Tíminn - 02.09.1975, Side 9

Þriðjudagur 2. september 1975.
TÍMINN
9
Útgefandi Framsdknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrlmur Glsla-
son. Ritstjórnarskrifstofur I Edduhúsinu við Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur i Aðaistræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — augiýsingasimi 19523. Verð i
lausasölu kr. 40.00. Áskriftargjald kr. 700.00 á mánuði.
Biaðaprent h.f.
Úreltar stefnur
Af hálfu ýmissa aðila hér á landi hefur verið
reynt að hamra á þvi, að raunverulega væru ekki
til nema tvær stjórnmálastefnur, kapitalisminn
og marxisminn. Þeir flokkar, sem aðhylltust lýð-
ræðislega umbótastefnu og vildu fara hér bil
beggja, væru i reynd stefnulausir. Hér væri ekki
nema um tvö úrræði að velja og því yrðu menn að
skipa sér i aðra hvora fylkinguna.
1 þessum efnum eins og öðrum, er reynslan
ólygnust. Hún sýnir, að kapitalisminn hefur mis-
heppnazt i þeim löndum, þar sem farið hefur ver-
ið nákvæmlegasteftir kenningum hans. Auðurinn
hefur safnazt á fáar hendur, oft og tiðum án allra
verðleika, en mikill f jöldi búið við fátækt og neyð.
Spákaupmennska kapitalismans, eða svokölluð
markaðskerfi hans valda oft miklum sveiflum og
ójafnvægi, sem m.a. leiða til stórfellds atvinnu-
leysis. Það er þvi furðulegt, að þrátt fyrir þessa
reynslu, skuli enn vera til menn, sem trúa blint á
kapitalismann.
En þeir eru ekki einir um slika öfgatrú. Marx-
isminn hefur beðið svipað skipbrot og kapitalism-
inn á undanförnum áratugum. Hann hefur verið
reyndur i nokkrum löndum, þar sem kommúnist-
ar hafa náð völdum, og afleiðingarnar orðið þær,
að persónufrelsi er miklu minna og lifskjör lakari
þar en viðast annars staðar. Þó eru til stjórn-
málaforingjar á íslandi, sem dreymir um marx-
istiskt stjórnarfar hér á landi. Þeir halda i úreltar
kenningar marxismans með álika þráa og hinir,
sem halda áfram að trúa á kapitalismann.
Ef reynt er að læra af reynslu þjóðanna frá s.l.
áratugum, verður niðurstaðan ótvirætt sú, að
þeim þjóðum hefur farnazt bezt, sem i verki hafa
hafnað bæði kenningum kapitalismans og marx-
ismans en valið sér eins konar meðalveg milli
þessara öfga. Gleggst dæmi um þetta eru
Norðurlönd, þar sem hægfara sósialdemókratar
og umbótasinnaðir miðflokkar hafa mótað
stjórnarfarið. Þar hefur stefnu hinnar skefja-
lausu samkeppni verið hafnað, en heldur ekki
horfið til almáttugs rikisvalds. Þar hefur verið
farið bil beggja. Reynt hefur verið að tryggja
frjálsu framtaki hæfilegt svigrúm, en rikisvald-
inu jafnframt beitt til að hafa forustu um jöfnuð
og skipulega stjórnarhætti. Hvergi hefur náðst
betri árangur. Reynsla Norðurlanda hefur sýnt
bezt, að jafnt kapitalisminn og marxisminn eru
úreltar stefnur.
Niðurgreiðslurnar
1 ræðu, sem landbúnaðarráðherra'flutti á aðal-
fundi Stéttarsambands bænda, lýsti hann þeirri
skoðun, að það væri óheppilegt fyrirkomulag, að
greiða ekki niður nautakjöt. Ástæðan til þess, að
þetta hefur ekki verið gert er sú, að nautakjöt er
mjög litill þáttur i framleiðsluvisitölunni. Strand-
að hefur á þvi, að þessu fengist breytt. Aðalfund-
ur Stéttarsambandsins lýsti sig eindregið fylgj-
andi þessari breytingu, og stendur nú vonandi
ekki á öðrum aðilum, að hún geti komizt fram.
Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Kyrrlát stjórnar
bylting í Perú
Byltingarstefnunni frá 1968 fylgt áfram
ÝMSIJM stjórnarherrum i
Afriku hefur orðið hált á þvi,
að sækja ráðstefnur erlendis.
Andstæðingar þeirra heima
fyrir hafa notað sér fjarveru
þeirra til að steypa þeim af
stóli. Suður-Amerikumenn
virðast ætla að mota aðra
venju i þessum efnum. Fyrra
mánudag setti Juan Velasco
Alvardo, æðsti maður her-
foringjastjórnarinnar i Perú,
ráðstefnu rúmlega áttatiu
þróunarrikja, sem kom saman
I Lima og standa átti til viku-
loka. Degi áður en ráðstefn-
unni, lauk, eða siðastl. föstu-
dag, bárust þær fréttir inn á
fund ráðstefnunnar, þegar
Bouteflika, utanrikisráðherra
Alsir, var að halda ræðu, að
Velasco hefði verið sviptur
völdum, og nýr þjóðarleiðtogi
eða forseti verið skipaður i
stað hans. Siðar um kvöldið
fluttu allar útvarpsstöðvar i
Perú ávarp, sem var eignað
Velasco, þar sem hann lýsti
hlutverki sinu lokið sem
leiðtoga byltingarinnar, sem
var gerð 1968 og hvatti menn
jafnframt til áframhaldandi
stuðnings við hana. Fyrr um
daginn höfðu yfirmenn hers-
ins sett Velasco 2 kosti, að
segja af sér og fara þá frjáls
allra sinna ferða eða að verða
sviptur völdum. Velasco kaus
fyrri kostinn að sögn. Þegar
hann yfirgaf forsetahöllina
um kvöldið hafði litill hópur
manna safnazt þar saman til
að hylla hann. Velasco
ávarpaði þessa fylgismenn
sina fáum orðum og bað þá að
styðja stjórnina og
byltinguná. Siðan ók hann
burtu, ásamt fylgdarliði sinu.
Atburður þessi gerðist að öðru
leyti i kyrrþey, og án þess að
her eða lögregla þyrfti nokkuð
að láta til sin taka.
ÞAÐ MÁ segja, að Velasco
hafi látið jafnhljóðlega af
völdum og hann tók þau i byrj-
un október 1968. Mjög rót-
tækur stjórnmálamaður,
Victor Raul Haya de la Torre,
setti meginsvip á stjórnmála-
baráttuna i Perú á árunum
1924-1964. Hann hlaut stuðning
Indiána, sem eru um helming-
ur af ibúum landsins, og búa
yfirleitt við mikla fátækt.
Hann bauð sig fram i flestum
forsetakosningum á þessu
tlmabili en náði þó aldrei
kosningu. Herinn skarst iðu-
lega i leikinn á þessum tima
og fór með völdin öðru hverju,
en aldrei lengi I einu. Ariö 1962
fóru fram forsetakosningar og
fékk ekkert forsetaefn ið þá
nægilegt atkvæðamagn eða
þriðjung greiddra atkvæða, en
Torre fékk flest atkvæðin.
Eölilegast hefði verið, að
Torre hefði orðið forseti, likt
og Allende i Chile. Af þvi varð
þó ekki, þvi að herinn tók
völdin og efndi til nýrra for-
setakosninga 1963. Þá náði
Belaunde Terry kosningu, en
hann hafði heitið að beita sér
fyrir ýmsum róttækum um-
bótum. Honum varð hins veg-
ar lítið ágengt, þvi að meiri-
hluti þingsins var andvigur
honum. Hálfgert öngþveiti
skapaðist þvi i landinu, og
varð það til þess að hers-
höfðingjarnir skárust i leik
1968, eins og áður segir.
Belaunde var rekinn i útlegð,
og herinn myndaði stjórn und-
ir forustu Velascos. Þetta
gerðist mjög hljóðalitið, likt
og stjórnarskiptin nú og vakti
PS&ssl
Morales Bermúdez
enn minni athygli en ella
vegna þess, að hinn nýiforseti
var mjög hlédrægur og virtist
vilja láta sem minnst á sér
bera.
Stjórn Velasco hefur hins
vegar orðið ólik fyrri stjórn-
um hershöfðingja i Suður-
Ameriku, sem flestar hafa
verið mjög afturhaldssamar.
Hún ákvað að beita sér fyrir
róttækum þjóðfélagsbreyting-
um og hefur þvi litið á sig sem
byltingastjórn, sem færi bil
beggja milíi kommúnisma og
kapitalisma. Stórjörðum hef-
ur verið skipt milli smábænda,
atvinnulýðræði komið á i
verksmiðjum og ýmis erlend
stórfyrirtæki verið þjóðnýtt,
m.a. bandarísk oliufélög.
Vegna þess siðastnefnda hefur
verið grunnt á þvi góða milli
Perús og Bandaríkjanna, enda
þótt samningar næðust um
skaðabótagreiðslur. Eftir að
aftu rhaldssam ir hers-
höfðingjar tóku völdin i Chile.
hefur stjórnin í Perú talið
nauðsynlegt, að styrkja varnir
landsins og m.a. fengið tals-
vert af hergögnum frá Sovél-
rikjunum.
Hin róttæka stefna stjórnar-
innar mæltist i' fyrstu vel fyrir
hjá almenningi, en fram-
kvæmd hennar hefur gengið
misjafnlega vel. eins og við
mátti búast, og við það hefur
svo bætzt efnahagskreppan
siðustu misserin. And-
stæðingar stjórnarinnar jafnt
til hægri og vinstri hafa notað
sér þetta til að gera hana
óvinsæla. Einkum hefur
áróður þeirra beinzt gegn
Velasco, sem talinn var ráða
mestu um stefnuna. Þaðbætti
ekki stöðu hans, að hann var
litill áróðursmaður og kom
sjaldan fram opinberlega. Það
hefur svo bætzt við, að siðustu
árin hefur hann átt við marg-
háttað heilsuleysi að striða og
varð að taka af honum annan
fótinn fyrir tveimur árum.
Þvi hefur verið spáð um
nokkurt skeið, að hann myndi
fljótlega láta af völdum eða
verða neyddur til þess, eins og
nú er komið á daginn.
HINN NÝI forseti Perú er
hershöfðinginn Francisco
Morales Bermudez, en hann
var skipaður forsætisráðherra
i febrúarmánuði siðastl., en
hafði áður verið bæði fjár-
málaráðherra og varnar-
málaráðherra. Yfirleitt hefur
hann verið talinn liklegasti
eftirmaður Velascos, ef herinn
færi áfram með völd. Morales
er 53 ára, eða I2árum yngri en
Velasco. Hann hefur verið
talinn mesti gáfumaðurinn i
hópi hershöfðingjanna og iika
verið vinsælastur meðai al-
mennings. Morales er sagður
hafa verið þess hvetjandi, að
þjóðfélagsbylting sú, sem
herinn beitti sér fyrir, yrði
framkvæmd á lengri tima.
Þess vegna er þvi nú spáð, að
hann muni ekki ganga lengra i
byltingarátt að sinni, heldur
reyna að festa i sessi það, sem
þegar hefur verið gert. Hann
hefur ekki látið neitt i Ijós,
sem gæti bent til þess, að
herinn ætlaði að sleppa
völdunum og koma á lýðræöis-
legum stjórnarháttum.
Tvimælalaust er hægt að
fullyrða.' að bylting
hershöfðingjanna i Perú er ein
athyglisverðasta tilraunin.
sem hefur verið gerð i Suður-
Ameriku til að koma á rétt-
látari stjórnarháttum og jafna
bilið milli rikra og fátækra.
sem óviða er meira. Þvi er
ekki ósennilegt, að Velasco
hafi unnið sér merkan sess i
sögu Suður-Ameriku. þótt
hann hafi orðið að láta af
völdum. Hann hefur reynt
að koma fram ýmsu þvi, sem
Haya de la Torre beitti sér
fyrir. Það er trúlegt. að hann
hljóti meiri viðurkenningu
eftir að hann hefur látið af
völdum, en meðan hann fór
með þau.
Sá orðrómur hefur komizt á
kreik. að bandariska
leyniþjónustan iCIA) hafi
skipulagt áróður gegn Velasco
og orðið vel ágengt i þvi að
afla honum óvinsælda. einkum
meðal hægri manna. Erfitt er
að dæma um réttmæti þessa
orðróms.þvi'aðCIA er nú talið
koma viöar viö sögu en rétt er.
Hitt er hins vegar vist, að
Bandarikjamenn munu ekki
sakna Velasco, og sizt af öllu
munu bandarisk auöfélög gera
það. þvi að þau telja sig hafa
verið hlunnfarin i sambandi
við skaðabótagreiðslur.
Rússar munu aítur á móti
harma fall hans, þvi að hann
hefur aukið samstarf viö þá að
undanförnu. Af þeirri ástæðu
er liklegt að Kinverjar hrósi
happi.
-Þ.Þ.