Tíminn - 02.09.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriöjudagur 2. september 1975.
Þriðjudagur 2. september 1975.
11
Rannsóknaráð ríkisins valdi i janúar
1974 átta menn i starfshóp, sem vinna
skyldi að gerð yfirlits yfir stöðu og
spá um þróun byggingastarfsemi hér
á landi. Myndun þessa starfshóps er
liður i ákvörðun Rannsóknaráðs um
að skipa vinnuhópa til þess að annast
úttekt og áættanagerð fyrir fjóra
höfuðatvinnuvegi landsmanna: land-
búnað, iðnað, sjávarútveg og
byggingastarfsemi. í hverjum þess-
ara starfshópa skulu vera fimm til
sjö menn, en þeir, sem skipaðir voru i
starfshópinn, sem kanna skyidi þró-
un byggingastarfseminnar, eru
Július Sólnes, prófessor, formaður,
Óttar P. Halldórsson yfirverk-
fræðingur, ritari, Guðmundur
Einarsson framkvæmdastjóri, Guð-
mundur Ó. Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóri, Halldór Jónsson,
verkfræðingur, Magnús G. Björns-
son, arkitekt, Sigurður E.
Guðmundsson framkvæmdastjórí og
Reynir Hugason frá Rannsóknaráði
ríkisins. Hópurinn hefur nú lokið
verkefninu og skilað skýrslu um
niðurstöður sinar. Hér i opnunni
birtist útdráttur úr skýrslu starfs-
hópsins.
SKORTUR STÖÐLUNAR OG HAGSÝNI AÐAL-
ORSÖK HINS HÁA BYGGINGAKOSTNAÐAR
einangrunar og torf á þckjur úti-
húsa, útveggjahleöslur úr torfi og
grjóti, hellugrjóti eöa tilhöggnu
grjóti auk bárujárns, bárustáls
eöa báruáis utan á einagraöa
veggi.
Mestur hluti byggingaefnis er
innfluttur, og nemur sá innflutn-
ingur 7—8% af vöruinnflutningi
landsins.
Einn stærsti liðurinn i innflutn-
ingnum er timbur, en það hefur
verið notað i byggingaiðnaði hér
eins og um væri að ræða óþrjót-
andi og ódýrt byggingaefni, en
verð á þvi hefur hækkað mikiö
sfðustu ár og má búast við að sú
þróun haldi áfram.
Starfshópurinn bendir á, að rétt
sé að endurskoða notkun timburs
I islenzkum byggingaiðnaði.
Mætti til dæmis útrýma notkun
borðviðar i mótauppslætti og nota
i staðinn ódýrar plötur, sem
framleiddar væru hér.
Verð á stáli hefur hækkað ört,
en starfshópnum þykir liklegt, að
unnt verði að koma á fót islenzkri
stálbræðslu fyrir úrgangs-og
brotajárn á næstu árum, er legði
þá aðaláherzlu á framleiðslu
s tey pust yrk tars tá ls.
Starfshópurinn bendir á nauð-
syn þess, að gera athuganir á
notkun sem flestra innlendra efna
til þess að auka fjölbreytni i
byggingaiðnaðinum og draga úr
innflutningsþörfinni, þar sem
hagkvæmast sé, að sem mest af
byggingaefnum sé framleitt hér-
lendis úr innlendum efnum, svo
fremi fjárhagslegur grundvöllur
leyfi það. Nefndir eru möguleikar
á framleiðslu á plötum til innrétt-
inga og mótasmiði, úr grasi,
vikri, reiðingi og öðrum lifrænum
og ólifrænum efnum.
Undir lokin segir orörétt i kafi-
anum um byggingaefni: Þegar
horft er lengra fram og athuguö
notkun timburs i íslenzkum bygg-
ingaiönaöi ber aö hafa i huga,
hvers innlend trjáframleiösla er
megnug. Reynslutölur Skógrækt-
ar rikisins um viöarvöxt á is-
landi, sýna aö 4—8 rúmmetrar/
ha./ ári viöa vöxtur næst hér á
landi. Þetta magn nýtist allt aö
2/3 hlutum sem unninn viöur, og
eru þessar tölur ekki óhagstæöari
en það, sem viöa gerist I timbur-
iöndunum.
Meiri stöðlun minni
sérhönnun
Flest okkar fbúðarhús og ibúða-
byggingar eru sérhannaðar og
byggðar með tilliti til öska hús-
byggandans, og þótt mikil ihalds-
semi sé rikjandi varðandi gerð
húsa og efnismeðferð, hefur litil á
herzla verið lögð á framboð staðl-
aðra húsateikninga og á notkun
mátkerfa, að þvi er segir i kaflan-
um um húsagerð.
Dýrum og vinnufrekum
timburmótum er slegið upp fyrir
húsi, sem steypt er úr stein-
steypu. Hráhúsið i fokheldu á-
standi er oft mjög óvandað og illa
unnið og þarfnast þvi mikillar
eftirmeðhöndlunar. Sú hugsun er
rikjandi, að múrhúðun muni dylja
og iagfæra allar misfellur. Þekk-
istóviða önnur eins múrvinna og
viðgerðir og hcr, á sama tima og
læröuni múrurum fækkar ört og
múrarastéttin annar hvergi nærri
þeim byggingaframkvæmdum.
sem árlega er þörf fyrir.
Starfshópurinn segir, að það sé
athyglisvert, að gamlar aðferðir
og efnismeðferð, sem áður fyrr
reyndust ágætlega séu nú horfnar
með öllu. Litið sem ekkert hafi
verið reynt að aðlaga og endur-
bæta gamlar aðferðir réttum að-
stæðum svo sem hleðslu úr nátt-
úrugrjóti, torfi og grjóti, notkun
torfþaka og bárujárnsklæðningu
húsa . Innréttingar húsa séu siðan
flestar sérsmiðaðar, svo sem
hurðir, veggja- og loftklæðningar
og fleira.
island er land
steinsteypunnar
„Með réttu má segja, aö ísland
sé land steinsteypunnar,” segir i
kaflanum um byggingaefni, þar
sem fjallað er um innlent bygg-
ingaefni. Árleg sementsnotkun
hvers Ibúa hér er meiri, en viðast
hvar annars staðar, enda er lang-
mesturhlutibygginga og annarra
mannvirkja gerður úr stein-
steypu sem aðalefni. Orsakir
þessa eru ýmsir hagstæðir eigin-
leikar steinsteypu, svo sem mikið
veðrunarþol.
Þótt steinsteypan sé þannig eitt
aðalbyggingaefnið, er hún stund-
um misjöfn að gæðum. Blöndun
steinsteypu og efnisgæðum henn-
ar hefur verið ábótavant, þótt
mikið hafi áunnizt með tilkomu
fullkominna og vel rekinna
steypustööva. Enga lögbundna
sérþekkingu þarf til þess að
framleiöa steinsteypu, og getur
hver sem er hafið framleiðslu og
sölu á henni.
Meðferð steinsteypu á bygging-
arstað er oft mjög slæm, og
veldur oft mjög dýrum og vinnu-
frekum lagfæringum og eftirmeð-
höndlun, sem annars væri litt þörf
á. Standa Islendingar hér að baki
nágrannaþjóðum sínum.
Rannsóknir á eiginleikum
steinsteypu hérlendis eru
skammt á veg komnar, að þvi er
segir í skýrslunni, og ennfremur
að of lítið hafi verið gert til að
kanna möguleika á notkun léttra
hráefna, vikurs og hraungjalls.
Með aukinni verksmiðjufram-
leiðslu húshluta megi þó eflaust
hagnýta mun fleiri innlend bygg-
ingaefni en nú er gert.
Þá vekur það furðu starfs-
hópsins hversu almennri út-
breiðslu múrhúðun og málning
húsa hefur náð, þar sem viðhalds-
þörf sliks frágangs er mjög mikil.
Hins vegar er nú horfin að mestu
sú aðferð að hrauna hús utan, og
húöa með hrafntinnumulningi og
jafnvel skeljasandi, þó að hann
væri lakari, en það yfirborð var
veöurþolið.
Mestur hluti byggingaefnis er
innfluttur, en þó á sér stað ýmis
framleiðsla á byggingaefni hér,
t.d. framleiðsla einangrunar-
plasts, ofna, einangrunarglers,
málningar- og kittisvara. Þá er
framleiddur hér þakpappi og
mestallur saumur. I framhaldi af
þessu vaknar sú spurning, hvort
islendingar hafi ekki hætt aö nota
ýmis hagnýt byggingaefni, sem
áður fyrr gáfu hér góöa raun. Er
þar nefnt sem dæmi reiðingur til
Stöölun og verksmiöjuframleiösla gæti lækkaö byggingarkostnaö. Þetta einingahús er á sýningunni i
Laugardal.
væri að fá staðlaða byggingahluta
beint af lager.
I ábendingum i þessum kafla
segir, að finna þurfi hagkvæmari
lausn á gerð útveggja úr stein-
steypu, og fyrst og fremst þurfi að
færa einangrunina út fyrir burð-
arvegginn, þar sem slikt hafi i för
meö sér aukinn stöðugleika hita
og raka i húsinu. Kemur það að
mestu i veg fyrir kuldabrýr, og
sprungumyndun Utveggja ætti að
minnka verulega. Þá þarf að
beita i vaxandi mæli nýjum að-
ferðum til þess að skapa varan-
legt yfirborð steypunnar, til þess
að draga úr viðhaldsvinnu.
Skattakerfið andsnúið
verksmiðjuframleiðslu
Handverk er rikjandi i bygg-
ingaframkvæmdum hér, segir i
kaflanum um byggingaaðferðir.
SU staðreynd hefur skapað fast-
mótaðar byggingavenjur og erfitt
hefur reynzt að fá brugðið út af
þeim, en jafnframt hefur það haft
i för með sér litla breidd i al-
mennri verkkunnáttu. Handverk
islenzkra byggingaiönáöarmanna
mun vera i háum gæðaflokki og
standa jafnfætis því, sem gerist
annars staðar. Vandi Islendinga
er sá, að handverk verður sifellt
dýrara og hlutfallslega minnk-
andi framboð er á fagmönnum til
þeirra starfa.
Fjármögnunarerfiðlpikar og
þensla á markaði byggingaiðnað-
armanna valda mestu um bygg-
ingahraðann. Framkvæmdir
dragast af þeim ástæðum að
byggjendur þurfa að fá ráðrúm til
þess að afla fjármagns, og þá fá
þeir um leið möguleika á að inna
af hendi mikla eigin vinnu. Tafir
veröa, er beðið er eftir iðnaðar-
mönnum i ákveðin verk , en
ströng ákvæði eru um verkskipt-
ingu fagmanna.
Til þess að mæta kröfum um
mikla aukningu ibúðabygginga á
næstu árum, samfara hlutfalls-
legri fækkun i iðnstéttunum, er
stóraukin notkun verksmiðju-
framleiddra byggingahluta nauð-
synleg. Verksmiðjuframleiðslu
fylgja hagræðingarmöguleikar i
framleiðslu ibúða og aukinn
byggingahraði. Hún er óháðari
veðri en hefðbundnar aðferðir óg
leyfir notkun ófaglærðs vinnuafls.
Þá kemur fram i skýrslunni, að
miverandi skattakerfi er andsnú-
iö verksmiðjuframleiöslu húsein-
inga, þar sem söluskattur er iagð-
ur á framleiösluna, en ekki á
vinnu á byggingarstað,og virðist
það þegar vera verulegur og vax-
andi hemill á eðliþega þróun, auk
þess sem erfitt mun að útvega
fjármagn til lagarframleiðslu
húseininga.
Þá segir ennfremur, að ekki
þurfi að óttast að verksmiðju-
framleiðsla ryðji úr vegi hefð-
bundnum handverksaðferðum,
enda séu handunnin hús yfirleitt
eftirsóttari af almenningi — sé
kostnaður við þau samkeppnis-
hæfur við verksmiðjuframleidd
hús, að þvi er reynslan sýni er-
lendis.
VinnuafIsþörf i húseininga-
vérksmiðju, er framleiðir 20.000
rúmmetra af húsrými á ári, er
talin vera um 22 menn sam-
anlagt, eða um 900 rúmmetrar,
mann á ári á móti um 150 rúm-
metrum/mann i venjulegu hand-
vcrki.
Efniskostnaður og skortur á
faglærðum og ófaglærðum verka-
mönnum i byggingaiðnaði munu
knýja fram byggingaaðferðir,
sem spara efni og vinnu. Húsnæð-
isskorturinn mun þrýsta á úr-
lausnir, þótt breytingarnar verði
hægfara fyrst i stað. Þá búast
þeir.sem i starfshópnum eru, við
þvi, að verð handunninna húsa
verði hlutfallslegra lægra en það
er i dag, vegna vaxandi sam-
keppni við verksm iðjufram -
leiðslu og notkun staðlaðra móta
á byggingarstað. Vél- og verk-
smiðjuvæðing i byggingaiðnaði
mundi væntanlega minnka stór-
lega þann hluta byggingakostn-
aðar, sem er af óeðlilegum rótum
runninn (yfirborgarnir iönaðar-
manna, óeðlilega háir upp-
mælíngataxtar o.fl.)
Skynsamlegt skipulag
getur lækkað
byggingakostnað
Varðandi skipulag og reglu-
gerðir segir starfshópurinn, að
lóöa- og skipulagsmál margra
bæjar-og sveitarfélaga hafi lengi
verið í ólestri. Skipulag hefur oft
ast verið látið sitja á hakanum, og
það leitt til tregðu bæjaryfirvalda
til lóðaúthlutunar, jafnvel á þeim
stöðum þar sem mikill húsnæðis-
skortur hefur verið.
Mistök i skipulagi er erfitt að
lagfæra, og þvi mikið i húfi að
nægur fyrirvari sé hafður á til að
þau megi leiðrétta áður en upp-
bygging svæða hefst. Skynsam-
lega unnið bæjarskipulag og val
svæðis fyrir mismunandi bygg-
ingagerðir getur haft áhrif til
lækkunar byggingakostnaðar.
Meönákvæmum jarövegsrann-
sóknum áöur en sjálf skipulags-
vinnan hefst má foröast mistök
eins og gerðust i Fossvogi i
Reykjavik, en þar fór dýpt
grunna niður á um 7 m.
Þá er bent á, að með þvi að út-
hluta hundruðum einstaklinga
lóðum samtimis sbr. Fossvog og
Breiðholt, er verið að kaffæra
lánakerfið, og einnig er i þvi sam-
bandi bent á þá fjárhagslegu
meinsemd, sem þessu fylgir, þvi
að þetta veldur gifurlegum sveifl-
um i eftirspurn eftir vinnuafli i
byggingaiðnaði og fjármagni
lánastofnana. Væri skipulag unn-
iö með nægum fyrirvara, svo fá
mætti lóðir þegar þeirra er óskað,
kæmust menn hjá þessum sveifl-
um.
óraunhæfar kvaðir skipulags-
yfirvalda um gcrö og form húsa
eru til trafala. Kvaöir um form
húsa og stærð, lengd og lokun á-
kveðinna veggja, ákveðinn þak-
halla eöa flöt þök, eru aukaatriöi,
hvað varðar nýtingu lands og
fjármuna heildarinnar. Þetta
hefur heldur engin áhrif önnur en
auka fábreytni umhverfisins.
Bent er á nauðsyn þess, að
endurskoða reglugerðir og kvaðir
yfirvalda um margvisleg atriði
skipulags-og byggingamála, svo
þær standi ekki i vegi fyrir eðli-
legri og nauðsynlegri þróun. Sem
dæmi um kvaðir, sem taka þyrfti
til endurskoðunar eru nefndar
kvaðir um ibúðir i kjallara eða
risi. — Þegar þessar kvaðir voru
settar fyrir áratugum, var ekki
sú tækni fyrir hendi, sem nú er við
þéttingu veggja og ekki voru þá
heldur kvaðir um jarðvatnslagnir
i kringum hús til að lækka vatns-
borö. Þessar kvaðir hafa leitt til
alls kyns vandamála i sambandi
við slikt ibúðarhúsnæðien hafa þó
alls ekki komið f veg fyrir, að
kjallara- eða risibúðir séu byggð-
ar.
Meistarakerfið hemill
á byggingaiðnað
Vinnulöggjöfin tekur ekki tillit
til fjöldaframleiðslu, hagræðing-
ar og iðnvæðingár og hlýtur þvi
að vera úrelt i veigamiklum atr-
iðum, en hún er frá árinu 1927,
segir i kaflanum um vinnuafl. I
vinnulöggjöfinni er kveðið á um
meistarakerfi i byggingaiðnaði,
en hugsunin að baki þess var tvi-
mælalaust sú, að kunnáttumaður
i sérhverri iðngrein skyldi vera á-
byrgur fyrir sinum Verkþætti.
Meistarakerfi verður hins veg-
ar ekki beitt við verksmiðjufram-
leiðslu, þar sem i henni fléttast
saman fjöldamargar iðngreinar.
Mikill hluti vinnuafls við
verkámiðjuframleiðslu er sér-
hæfðir verkamenn, sem vinna
undir stjörn faglærðra manna.
Vist er að islenzka meistarakerfið
hefur hamlandi áhrif, að minnsta
kosti á iðnvæðingu i byggingaiðn-
aði. Ein af forsendum fyrir eðli-
legri þróun byggingaiðnaðarins i
átt til iðnvæðingar er þvi tvi-
mælalaust endurskoðun meist-
arakefisins i þá átt, að kerfið
standi slikri þróun ekki fyrir þrif-
um.
Starfshópurinn telur islenzka
iðnaðarmenn ekki standa að baki
erlendum starfsbræðrum sinum
að hæfni og verkkunnáttu. Þó
segir i skýrslunni, að þjálfunar-
kennsla i byggingaiðnaði hafi
ekki verið nægilega kerfisbundin,
og reynsla i verkundirbúningi sé
of litil.
Um ákvæðistaxta segir, að þeir
séu allt of lítið byggðir á tima-
mælingum, og séu auk þess settir
einhliða af iðnaðarmönnum, og
ekki samið um þá við notendur,
né fjallað um þá af hlutlausum
aðilum. Verki ákvæðistaxtarnir
lamandi á allar nýjungar i bygg-
ingaiönaöi, þar sem fjárhagsleg-
ur ávinningur af beitingu nýrrar
tækni verður nær enginn.
Af hálfu stéttafélaganna rikir
allt of mikil ihaldssemi varðandi
endurskoðun ákvæðistaxta, jafn-
vel þótt margfalt timakaup sé
fengiö, segir starfshópurinn. A
þennan hátt geta félögin orðið
dragbitur á eðlilega þróun i bygg-
ingaiðnaði. Vegna hinna háu
taxta reyna einstaklingar að
vinna sem mest sjálfir i bygging-
unum og annast umsjón með
þeim, sem kemur niður á aðal-
starfi þeirra. Væri fróðlegt að fá
vitneskju um, hver heildarávinn-
ingur þessa er fyrir þjóðfélagið?
segir i skýrslunni.
Starfshópurinn telur æskilegt,
að komið yrði á fót embætti bygg-
ingastjóra, sem ætti. að yfirtaka
ábyrgð meistara við áritun á
teikningar húsa. Jafnframt beri
hann alla ábygrðá snurðulausri
framkvæmd byggingarinnar og
losar byggjanda við marghát: ið
ónæði og óhagræði, er hann nú
hefur. Byggingastjórinn ætti ann-
að hvort að vera einn meistar-
anna, húsateiknarinn, bygginga-
verkfræðingur eða bygginga-
tæknifræðingur eða fulltrúi verk-
takafyrirtækis.
Þá kemur fram i skýrslunni, að
Norðmenn hafa komið upp verk-
einingabónuskerfi, þar sem hinar
ýmsu faggreinar, sem vinna að
sömu verkeiningu skipta milli sin
bónus eftir ákveðnu kerfi. Þar
sem hagsmunir allra aðila sam-
einast i þessu kerfi verður allt
skipuiag auðveldara og snurðu-
lausara og lélegt vinnuafl siast
frá.
Byggingakostnaður
lægri úti á landi
Samkvæmt spá um eftirspurn
eftir Ibúöarhúsnæði, sem unnin
hefur verið hjá Framkvæmda-
stofnun rikisins, þarf að byggja 24
til 28 þúsund Ibúöir á árunum 1976
til 1985 til þess aö fullnægja eftir-
spurninni. Hingað til hefur ekki
verið hægt að framleiða meira en
um 1500 til 1800 fullgerðar ibúðir á
hverju ári, svo greinilega þarf að
gripa til annarra ráða til þess að
fullnægja Ibúðaþörfinni, aö þvl er
fram kemur I kaflanum Stýring
og stjórnun. Kemur þá fernt til
greina, aö áliti starfshópsins:
1. Innflutningur á ibúöarhúsnæöi,
sem framleitt er aö hluta til
eöa aö öllu leyti erlendis.
2. Fjöldaframleiösla Ibúöa á
byggingarstaö, byggt á
mikilli tæknivæöingu og
bættum byggingaaöferöum.
Framhald á 19. siðu
Mótauppsláttur er dýr, og þar fer mikið af verömætum viöarborðum í súginn, þar sem I staðinn mætti
nota ódýrari plötur i mót.
Þaö má rækta nytjaskóg á tslandi. Myndin er úr Hallormsstaöaskógi.
Vegna hinnar miklu óðaverð-
bólgu, sem íslendingar hafa búið
viðundanfarið, hefur dregið mjög
úr öllum áhuga á þvi að athuga
skynsamlegri húsagerðir en hing-
að tíl hafa verið. Byggjendur
spara oft mikla fjármuni með þvi
að keyra byggingu áfram, og
vilja því ekki eyða þvima i að
kanna nýjar leiðir. Starfshópur-
inn nefnir þó tilraunir opinberra
aðila, Framkvæmdanefndar
byggingaáætlunar. og nokkurra
einkaaðila til þess að draga úr
byggingakostnaði með fram-
leiðslu eininga og aukinni vélvæð-
ingu i sambandi við mótagerð og
ýmsa aðra verkþætti. — Með
þessu er hinni hefðbundnu húsa-
gerð beint inn á nýjar og skyn-
samlegri brautir.
Þá segir, að eflaust valdi verð-
bólgan, að ekki þyki svara kostn-
aði að hef ja framleiðslu á stöðluð-
um gluggum og öðru sliku, þar
sem markaðurinn byggist á mik-
illi eftirspurn en litlu framboði og
sihækkandi verði. Annars ætti
stöðlun að hafa i' för með sér bæði
spamað á vinnu og efni sem
augljóslega lækkar bygginga-
kostnað. Auk þess flýtti stöðlun
mjög fyrir framkvæmdum, sér-
lega á annatimum, þar sem hægt
Skeljasandur og mulin hrafntinna voru mikiö notuö lyzta lag húsa fyrr á árum. Stóöst
þetta lag furöuvel veörun, eins og mörg hús sýna. Nú hefur málning komiö I staöinn, og
þarf hún mikiö viöhald.
Yfirlitsskýrsla um stöðu, spá og þróun byggingaiðnaðar hér á Sandi