Tíminn - 14.09.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 14. september 1975
Menn og málofni
Söguleg ákvörðun þings
brezku verkalýðssamtakanna
Sögulegt þing
Undanfarið hefur snjóað i f jöll og verið svalt á morgnana.
Timamynd Gunnar
öllu betur þykir nú horfa en áð-
ur i efnahagsmálum Bretlands
siðan þing brezka Alþýðusam-
bandsins, sem háð var i fyrri
viku, samþykkti með rúmlega
tvöföldum meirihluta að styðja
þá stefnu rikisstjórnarinnar að
næstu tólf mánuði, miðað við 1.
ágúst 1975, megi kaup ekki hækka
meira en sem svarar sex
sterlingspundum á viku, en þó
megi engin kauphækkun verða
hjá þeim, sem hafi yfir 8500
sterlingspund i árslaun. Þessa
kaupbindingu telur rikisstjórnin
vera frumskilyrði þess, að hægt
verði að ná þvi marki, að næsta
sumar verði verðbólgan komin
niður i 10% á ársgrundvelli i stað
þess, að hún er nú rúmlega 25%.
Við þvi hafði ekki verið búizt,
að jafn öflugur meirihluti þings-
ins myndi lýsa fylgi sinu við þessa
stefnu stjórnarinnar. Enn siður
mun þó hafa verið búizt við þvi,
að sambönd þeirra verkalýðs-
félaga, sem greiddu atkvæði á
móti, myndu lýsa yfir þvi eftir að
málið hafði verið afgreitt, að þau
myndu leitast við að fylgja þeirri
stefnu, sem þingið hafði mótað.
Áður en þingið kom saman, hafði
farið fram atkvæðagreiðsla hjá
einstökum félögum námumanna,
þar sem kom fram yfirgnæfandi
fylgi við stefnu rikisstjórnarinn-
ar, enda þótt námumenn væru
búnir að bera fram miklu meiri
kaupkröfur. Þessi afstaða námu-
manna mun hafa haft veruleg
áhrif á heildarafstöðu verkalýðs-
samtakanna.
Áhrifamikil
ræða
Það mun þó vafalaust hafa ráð-
ið mestu, að meðal brezkra laun-
þega er vaxandi skilningur á þvi,
að kauphækkanir i krónutölu er
ekki einhlit leið til kjarabóta.
Þannig sýna nýjar skýrslur, að
siðustu niu mánuðina hefur kaup
verkamanna i Bretlandi hækkað
um 20%, en þó hefur kaupmáttur
þess rýrnað um 7%. Len Murray,
framkvæmdastjóri Alþýðusam-
bandsins, játaði hreinleg i áhrifa-
mikilli ræðu, sem hann flutti á
þinginu, að kauphækkanir hefðu
átt mestan þátt i verðhækkunun-
um að undanförnu. Með þvi að
draga úr kauphækkunum væri
verið að gera það viðráðanlegt að
draga úr verðhækkunum og að ná
þannig tökum á verðbólgunni. Ef
kauphækkanir héldu áfram eins
og verið hefði, yrði útilokað að
draga úr verðbólgunni, sam-
keppnisstaða brezkra atvinnu-
vega myndi halda áframað versna
og atvinnuleysið að aukast. Þótt
margt mætti finna að þeirri
stefnu sem rikisstjórnin hefði
mótað, og óneitanlega hlyti hún
enn að skerða nokkuð kjör
margra, væri hún eigi að siður
eina leiöin; sem væri likleg til að
leysa vandann. önnur leið væri
ekki fyrir hendi til að hamla gegn
verðbólgunni og atvinnuleysinu,
en að sjálfsögöu yrði að gera
margt til viðbótar, og t.d. mætti
alls ekki draga úr opinberum
framkvæmdum á þessum tima.
Margir helztu áhrifamenn inn-
an brezku verkalýðssamtakanna
tóku i sama streng og Murray.
Meðal þeirra var Jack Jones,
framkvæmdastjóri Sambands
flutningaverkamanna, en hann er
nú yfirleitt talinn áhrifamesti
leiðtogi brezku verkalýðssamtak-
anna. Jack Jones er lika talinn
vera sá maður, sem hafi átt mest-
an þátt i að móta umrædda stefnu
rikisstjórnarinnar i kaupgjalds-
málum.
Athyglisverður
samanburður
Alþýðublaðið hefur öðru hvoru
að undanförnu verið að kalla núv.
stjórn ihaldsstjórn. 1 tilefni af þvi,
er ekki úr vegi að minna Alþýðu-
blaðið á aðra stjórn og gera
samanburð á henni og núv. rikis-
stjórn.
Á árunum 1967-1969 varð veru-
leg rýrnun á viðskiptakjörunum
við útlönd, en þó ekki eins mikil
og nú. Þá var Alþýðuflokkurinn i
rikisstjórn ásamt Sjálfstæðis-
flokknum. Þá var gripið til efna-
hagsaðgerða, sem höfðu það i för
með sér, að stórfellt atvinnuleysi
skapaðist i landinu. Vegna at-
vinnuleysisins og óttans við það
flýðu þúsundir manna úr landi.
Stórfelld rýrnun varð á
kaupmætti launa, einkum þó hjá
láglaunastéttunum. Af hálfu
rikisstjórnarinnar var ekkert
gert til að bæta hlut lifeyrisþega,
enda þótt þau mál heyrðu undir
ráðherra Alþýðuflokksins. Til
þess að fá kaupmáttaraukning-
una litiilega bætta, urðu verka-
iýðsfélögin að heyja stærstu og
lengstu verkföll, sem um getur
hérlendis. tsland átti heimsmet i
verkföllum á þessum tima. Þann-
ig einkenndust umrædd stjórnar-
ár af stórfelldu atvinnuleysi, stór-
kostlegum landflótta og mikilli
lifskjararýrnun. Þá var þrengt að
hinum fátæku meðan hinir riku
græddu.
Hvað gerir
muninn?
Hvernig er það ástand, sem er
hér nú eftir mun meiri rýrnun
viðskiptakjaranna en á umræddu
timabili? Atvinna er næg um land
allt. Mikilli uppbyggingu er hald-
ið uppi nær hvarvetna i byggðum
landsins. Ungt fólk tekur sér ból-
festu utan þéttbýlissvæðisins i
sivaxandi mæli. Þrátt fyrir hina
miklu rýrnun viðskiptakjaranna,
er kaupmáttur dagvinnutima-
kaups verkamanna um 20% meiri
en á siðasta heilu stjórnarári
viðreisnarstjórnarinnar, árinu
1970. Af hálfu rikisstjórnarinnar
hafa verið gerðar sérstakar ráð-
stafanir til að bæta hlut hinna
lægstlaunuðu (lánlaunabæturn-
ar). Lifeyrisbæturnar hafa verið
stórlega hækkaðar. Þannig má
halda áfram að rekja það, hversu
stórfelldur munur er á stjórnar-
farinu nú og 1967-1969, hvernig nú
er hugsað miklu meira um hag
þeirra mörgu og smáu en þá var
gert.
Ef til vill sýnir það gleggstan
muninn, að þá var Island eina
landið i Evrópu, þar sem var
verulegt atvinnuleysi. Nú er Is-
land eina landið I Evrópu, þar
sem er næg atvinna.
Hvað er það, sem hefur gert
gæfumuninn? Ekki er það Sjálf-
stæðisflokkurinn, þvi að hann var
i stjórn 1967-1969 og er það einnig
nú. En þá hafði hann Alþýðu-
flokkinn i stjórn með sér, en nú
hefur hann Framsóknarflokkinn
sem meðstjórnanda. Það gerir
muninn. Alþýðan getur dæmt af
þessu, hvort betra sé að treysta
Framsóknarflokknum eða
Alþýðuflokknum.
Er lýðræðið
á undanhaldi?
Þeim spurningum er nu oft
varpað fram, hvort lýðræðis-
stefnan sé á undanhaldi i heimin-
um og hvort einræðisstefnur eins
og kommúnismi séu að vinna á.
Ályktanir um þetta eru oft dregn-
ar af hinum furðulegustu forsend-
um, eins og t.d. endalokum Viet-
namstyrjaldarinnar. Styrjöldin i
Víetnam stóð ekki milli lýðræðis
og einræðis, þvi að lýðræði rikti
aldrei i Suður-Vietnam og hefði
ekki komizt á þar, þótt Saigon-
stjórnin hefði haldið velli. Sama
er að segja um það, þegar hers-
höfðingjar hafa gert byltingu i
einhverju Afrikuriki. Þar hefur
aldrei komizt á lýðræði, nema að
nafni til, og engin skilyrði verið
fyrir hendi til þess að lýðræði geti
þróazt þar i náinni framtið. Það
var bjartsýni, sem ekki byggðist
á neinum rökum, þegar forustu-
menn þessara þjóða, sem höfðu
langflestir menntast i Bretlandi,
héldu að þær gætu óöara tekið sér
brezka stjórnarhætti til fyrir-
myndar. Það þarf áreiðanlega
enn margt og mikið að breytast i
Afriku og Asiu til þess að þar geti
dafnað lýðræði að vestrænni
fyrirmynd. Þar eru ekki fyrir
hendi þær erfðavenjur, menntun
og félagsþroski, sem vestrænt
lýðræði grundvallast á.
Það er lika tæpast rétt að telja
það ósigur lýðræðisins, þegar
kommúnismi komst á i Sovétrikj-
unum og Kina. 1 hvorugu landinu
var lýðræði fyrir, heldur verstu
einræðisstjórnir.
Bezta stjórnar-
formið
Landvinningar lýðræðisins i
náinni framtið verða ekki fólgnir i
þvi, að það færi út landamæri sin,
heldur að það reynist áfram
starfhæft i þeim löndum, þar sem
það hefur fest rætur, og að það
hafi bein og óbein áhrif á
stjórnarhætti einræðisrikjanna á
þann hátt, að persónufrelsi og
önnur mannréttindi verði aukin,
t.d. I áföngum. Til þessa eiga lýð-
ræðisrikin að geta haft sæmileg
skilyrði. Efnahagskreppan, sem
nú rikir i heiminum, er að visu
lýðræðisrikjunum nokkurt áfall,
einkum þó atvinnuleysið. Þrátt
fyrir það eru almenn lifskjör yfir-
leitt stórum betri i lýðræðisrikj-
unum en t.d. kommúnistarikjun-
um, auk þess sem persónufrelsi
er á allan hátt meira. Af hálfu
lýðræðissinna er þessu ekki nægi-
lega haldið á lofti. Þegnar
lýðræðisrikjanna gætu þvi ekki á
neinn hátt hagnazt á þvi, að
hverfa frá lýðræöi til
kommúnismans eða annarrar
tegundar af einræði. Það, sem
lýðræðissinnum ber að gera, er að
benda ekki siður á það, sem betur
fer, en hitt, sem miður fer, þótt
þvi megi sizt af öllu gleyma, held-
ur að vinna að endurbótum á þvi.
Slikur samanburður sýnir ótvi-
rætt yfirburði lýðræðisins fram
yfir önnur stjórnarform, þótt auð-
velt sé að benda á ýmsa galla
þess.
Óbein óhrif
Þótt lýðræðissinnar stefni ekki
aö þvi, aó færa út landamæri lýð-
ræðisins með valdi, geta þeir með
fordæmi sinu og breytni haft bæt-
andi áhrif á stjórnarfar
kommúnistarikjanna og annarra
einræðisrikja. Ótvirætt eru
persónufrelsi og mannréttindi
meiri nú i Sovétrikjunum en var i
tiö Stalins. Tvimælalaust er þar
m.a. um að ræða óbein áhrif frá
lýðræðisrikjum og auknum sam-
skiptum þeirra og Sovétrikjanna.
Sama gildir um önnur lönd Aust-
ur-Evrópu. Þvi má segja, að hér
sé lýðræðið að vinna á með þess-
um hætti. Vonandi verður það t.d.
einn aðalárangur Helsinkifundar-
ins, að ályktun hans um mannleg
samskipti stuðli að þvi, að gera
skipulagið i kommúnistalöndun-
um mannlegra og frjálsara.
Lýðræðisstefnan getur unnið
mikla sigra með þvi að hafa
þannig áhrif á þróunina i
einræðislöndunum.
Blaðaútgófa
fjóraflamanna
Aukið f jör er að skapast i blaða-
heiminum islenzka sökum klofn-
ings þess, sem hefur risið upp i
röðum þeirra fjáraflamanna,
sem undanfarið hafa staðið að út-
manna hefur myndazt ósam-
komulag sem virðist meira
sprottið af persónulegum en mál-
efnalegum ágreiningi, enda báðir
hóparnir skipaðir eindregnum
Sjálfstæðisflokksmönnum.
Ágreiningurinn hefur nú leitt til
þess, að sá hópurinn, sem undir
varð, hefur hafið útgáfu á nýju
blaði, sem mun koma út eftir há-
degið, og keppa um siðdegis-
markaðinn við Visi. Báðir hóp-
arnir virðast vel fjársterkir og
virðist hörð og söguleg sam-
keppni geta verið hér i vændum.
Af hálfu beggja þeirra hópa
fjáraflamanna, sem hér um ræð-
ir, virðist eiga að leggja áherzlu á
þann áróður, að þeir fórni bæði
vinnu og fjármunum i þeim til-
gangi einkum að tryggja óháða
blaðamennsku.
Aö sjálfsögðu er það fallegt
hlutverk að vilja tryggja óháöa
blaðamennsku. En eru fjárafla-
menn, sem allir fylgja einum og
sama flokknum, vænlegustu
mennirnir til að tryggja óháða
blaðamennsku? Ef byggt er á er-
lendri reynslu, eru þau blöð, sem
fjáraflamenn eru kenndir við, sizt
óháðari eða frjálsari en hin, sem
viss samtök eða flokkar gefa út.
Yfirleitt styöja þau ákveðna
flokka og stefnur og allajafnan þá
flokka, sem hlynna bezt að fjár-
aflamannastéttinni. Yfirlýsing-
arnar um frelsi þeirra eru álika
gæra og þegar t.d. öfgaflokkar
nefna sig nöfnum, sem eru miðuð
við það að leyna markmiðum
þeirra.
Þ.Þ.