæti bent til, og hins
vegar Maóistar og ýmsir rót-
tækir smáflokkar, sem virðast
nú helzt hallast að Carvalho,
yfirmanni öryggissveitanna.
Til hægri við miðfylkinguna
eru svo ýmis meira og minna
leynileg samtök hægri afl-
anna, sem enn hafa ekki feng-
ið tækifæri til að koma form-
lega fram i dagsljósið, en gætu
átt eftir að reynast býsna
sterk, ef rikjandi óöld héldist
til lengdar i Portúgal. Sá að-
súgur, sem gerður hefur verið
að bækistöðvum kommúnista
að undanförnu, er vafalitið
runninn undan rifjum þessara
afla.
FRAM til þessa hafa aðal
átökin verið milli sósialdemo-
krata, undir forustu Soares, og
kommúnista, undir forustu
Cunhals. Cunhal hefur i sam-
vinnu við róttæka herforingja,
eins og Goncalves forsætis-
ráðherra, unnið markvisst að
þvi að grafa undan sósial-
demokrötum, og jafnframt
.stefnt að þvi að koma á
kommúnistisku skipulagi,
hliðstæðu þvi, sem er i Austur-
Evrópu. Honum varðum skeið
svo vel ágengt, að sósialdemo-
kratar töldu sig tilneydda að
fara úr rikisstjórninni, þegar
þeir fengu ekki að gefa út
áfram aðalblað sitt, en það
höfðu kommúnistar látið
prentara stöðva. í höfuðdrátt-
um virðist Cunhal hafa fylgt
sömu stefnu og kommúnistar
fylgdu i Þýzkalandi, þegar
Hitler var að brjótast til
valda. Þá töldu kommúnistar,
að sósialdemokratar væru
aðalstoð og stytta auðvaldsins,
og þvi skipti öllu máli að út-
rýma þeim. Þetta sundurlyndi
milli kommúnista og sósial-
demokrata átti sinn meginþátt
i þvi að ryðja Hitler brautina.
Hitler hefði sennilega aldrei
komizt til valda, ef umræddir
tveir flokkar hefðu staðið
saman gegn honum. Það virö-
ist vera að sannast nú i Portú-
gal, eins og i Þýzkalandi fyrir
40-50 árum, að lýðræðisstefnu
sósialdemokrata og einræðis-
stefnu kommúnista er ekki
hægt að samþýða, og að sam-
starf sósialdemokrata og
kommúnista i einum flokki
eða einni fylkingu sé útilokað,
þótt þessir flokkar kynnu að
geta staðið saman að rikis-
stjórn um stund, meðan unnið
væri að verkefnum, sem ekki
snertu hinn djúpstæða hug-
myndaágreining þeirra.
ÁTÖKIN milli sósialdemo-
krata og kommúnista hafa
orðið þess valdandi, að öfga-
öflin lengst til vinstri og hægri
hafa fengið frjálsari hendur en
ella. Maóistar og ýmsir smá-
flokkar til vinstri hafa færzt i
aukana, og jafnframt hefur
Carvalho getað látið meira á
sér bera. Hann læzt vera þess-
um flokkum að ýmsu leyti
sammála, en stefnir þó vafa-
litið fyrst og fremst að per-
sónulegu einræði. Hægra meg-
in hafa svo ýmis leynisamtök
komið meira fram i dagsljósið
og hagnýtt sér andúðina á
kommúnistum til þess að
skipuleggja árásirá bækistöðv-
ar þeirra. Það verður vafa-
laust vatn á myllu þessara
afla, ef núverandi upplausnar-
ástand helzt áfram. Svo gæti
þvi farið, að kommúnistar
ryddu fasismanum braut i
Portúgal, alveg eins og i
Þýzkalandi forðum.
Það hefur aukið á upplausn-
ina, að herforingjarnir hafa
verið margklofnir i afstöðu
sinni. Hinir frjálslyndari for
ingjar, undir forustu Antunes,
fyrrverandi utanrikisráð-
herra, hafa tekið svipaða af-
stöðu og sósialdemokratar, en
hinir hafa skipzt milli Gon-
calves og Carvalhos. Gomes
forseti virðist heldur hallast á
sveif með frjálslyndari öflun-
um. Eins og nú horfir, virðist
liklegast, að Goncalves verði
að láta af völdum sem for-
sætisráðherra, en hinsvegar
er óséð, hver tekur við. Ef til
vill taka kommúnistar, sem
hingað til hafa stutt Gon-
calves, þann kost að reyna að
fylkja liði um Carvalho.
Gomes forseti mun hinsvegar
helztvilja mynda stjórn á sem
breiðustum grundvelli.
ATVIKIN, sem eiga sér stað
i Portúgal, geta átt eftir að
hafa veruleg áhrif á sambúð
rikja i Evrópu. Vitað er, að
Rússar hafa veitt kommúnist-
um verulega fjárhagslega að-
stoð, en þó sennilega ekki
meiri en sósialdemokratar i
Vestur-Evrópu hafa veitt
flokksbræðrum sinum i Portú-
gal. Bandarikjamenn hafa
sennilega til þessa ekki verið
með aðra ihlutun en þá, sem
þeir hafa haft beint við portú-
gölsk stjórnarvöld. Astæðan
er sú, að það myndi gera illt
verra og veikja málstað lýð-
ræðissinna i Portúgal, ef sá
grunur kæmi upp, að CIA væri
farin að skipta sér af málum i
Portúgal. Margir áhrifamiklir
bandariskir þingmenn hafa
lagt áherzlu á að CIA kæmi
þarna hvergi nærri. Þeir
bandariskir stjórnmálamenn,
sem eru skoðanabræður Sol-
senitsyns og andvigir bættri
sambúð við Sovétrikin, hafa
hinsvegar notað það mjög i
áróðri sinum, að Rússar vinni
að þvi að koma á kommún-
isma i Portúgal. Það yrði
áreiðanlega mikið vatn á
myllu þessara manna, ef
kommúnistar sigruðu i Portú-
gal. Þess vegna hafa bæði
Ford og Kissinger hvatt Rússa
til að blanda sér ekki i innan-
landsmál Portúgals, ef þeir
hafi raunverulega áhuga á að
vinna i anda Evrópuráðstefn-
unnar.
Þ.Þ.
Dagar Goncalves virðast taldir
Þ.Þ.