Tíminn - 08.10.1975, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Miðvikudagur 8. október 1975.
Ný skipan efnahagsmála
Nú byggja jörðina um fjórir milljarðar manna.
Dag hvern sjá 200 þús. börn dagsins ljós, en það
merkir, að fólki fjölgar um 75-80 milljónir á ári
hverju.
800 milljónir manna fá aldrei nægju sina að eta.
Matvörubirgðir heimsins svöruðu i byrjun sjö-
unda áratugsins til 90 daga neyzlu, i byrjun þessa
áíatugar voru til birgðir, sem svaraði til 70 daga
neyzlu, en 1974 var aðeins til matur til 27 daga —
ástandið hefur m.ö.o. hriðversnað.
Áður en liðin eru 25 ár héðan i frá verður mann-
fjöldinn i veröldinni orðinn sjö milljarðar, ef svo
fer sem horfir.
Þrátt fyrir allt tal um aukna alþjóðlega sam-
vinnu, hefur hlutur þróunarlandanna i heims-
verzluninni stöðugt minnkað og var 1972 aðeins
20%.
í hinum auðugari löndum heims, sem þegar búa
við meiri velmegun en þekkzt hefur áður i mann-
kynssögunni, tala menn nú um enn hraðari vel-
megunarþróun og allir reyna að auka þjóðarfram-
leiðsluna eins hratt og mikið og unnt er. Þorri fólks
vill ekki horfast i augu við þá staðreynd, að sam-
band er á milli rikidæmis okkar og fátæktar þró-
unarlandanna — kýs að gleyma þvi, að forsendur
þeirra lifshátta, sem efnaþjóðirnar hafa tileinkað
sér eru tvær: Annars vegar, að tveir þriðju hlutar
jarðarbúa býr við sult og seyru og hins vegar, að
við erum að þurrausa hráefnalindir jarðarinnar.
Tvöfaldist efnisleg velmegun hinna rikari landa
eykst álagið á hráefnalindir jarðarinnar sem svar-
ar til þess að mannf jöldi i hinum snauðari löndum
sexfaldaðist frá þvi sem nú er.
Hið einkennilega er, að samt sem áður er talið
æskilegt og nauðsynlegt að auka framleiðsluna
sem mest og hraðast má verða, og þá án tillits til
þess hvað framleitt er — og eyða þá um leið enn
meira af hráefnum, sem ekki endurnýjast — en á
hinn bóginn er fólksfjölgunin talin geigvænlegt
vandamál, sem ógni tilveru mannkynsins.
Einn fjórði hluti mannkyns byggir efnalöndin,
en þessi fjórðungur nýtur þriggja fjórðu hluta
heildartekna veraldarinnar.
Hver maður i auðlöndunum eyðir að meðaltali
20-30 sinnum meira af hráefnum jarðarinnar en
maður i snauðu landi.
Margir hafa með öllu gefizt upp gagnvart þess-
um málum—talið þau með öllu óleysanleg og tala
um „dómsdag” og endalok mannkynsins.
En auðlindir jarðar eru enn miklar þrátt fyrir
misnotkun og fyrirhyggju- og andvaraleysi — og
enn er óþarfi að gefast upp.
En eigi vel að fara, þarf til að koma alþjóðleg
stefnubreyting i efnahagsmálum, sem tæki mið
af samvinnu og jöfnuði i skiptingu jarðargæðanna.
Hver maður og hver þjóð verður að kappkosta
að lifa sem mest af eigin gæðum i stað þess að hin-
ir riku mergsjúgi hina fátæku eins og nú er.
Við hér á Vesturlöndum gætum eftir sem áður
lifað góðu lifi — og kannski auðugra lifi en áður —
þótt við létum lönd og leið ýmsan óþarfa, sem við
teljum okkur trú um, að okkur sé nauðsyn, en er i
raun ekki annað en rusl, framleitt til þess eins að
auðga iðjuhöldana, sem verksmiðjurnar reka.
Við Islendingar eigum á alþjóðavettvangi að
styðja hverja þá tilraun, sem gerð er til þess að
breyta þvi efnahags- og framleiðslukerfi, sem
veröldin býr nú við, til betri vegar i þvi skyni að
tryggja afkomendum okkar nýjan og betri heim.
HHJ.
Umsjónarmenn: Helgl H. Jónsson
og Pétur Einarsson
Pétur Einarsson:
Þjóðnýting - þjóðarhagur
Hver á landið? Hver á rétt til
auðlinda? Hver hefur yfirráð?
Þannig spurningar vakna þegar
velt er fyrir sér þjóðnýtingu.
Þjtíðnyting er stórt orð með við-
tæka merkingu. Alþjóðleg
kennikerfi eins og kommúnismi
hafa það mikið á lofti. Þá er oft-
ast átt við allsherjar þjóðnýt-
ingu án tækifæra handa einstak-
lingi til þess að hagnýta hæfi-
leika sina og orku á frjálsan
hátt. Ekki ætla ég að velta hug-
takinu fyrir mér á svo viðtækan
hátt, heldur með það sjónarmið
I huga að þarfir, sem eru sam-
eiginlegar meginþorra lands-
manna og mjög brýnar, séu
leystar á grundvelli samneyzlu.
Landið er eign landsmanna
allra, og mörk verður að draga
milli þess réttar, sem einstak-
lingar hafa yfir auðlindum og
landssvæðum og þess réttar,
sem almenningur hefur. Þetta
viðfangsefni er nú þegar orðið
áriðandi að marka ákveðið i
stjórnmálum. Eftir þvi sem
timar liða verður þetta mál
raunhæfara, sem gerist með þvi
aö þrengjast fer um landsmenn
er þeim fjölgar, og hlutur hvers
og eins fer minnkandi af þjóðar-
eignum og framleiðslu. Stefnu-
mörkun á þessum vettvangi er
ef til vill veigamesti þáttur
samneyzlustefnu Framsóknar-
flokksins. Það þarf að ákveðast
hve langt samneyzlan skuli ná.
Hvar hún byrjar og hvar hún
endar.
Flestir eru þeirrar skoðunar
að þessi þróun eigi að vera hæg-
fara til þess að valda sem
minnstri röskun á þjóðfélaginu.
Ekki bylting heldur umbætur.
Vafalaust er sú skoðun skyn-
samlegri og auðveldari i fram-
kvæmd, en með hvorri leiðinni
sem er, þarf takmarkið að vera
nokkuð afmarkað. Það er ekki
nóg að hafa óljósar hugmyndir
og láta reka i þeirri von að
mann beri einhvern tíma að
hagstæðri strönd.
Samneyzlustefnan.
Sam ney zlustefnan gerir
Framsóknarflokkinn að sósial-
Iskum flokki. Miðflokki i is-
lenzkum stjórnmálum, en
vinstri flokk með alþjóðlegan
mælikvarða i huga. Fram-
sóknarflokkurinn hefur alltaf
lagt góða rækt við þetta stefnu-
mið sitt. Byggðastefna flokks-
ins, sem framfylgt var af fram-
sýni og atfylgi i ti'ð vinstri
stjórnarinnar er snar þáttur
samneyzlunnar. Hún byggir á
þvi, að þeir sem byggja af-
skekktari staði og afla hráefnis
sem velmegun þjóðarinnar
byggist á, fái sömu gæði fyrir
sama gjald og ibúar þéttbýlli
svæða inna af hendi. Þessi
stefna hefur gert það að verk-
um, að auðveldara er um búsetu
utan þéttbýlis, sem aftur leiðir
til aukinnar öflunar hráefnis og
aukinnar þjóðarframleiðslu.
Eðlileg afleiðing væri bætt lifs-
kjör,en þar snýr að okkur vand-
inn um skynsama og ábyrga
efnahagsstjórn, og ekki nóg með
það heldur einnig vandinn um
þaö hver stjórnar f raun og hver
ætti að stjórna.
Byggðastefnu er ekki rétt
framfylgt með þvi að halda
hverju koti og krummavík i
byggð, heldur að styrkja og efla
þá staði sem þjóðarhagur
krefst. Staði sem eru vel i sveit
settir um samgöngur og að-
drætti. Þannig er varla rétt-
lætanlegt að reisa brýr fyrir
gifurlegar fjárhæðir til þess eins
að tengja saman staði sem
hvorugan kostinn hefur eins og
raddir heyrast nú um þörf á brú
yfir ölfursárósa. Byggðastefn-
unni þarf að marka upphaf og
mark og stýra af festu, ef það
bezta á að fástfram. Samneyzl-
an styrkir samvinnuhreyfinguna
sem eðlilegan og nauðsynlegan
þátt þjóðfélagsins. Enda vita
allir hvilik lyftistöng samvinnu-
hreyfingin hefur verið i' erfiðum
byggðalögum, þar sem afl ein-
staklingsins hefur mátt sin
litils.
Þjóðnýting ýmissa gæða er
etv. næsti þáttur samneyzlunn-
ar. Þá ber að hafa það i huga, að
hver einstaklingur á rétt til
ákveðins frelsis til athafna og
eignar eirs og áður er getið.
Jafnframt á hver og einn rétt til
skerfs af þeirri orku og ánægju
sem landið veitir. Ekkert rétt-
lætir, að einstaklingur geti til
dæmis átt orkulindir, sem hann
á engan kost á að nýta og verða
ekki verðmætar fyrr en hægt er
að virkja þær. Þannig er til að
mynda með eignaryfirráð
manna yfir hverasvæðum. Allir
eru sammála um það, að hafið
umhverfis Island sé eign allra
landsmanna og nýting þess sé
ákvörðun stjórnvalda á hverj-
um tima. Þannig ætti einnig að
vera um allar þekktar orkulind-
ir á landi.
Nýting fallvatna er háð vilja
stjórnvalda að mestu. Rikisraf-
veitur ættu þó eingöngu að vera
til i þessu landi. Með nýrri lög-
gjöf — eða jafnvel stjórnar-
skrárbreytingu — ef þess gerist
þörf, verður að auðvelda eigna-
yfirtöku rikisins á hverahita.
Samhliða þarf að setja reglur
um bætur fyrir eignayfirtöku —
eignarnámsbætur —. Þær bæt-
ur, sem dómkvaddir menn hafa
ákveðið á seinni árum fyrir
eignarnám á landi eru fáránleg-
ar. Allt að tifaldur munur er á
bótum fyrir land á Eyjafirði eða
Reykjavikursvæðinu. Ákveða
verður i lögum fastan við-
miðunarpunkt á bótum, sem
gildir yfir allt landið. Þannig að
ekki ráði annarleg sjónarmið
eins og þau, að á öðrum staðn-
um sé um að ræða verðmætari
byggingarlóðir, vegna þess að
hér tefla almannahagsmunir
við hagsmuni eins manns.
Tryggja þarf miklu rýmra
heldur en nú er umferðarétt og
afnot borgaranna af afréttum
og almenningi. Með þessu er átt
við, að dvöl um stundarsakir og
veiðar ættu að vera öllum
heimilar á þessum svæðum.
Þannig ætti að tryggja rétt al-
mennings til þess að njóta þeirr-
ar gleði og ánægju, sem náttúra
landsins veitir. Með þessu þarf
ekki á nokkurn hátt að vera
gengið á þann rétt bænda sem
þeir hafa nú og nýta sér, að öðru
leyti en þvi, að auðvitað ættu
stjórnvöld að stýra itölu á allan
afrétt landsins ogstuðla þannig
að skynsamlegri nýtingu, en
ekki rányrkju, eins og reyndar
er gert við fiskimið lands-
manna.
Rikisafskipti
af verzlun.
Útfrá þvi sjónarmiði, sem áð-
ur er lýst, að einstaklingur eigi
að hafa sem mest frelsi til at-
hafna innan ramma laga hvers
þjóðfélagsá verzlun að vera sem
frjálsust í landinu. Það megin-
sjónarmiðá þó að vera rikjandi,
að gæði sem allir landsmenn
geta ekki án verið, og hafa ekki
frjálst val um sé dreift með af-
skiptum rikisverzlunar. Þannig
á hitaveita rikisins að selja af-
not af heitu vatni, Rafmagns-
veita rikisins af rafmagni.
o.s.frv. Ríkið ætti einnig að sjá
um allar framkvæmdir á þess-
um tilteknu sviðum en ekki ein-
staka sveitarfélög. Lyfja-
verzlun ætti og einnig að vera öll
undir rikisverzlun, oliuverzlun
og annað af þvi tagi. Erfiðari
viðfangs er sú spurning, hvort
bankar ættu allir að vera rikis-
reknir. Það hefði bæði kosti og
galla. Kostir væru þeir helztir
að efnahagsstjórn ætti að verða
auðveldari og sá hagnaður, sem
ótvirætt verður af rekstri bank-
anna, rynni i' rikissjóð. Gallarn-
ir eru hins vegar ýmsir, s.s.
óhófleg pólitisk afskipti af þvi
hverjir fái lán og ofstjórn, sem
hefti ónotalega þáð frelsi ein-
staklingsins sem áður var drep-
ið á.
Þáttur
Framsóknarflokksins.
Ég lýsti þvi I upphafi að skoð-
un min væri sú að marka þyrfti
ákveðna stefnu i þjóðnýtingar-
málum. Framsóknarflokkurinn
hefur oft vikið að þessum mál-
um i flokksþingsályktunum en
ekki nógu afmarkað og ákveðið.
Kjósendur eiga líka heimtingu á
þvi að vita i sem skýrustum
dráttum stefnu flokksins. Vissu-
legaer betra að sýna stefnu i
verki en orði. Það hefur Fram-
sóknarflokkurinn gert einna
gleggst i byggðamálum, þar
sem framkvæmdir hafa verið
meiri en ályktanir gáfu e.t.v. i
ljós. Þannig væri kostur fyrir
þingmenn flokksins að flytja á
þessu þingi frumvarp að rýmk-
un á eignarnámsheimildum og
um sanngjarnari bætur, og sýna
þannig hug sinn til þessa máls.