Tíminn - 08.10.1975, Blaðsíða 11

10 TtMINN Miðvikudagur 8. október 1975. Miðvikudagur 8. október 1975. TÍMINN 11
„Hafnargötur ég gekk um
hrfö, þar gengu áarnir fyrr á tið
i gleði sinni og sorgum. —
máttugum veittist metorö stór,
mergsaug fátæka tæring og
bjór, I sikið menn tumba af
torgum”. Tæringin herjaði
mjög islenzka námsmannahóp-
inn fyrr á öldum, er flestir
drógu fram lifiö i fátækt — og
smitunarhætta var miki. 01-
drykkja dregur úr vinnuafköst-
um og námsgetu eins og alkunn-
ugt er. Það færist eitthvert
værðarmók yfir marga bjór-
menn! „Hafnargötur mér hugn-
ast sem gjár, i hömrum býr
framandi lýður. Mér fannst
þetta kynlegt hið fyrsta ár, flý
upp i turna með minar þrár, — I
sólþoku borgin þin biður”.
Mörgum landa finnst æöi
þröngt um sig, er hann kemur i
erlenda stórborg og gengur eftir
götunni milli hárra, samfelldra
og langra húsaraða. Flest er
framandi fyrst i stað og mörg-
um fer svo að þeir leita upp i
turnana eða upp á hæðir, ef ein-
hverjar eru, til að fá útsýn og
anda frjálsar. Og Kaupmanna-
höfn er oft kölluð borg turnanna
eirgrænu, er móta svip hennar.
Þvi nær hver gata i gamla
borgarhlutanum geymir' is-
lenzkar minningar aldanna.
„tslenzkur hjarösveinn i út-
lendri borg augum forvitnum
rennir. Með fjallgönguskrefum
hann skundar um torg, skýrar
hreim aldanna kennir Seint i
sumra spor fennir”. Þeirra
minning lifir, sbr. Fjölnismenn,
Jón Sigurðson o.fl. o.fl. En þó
fögur sé hún Höfn gegnum hug-
myndanna gler, á hún lika geig-
vænleg djúp og skuggalönd.
„Hér féllu margir og færðust i
kaf, frá þeim litt sagan greinir.
Kunnari hinir, sem komust af,
kaldri gröf hellan leynir — þeir
hvfla i útlegð einir”. Hér er vik-
ið að hellunum austan við
Þrenningarkirkjuna, sem er
áföst Sivalaturni, gegnt Garöi
(Regensen), þar sem islenzku
stúdentarnir bjuggu fyrrum.
Þama var áður kirkjugarður,
þar sem allir er létuzt á Garði
oglangtáttuheim, voru jarðað-
ir. Og Islenzkir námsmenn hafa
búið á Garði rúmar þrjár aldir.
Er gizkað á að 60-70 Islendingar
hvili undir hellunum þarna við
kirkjuna. Mörg hús i Kaup-
mannahöfn gætu margt af ts-
lendingum sagt er þau mættu
mæla. „Þarna vann Arni og
þarna bjó Jón, þarna drakk
ögmundur forðum. Þarna kvað
Jónas sitt Farsældar frón og
þarna lék Konráð að orðum.
Hver sat þá með Brynjólfi að
boröum?”
Þið kannist við þessa menn af
spjöldum sögunnar: Árni
Magnússon, Jón Sigurðsson (og
siðar Jón Helgason), ögmundur
drykkju- og kraftamaður, hirð-
fjölskylduskáld og siöast vel-
metinn klerkur að Tjörn á
Vatnsnesi, Konráð orðabókar-
höfundur, Jónas Hallgrimsson
skáld, Brynjólfur Pétursson
konunglegur embættismaður,
vel fjáöur og örlátur á fé. Hann
borgaði stundum fyrir fátækan
stúdentahópinn, er sat á
veitingahúsi Mjóna, þar sem nú
er Stephan a Porta, skammt frá
konunglega leikhúsinu.
Oft var og er það að „Pyngjan
er tóm og malurinn mjór, mál
er seglin að rifa. Þreyttir á
lestri og þyrstir i bjór — það er
erfitt að lifa”.
En svo kemur blessað vorið
og þá léttir yfir öllum. „Há-
skólafræðin ei hugnast mér
lengur — hljóp út i sólskinið Is-
lenzkur drengur. Lærdömssetr-
iöerkaldurkofi —hjá skógarins
slkvika súlnahafi” og „Ég kveð
ykkur steinlögðu stræti, Strikið,
torgið og borgarlæti. Grá-
myglufölvinn af vöngum vikur,
vorgolan mjúkhenta lokkana
strýkur”. Kvenfólkið (jafnvel
rauðsokkar) springur lika út á
vorin eins og blómin. „Þú varst
föl og guggin i gær, görótt I
skapi — niður i tær! Birtist i
morgun björt sem sól, bliöasta
vor á nýjum kjól”.
Það er erfitt að hima inni við
próflestur i fegursta vorveðri,
hugurinn flýgur þá viða. „Liður
að kvöldi — lægist borgarniður.
ljúfur um stræti andar nætur-
friður. Gleymt er um stund að
græna borðiö biöur, bjart er af
tungli, stjörnuhiminn viður”.
Græna borðið er prófborðið,
klætt grænum dúk til að veita ró
andi áhrif nemandanum. „Ég
vakti yfir vellinum heima, ég
vakiener þóaðdreyma — Fötin
snjáð, I fátækara lagi, frakkinn
margreyndur, snúinn kragi”.
Jú, Hafnarstúdentar áttu oft I
basli, en minnast ber þess, aö
„íslenzkir menn við Eyrarsund
urðarmál löngum skráðu. Lifir
á bókfelli liðin stund, leitar
margur á hennar fund, rýnir i
rúnirnar máðu — skyggnir
skinnblöðin snjáðu”. Mikil verk
eljumanna.
Borgin hefur breytzt allmjög
og þanizt út siðan ég var þar
námsmaður á árunum 1929-
1936. Umferðin er t.a.m. öll önn-
ur. Hinn mikli straumur hjól-
reiðarmanna er nú mjög svipur
hjá sjón, sporvagnarnir horfnir,
en bilamergð og strætisvagnar _
komnir I staðinn. Sum lélegustu
borgarhverfin hafa verið rifin
og reistar margar stórbygging-
ar I staðinn. Ekki lizt mér vel á
nema sumar þeirra. Of margar
likjast helzt pósthólfum á vegg,
þar sem fjölskyldum er fleygt
inn I stað bréfa. Flest fólk er
bara númer i stórborgum
heimsins, en fáeinir hrókar.
TEXTI:
INGÓLFUR
DAVÍÐSSON
kongar og drottningar gnæfa yf
ir. Hér i támennmú ber miklú
meira á einstaklingnum sem
betur fer.
Mikið var rætt og ritað um
frægasta skáld Dana, ævintýra-
skáldið H.C. Andersen. Nú eru
hundrað ár liðin frá dauða hans.
Ný útgáfa kom á „Ævintýri lifs
mins” (mit livs eventyr) með
mjög greinargóðum skýringum.
Nú viðurkenna menn Andersen,
ekki aðeins sem frábært ævin-
týraskáld, heldur lika sem
skáldsögu — og ferðasöguhöf-
und. Telja hann veriö hafa af-
bragösblaðamann og jafnframt
listamann. Andersen teiknaði
margtvel á ferðum sinum, sem
voru margar. Börn tók hann á
hné sér, teiknaði og klippti út
myndir fyrir þau. Margar þess-
ar „klippimyndir” (shiloet), en
af þeim er til mikill fjöldi, eru
taldar listaverk. Fjölhæfur hef-
ur Andersen sannarlega verið.
Jafnframt sérkennilegur og við-
kvæmur, leit stórt á sig, hafði
mikla samúð með smælingjum,
en kunni jafnframt prýðilega að
vera með höfðingjum, ná hylli
þeirra og hagnýta sér hana.
Krásirnar eru þó góðar hjá
þeim, hrökk eitt sinn út úr hon-
um. Samtima íslendingum i
Höfn leizt mörgum vel á Ander-
sen og kunnu sumir snemma að
meta verk hans. „Hann Andri
minn”, sagði Grimur Thomsen,
er ritaði lofsamlega um skáld-
skaphans, fyrr en flestir Danir.
Andersen var barn Odenseborg-
ar, en bjó lengi i Nýhöfninni nr.
20 í Höfn. Það þykir létt yfir
Fjónbúum — og ekki skorti
Andersen imyndunaraflið.
Hann varð margs og mikils
heiðurs aðnjótandi er leið á æv-
ina og andaöistsem heimsfræg-
ur maður.
Mikil umræða og deilur
standa núum menntamál i Dan-
mörku. Háskólinn vill takmarka
aögang aö sumum deildum, t.d.
læknisfræði, sálar- og uppeldis-
fræði og hagfræði. Telur að ekk-
ert verði að gera með slikan
fjölda, ef svo fer sem horfir.
Sagt hefur verið upp allmörgu
starfsliði við skólana 1. október
og þingið samþykkti sl. vor aö
segja upp 3600 manns við skól-
ana, leikskóla og barnaheimili
1. april næsta vor, allt til að
spara rikinu útgjöld. Töldu
sumir sparnaðinn verða a.m.k.
100 milljónir danskra króna, en
aðrir allt að 145 milljónum á ári.
Mikil óánægjualda fór um land-
ið út af þessu og fleiri tóku að
reikna en hagspekingar
stjómarinnar. Nýjustu útreikn-
ingar virðast sýna, að
spamaðurinn fyrir rikið verði
enginn, jafnvel tap. Hvernig má
það verða? Jú, það er mikið at-
vinnuleysi i Danmörku (at-
vinnuleysingjar á annað
hundrað þúsund), og flestir,
sem sagt er upp störfum i sam-
bandi við barnaheimilin og skól-
ana, ungt, ófaglært aðstoðar-
fólk, sem ekki getur fengið aöra
vinnu, en verða að lifa af at-
vinnuleysisstyrk, sem rikið
verður að greiða. En ef þeir
vinna áfram við stofnanirnar
eins og áður, borga foreldrar
bamanna um 30% en rikið 70%.
Atvinnuleysisstyrkurinn er um
90% af laununum. Rikið mun nú
vera farið að sjá að fjárhags-
gróðinn verði enginn, en á erfitt
með að kyngja svo beiskum
bita, að græða ekkert á bram-
boltinu, en þrengja verulega
kosti barnanna og aðstandenda
þeirra. Eva Gredal menningar-
málaráðherra sagði nýlega að
ekki væri hægt að eta svona
strax ofan i sig fyrir áætlanir og
útreikninga. Mikil óró er út af
málinu i Danmörku, og hafa all-
margir uppeldisfræðingar gert
eða hótað verkfalli. Fjölmargir
foreldrar fylgja þeim opinber-
lega að málum og efna til mót-
mæla. Er ekki enn séð fyrir end-
ann á málinu. Samkvæmt áliti
þeirra, er vikja skulu i vor, þ.e.
900 uppeldisfræðingar og 2700
aðstoðarmenn, tapar rikið
milljónum á þvi að segja þess-
um hóp upp starfi. A ráöu-
neytisfundi nýlega bauð einn
fulltrúi Evu Gredal ráöherra
reikningsvél að gjöf, svo hún
gæti reiknaö rétt!
Anker Jörgensen óskar að
vita hvers vegna upprunalegar
áætlanir i málinu standast alls
ekki.
Litum á myndirnar. Á „fjtír-
myndakortinu” gefur að lita lik-
neski ævintýraskáldsins H.C.
Andersens og litlu hafmeyjuna,
turn Frelsarakirkjunnar og
snúna turninn á Kauphöllinni.
Höfundur hafmeyjunnar var
islenzkur i aðra ættina.
Kauphöllin (Börsen) — 350
ára — við skurðinn telst með
fegurstubyggingum i'Höfn. Það
er létt yfir henni, þökin eirgræn
og snúni turninn sérkenmlegi,
drekaturninn, þar sem sporðar
fjögurra dreka fléttast saman.
Til hægri á Kauphallarmynd-
inni sér I Kristjánsborgarhöll.
Fræg er stytta lúðurblásar-
anna og Ráðhústurninn með
klukknaspilinu. Skálinn við
vötnin (Söpavillonen) er með
austurlenzku sniöi og vekur
jafnan eftirtekt þarna á vatna-
brúninni með súluaspir og
hengiviðitré í baksýn. A vötnun-
um er róið og siglt. Stendur
mikill styrr um svæðið við vötn-
in, sem flestir óska að haldist
friðsælt, en áætlanir eru um
mikla bilaumferðargötu — eöa
götur þarna.
Margar kirkjur eru i Höfn,
smáar og stórar, einfaldar i
sniöum og aðrar sundurgerðar-
legar, margar mjög skrautleg-
ar, einnig að innan. Listamenn á
fyrri öldum fengu ágæt tæki-
færi, er þeim var falið að
skreyta kirkjurnar.
Hér sjáið þið Marmarakirkj-
una I gamla borgarhlutanum.
Hún er þó ekki nema aldar-
gömul. Er stærsta hjálmkirkja
á Noröurlöndum. Þakið eir-
grænt. „Hefurðu átt þér
„Hafnarjól”, horft á dvínandi
vetrarsól gylla hvolfþökin
grænu?”
Loks er mynd af einbylishúsi i
úthverfi Odenseborgar. Húsið
hlaöið úr tigulsteinum, limgerð-
ið sléttklippt, eins og veggur, en
til hægri gnæfir risavaxin
hengibjörk yfir húsið og
gróskulegan garðinn. H.C.
Andersen var Fjónbúi, ey hans
var og er hlýleg og frjósöm.
Kauphöllin i Höfn
Einbýlishús á Fjöni
Skálinn við vötnin i Höfn