Tíminn - 30.09.1975, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Þriðjudagur 30. september 1975
Þriðjudagur 30. september 1975
TIMINN
11
Ingólfur Davíðsson: V 1

Rekiö til réttar I Stærra-Arskógi (1975)
W ■
LITIÐ A
GARÐA OG
FE NYRÐRA
Reyniberjaklasi á Akureyri (1975)

Viö réttina I Stærra-Arskógi (1975)
Norðurland heilsaði með kælu
og hvítum fjöllum 11. septem-
ber. Ekki sá þó mikið á kar-
töflugrösunum i 170 ára göml-
um görðunum i brekku Búðagils
á Akureyri. Garðarnir á Sval-
barðsströnd og i Grýtubakka-
hreppi verjast næturfrostum
furðanlegá og mun betur en
garðar innan Akureyrar. En þar
fremra ættu gulrófur að vera
árvissar á frjóu og hæfilega
röku landi. Flestum þykja röfur
sælgæti, og þær mega heita
„sitrónur Norðurlanda”, auð-
Réttað f Stærra-Arskógi (1975)
ugar af C-fjörefni, sem varð-
veitist vel i þeim. Uppskeru-
horfur voru góðar nyrðra, miklu
betri en á Suðurlandi að þessu
sinni, enda var ágúst sérlega
hlýr og sólrikur á Norður- og
Austurlandi. Bændur voru lang-
flestir búnir að hirða. Sprettan
var góð og grasið þornaði af
ljánum að kalla. Tún i Hrisey
voru ekki slegin né beitt i fyrra,
en nú eiga holdakynskvigur að
njóta þeirra. Stöngulsýki er ein-
hver versti kartöflusjúkdómur-
inn hér eins og annars staðar á
landinu og þarf ekki að lýsa
henni. Það hefur oft verið gert.
En ýmsir spyrja hvernig á þvi
standi aö kartöflur springa og
litlar kartöflur — oft rauðar eða
bláleitar — vaxa stundum upp
um stöngul og neðstu greinar
kartöflugrasa. Hvorugt er eig-
inlegur sjúkdómur, heldur eiga
óhentug lifskjör sök á hvoru
tveggja. Sprungur koma aðal-
lega fram i gullauga og stafa af
mishrööum vexti, einkum ef
grunnt hefur verið sett niður.
Það myndast spenna i kartöfl-
unum og þeim hættir viö að
springa í garðinum, eða við
hreyfinguna, þegar þær eru
teknar upp. Þegar kartöflur
vaxa upp um stöngulinn er or-
sökin venjulega óhentugur jarð-
vegur — kögglóttur eða grýttur.
Ef stöngull verður fyrir hnjaski,
t.d. af verkfærum, getur það
leitt til hins sama. Einna mest
ber á þessum „upphlaupum”
kartaflnanna i rauðu islenzku
kartöflunum.
Bændur út með firðinum töl-
uðu talsvert um „tankvæðingu”
mjólkur, sem fyrir höndum er —
og líst vel á, en töldu hana þó
æði dýra. Geymarnir bæði á
vagn og heima kosta allmikið og
útbúnaður til að rafkæla m jólk-
ina. Krafizt mun og vera haug-
húsa og viða þarf að lagfæra
vegi heim að bæjum, svo þeir
þoli tankvagninn, sem sækja
skal mjólkina heim á bæina,
t.d. tvisvar—þrisvar i viku.
Menn losna við mjólkurdunka-
amstrið og mjólkin á að geym-
ast betur en við vatnskælingu.
Tankvæðingin leiðir liklega til
þess að draga úr blönduðum bú-
skap og greina hann sundur i
fjárbú og kúabú eftir staðhátt-
um. 13. september var réttar-
dagur sums staðar út með Eyja-
firði,svoslátrun gætihafizt fyrr
en venjulegt hefur verið. Mönn-
um hefur þótt hún standa of
langt fram á haust, þegar gerist
allra veðra von og fé tekur jafn-
vel að leggja af.
Verið var að reka fé i Reistar-
árrétt, allstóran hóp, en miklu
fleira fé reyndist þó i Stærra-Ar-
skógi á Arskógsströnd, enda
reka menn bæði af Ströndinni og
Möðruvallasókn utanveröri fé á
Þorvaldsdal, sem er aðalafrétt-
arsvæðiö. Bæirnir i dalnum
Grund, Kúgil og Hrafnagil,
komnir i eyði fyrir alllöngu. Nú
streymdi féð niður Stærra-Ar-
skógsborgirnar að réttinni við
Þorvaldsdalsá. Það var fögur
sjón. Fjölmenni var eins og
jafnan við réttina — og margir
berjabláir vel, enda mikið
berjasumar nú á þessum slóð-
um. Sérstaklega var óvenju-
mikið um bláber, en viðast litið
af krækiberjum. Krækiberja-
lyngið blómgast mjög snemma
og hefur e.t.v. lent i frosti um
blómgunartimann.
Kaupstaðarbúar hafa sótt
mjög i sveitina til berjatinslu,
gegn vægu gjaldi. Borga flestir
meö ánægju nú orðið. Minna ber
á þvi en áður að menn laumist
til berja þangað, sem ekki sést
frá bæjunum, enda æði litil-
mannlegt. A Akureyri voru
reyniviðirnir viðast alveg rauð-
ir af berjum, upp i topp og langt
niður eftir. Þrestirnir sitja
sannarlega að krásum nyrðra i
haust. Einn daginn gerðist bylj-
ótt. „Kári blés i strokum striö-
um, stórar freyða öldurnar —
reyniberjum roðafriðum rignir
yfir göturnar”.
Vikjum aftur að réttardegin-
um og réttinni i Stærra-Arskógi.
Ein myndin sýnir réttina, fénað,
fólk og fjárflutningabila. Snjóug
Látraströndin i baksýn. Þarna
var fólk á öllum aldri, flest þó
ungt eða miöaldra, en einnig
nokkrir öldungar hressilegir
vel. Af rúmlega 300 ibúum á Ár-
skógsströnd eru tveir á tiræðis-
aldri og 5—6 um og yfir áttrætt.
Ekki var mulið undir þessa öld-
unga á uppvaxtarárunum. Þeir
urðu aö vinna hörðum höndum
allt frá barnæsku og fengu nóg
enheldur fábrotiðfæði, aðallega
fisk, einnig nokkurt kjöt, oft
saltað. Mjólk var viðast nægileg
á sveitabæjunum, en til voru
þurrabúðir við sjóinn.
Yfir fjárbreiðuna, sem
streymir yfir lyngmóana að
réttinni, gnæfa hin fornu Sólar-
fjöll. Fjöllin þarna við Þor-
valdsdal eiga það til að „hrista
sig” og eru vegsummerkin mik-
il framhrun, kölluð hraun, frá
fyrri öldum. Þegar jarðskjálft-
inn mikli, kenndur við Dalvik,
reið yfir 1934 var Haraldur
Daviðsson bóndi á Stóru-Há-
mundarstöðum að vinna i flagi
skammt frá sjó neðan við gamla
túnið. Skyndilega sá hann mökk
framan i Krossafjalli (Sólar-
fjöllum) og rétt á eftir öldu-
hreyfingar i flaginu, en þær
komu úr suðvestri og gengu til
norðausturs. Svo reis moldar-
mökkur úr sjávarbökkunum við
stekkinn gamla nokkru utar og
loks við Skitabrik framan i Há-
mundarstaðahálsi, enn utar
(noröar). Jarðskjálftahreyfing-
in kom þannig úr suövestri og
gekk til norðausturs, en það
stangast á við kenninguna um
að upptök jarðskjálftans hafi
verið norður i hafi. Jarðfræð-
ingar hafa e.t.v. einhverja hald-
góða skýringuá þessu fyrirbæri
oggeta komið öllu heim og sam-
an?
Hey við fjóshlöðuna á Stóru-Hámundarstöðum (1975)