Tíminn - 09.10.1975, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 9. október 1975.
TÍMINN
1

N
V.
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðaistræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
Blaðaprent h.f.
AAagnús Ólafsson skrifar frá York:
OPEC hefur sýnt
styrkleika sinn
,,Getur OPEC þrifizt án Saudi-Arabíu?"
Crosland fer ekki
sjálfur í þorskastríð
Það er vandalaust fyrir brezkan ráðherra að
hóta íslendingum þorskastriði, þvi að hann ætlar
ekki að vera á togara að veiðum i vetrarveðrum
fyrir norðan ísland og eiga það á hættu að vera
tekinn sem ræningi, ef hann leitar vars eða hafnar.
Það er auðveldara að hóta þessu úr mjúkum
stjórnarsessi i London en að standa i sliku striði i
raun. Þeir brezkir sjómenn, sem eiga að taka þátt
i þorskastriðinu, hafa áreiðanlega ekki fagnað
striðsyfirlýsingu Croslands ráðherra. Þess er
skemmst að minnast, að i þorskastriðinu
1972—1973 gekk brezkum togaraeigendum stöðugt
verr að manna skipin, sem áttu að stunda rán-
yrkju við Island. Að lokum var brezka ihalds-
stjórnin neydd til að senda herskip á vettvang til
þess að verja þjófnaðinn, og þrátt fyrir það gekk
illa að fá fullskipaðar áhafnir á togarana.
Islendingar þurfa þvi ekki að gugna fyrir striðs-
yfirlýsingu Croslands. Brezkum sjómönnum og út-
gerðarmönnum er ekki eins ljúft að hefja nýtt
þorskastrið og ætla mætti af orðum hins striðs-
glaða ráðherra. Þeir munu hugsa sig um oftar en
tvisvar, áður en þeir leggja út i strið, sem hlýtur
að tapast, þótt hægt verði að heyja það um hrið.
Það getur að sjálfsögðu kostað íslendinga vissa
erfiðleika og fórnir, en það verður lika erfitt
brezkum sjómönnum og útgerðarmönnum. En
Crosland er ekki að hugsa um það.
Ræða Croslands var annars öll i þeim stil, að hún
hefði vel sómt brezkum nýlendustjóra á Indlandi á
19. öld. Slikur herra hefði ófeiminn talað um hefð-
bundinn rétt Breta á Indlandi. Á svipaðan hátt tal-
ar Crosland nú um hefðbundinn rétt Breta á ís-
landsmiðum. Islendingar hafa heyrt þetta fyrr.
Fyrir rúmum 20 árum sögðu Bretar sig eiga rétt til
að veiða inni á fjörðum og flóum við Island. Þéssi
réttur væri meira að segja orðinn 500 ára gamall.
Bretar settu löndunarbann á islenzkan fisk til að
leggja áherzlu á þennan rétt sinn og neyða íslend-
inga þannig til að viðurkenna hann. Nú minnast
Bretar ekki á þennan rétt sinn lengur. Jafnvel þeir
viðurkenna, að hann sé orðinn úreltur. Fyrir 17 ár-
um sögðu Bretar, að þeir ættu hefðbundinn rétt til
að veiða innan 12 milna fiskveiðilögsögunnar. Þeir
hófu meira að segja þorskastrið til þess að verja
hann. Nú viðurkennir jafnvel Crosland, að Bretar
eigi ekki lengur neinn hefðbundinn rétt innan tólf
milna markanna. Hann sé orðinn úreltur. Á sama
veg fer annar hefðbundinn réttur, sem Bretar telja
sig eiga á íslandsmiðum. Hann er ekkert annað en
gamalt og úrelt ranglæti, sem verður að vikja fyrir
nýjum og betri siðum, likt og hinn hefðbundni rétt-
ur Breta á Indlandi áður fyrr.
Crosland reynir að vitna i úrskurð Alþjóðadóm-
stólsins, striðsyfirlýsingu sinni til stuðnings. En
meira að segja úrskurður Alþjóðadómstólsins,
sem er byggður á úreltum venjum, viðurkennir
forgangsrétt íslands til veiðanna á íslandsmiðum.
I samræmi við slíkan rétt var nýlega samið um, að
útlendingar drægju úr veiðum sinum við Kanada
um 40% á sama tima og hlutur Kanada var aukinn.
Þetta er glögg visbending um þá réttarþróun, sem
er að gerast i heiminum og virðist alveg hafa farið
framhjá Crosland. Þvi minnir hann á nátttröll,
sem dagað hefur uppi fyrir meira en hundrað ár-
um.
AÐ LOKNUM fundi sam-
taka oliuútflutningsrikja i Vín,
hafa hinir ýmsu sérfræðingar i
Bretlandi, svo sem annars
staðar, velt fyrir sér afleiðing-
um nýhækkaðs oliuverðs. Um-
ræður hafa ekki eingöngu snú-
izt um bein áhrif hækkuninn-
ar, heldur einnig um þætti eins
og Norðursjávaroliuna, nýt-
ingu annarra orkugjafa og
framtið þróunarlandanna, svo
eitthvaðsé nefnt. Þá hafa tals-
verðar umræður orðið um
samtök oliuútflutningsrikja,
en góð þekking á eðli samtak-
anna, styrk þeirra og veik-
leika, er nauðsynleg þeim,
sem vilja spá fyrir um þróun
oliumála á næstu misserum.
THE Organisation of Petrol-
eum Exporting Countries
(OPEC), eða samtök oliuút-
flutningsrikja, komust á lagg-
irnar i janúar 1961. Stofnrikin
voru sex, Irak, Iran, Kuwait,
Qatar, Saudi-Arabia og Vene-
súela, en skömmu siðar bætt-
ust þrjú i hópinn, Abu Dhabi,
Indónesia og Libýa. Á áttunda
áratugnum hafa fjögur riki
gerzt aðilar, Alsir, Bahrein,
Gabon og Nigeria.
Hið upphaflega markmið
samtakanna var að stefna að
stöðugu heimsmarkaðsverði,
svo og forðast samkeppni milli
framleiðslurikjanna. Til að
byrja með voru samtökin ekki
mikils megnug gagnvart hin-
um risastóru og sterku oliufé-
lögum. Kom þar margt til, svo
sem spilling embættismanna,
vanþróun landanna, og þá
urðu löndin að notast við
skipulagt dreifingarkerfi
fyrirtækjanna. Með árunum
styrktust þó samtökin. 1965
samþykktu þau að draga úr
framleiðslunni til að forðast
lækkun heimsmarkaðsverðs á
hráoliu vegna offramboðs. Og
i Tehran 14. febrúar 1971 má
segja, að timamót hafi verið
mörkuð i sögu samtakanna.
Þá gerðu sex aðildarrikjanna,
Abu Dhabi, írak, Iran, Ku-
wait, Qatar og Saudi-Arabia,
samkomulag við oliufélögin
vestrænu um stórhækkað
verð, framleiðslurikjunum til
góða. Siðan fylgdu hin rikin á
eftir, og OPEC hafði uppgötv-
að styrkleika sinn.
Frá og með fundinum i
Tehran i desember 1973 hefur
orðið næstum fimmföld verð-
hækkun á hráoliu. Og hin iðn-
væddu riki Vesturlanda, jafnt
transkeisari vildi meiri hækkun
sem þróunarlöndin, hafa feng-
ið að finna fyrir hækkununum.
Ef afleiðingar mikilla hækk-
ana i júni og september 1974
gerðu ráðamönnum i OPEC-
löndunum ljóst, að verðhækk-
un þýddi ekki sama og tekju-
aukning. Þvert á móti gat
verðhækkun þýtt tekjurýrnun.
Orsakir þess liggja i atriðum
eins og minni eftirspurn og
kaupgetu, aukinni nýtingu
annarra orkugjafa, öll inn-
kaup frá Vesturlöndum urðu
.margfalt dýrari, svo eitthvað
sé nefnt. Þar að auki varð
hinni gifurlegu fjárfestingu,
sem framleiðslurikin gerðu á
Vesturlöndum, verulega ógn-
að. Þessum hlutum höfðu
ráðamenn i Saudi-Arabiu gert
sér grein fyrir strax fyrir
fundinn i Tehran 1973, þegar
OPEC samþykkti 130% hækk-
un að undirlagi Iranskeisara,
en raunar i andstöðu við S-
Arabiu. Þá gerðist sá atburð-
ur, að Yamani, oliumálaráð-
herra S-Arabiu, náði ekki
sambandi við Feisal, þáver-
andi konung, til að fá frekari
fyrirskipanir, og þvi fór sem
fór. Rifjaðist sá atburður upp,
þegar Yamani yfirgaf skyndi-
lega Vinarfundinn i siðasta
mánuði, meðan hann stóð sem
hæst, og hélt til Lundúna til að
fá fyrirskipanir að heiman.
Yamani réð úrslitum
FYRIR Vinarfundinn höfðu
áreiðanlega öll OPEC-rikin
gert sér grein fyrir þvi, að
meiriháttar verðhækkun á
hráoliu kæmi ekki til greina.
En um hitt greindi þau á, hve
litil hún ætti að vera. Fyrir
nokkrum mánuðum talaði Ir-
anskeisari um 30%, og banda-
risk yfirvöld töldu t.d. 25%
ekki fjarri lagi. Er nær dró
Vinarfundinum, varð afstaða
hinna ýmsu rikja OPEC skýr-
ari. Ljóst varð, að „dúfurnar”
með S-Arabiu i broddi fylking-
ar, vildu helzt óbreytt ástand
út árið, og meðan á fundunum
stóð sagði oliumálaráðherra
S-Arabiu, Ahmed Zahi Yam-
ani, að væri farið yfir 10%
markið, þá „yrði ekkert sam-
komulag”. „Haukarnir”, ír-
ak, tran, Libýa og Nígeria,
vildu 20% (byrjuðu reyndar i
28%) og „ekki minna en 15%”.
Á milli stóðu Alsir, sem hafði
sýnt mikinn skilning á afstöðu
S-Arabiu og Venesúela. For-
seti þess siðarnefnda, Carlos
Peres, hringdi persónulega
bæði til transkeisara og Fah-
ad, krónprins S-Arabiu, til
þess að miðla málum. Árang-
urinn varð 10% hækkun frá og
með 1. október siðast liðnum
og óbreytt verð til 30. júni 1976.
Þó haía áreiðanlega mestu
ráðið áhrif S-Arabiu, sem
stærsta útflytjanda OPEC.
Margir fréttaskýrendur
vildu segja framtið OPEC
ótrygga, meðan á fundum
stóö, og jafnvel eftir þá. Þess-
ar ágizkanir, sem byggðust á
þvi, að yrði ekki samið, myndi
S-Arabia einangrast, virðast
þó ekki hafa við mikil rök að
styðjast. Fullt samkomulag
um svo afgerandi atriði náðist
á aöeins fjögurra daga fundi. -
Raunar kemur styrkleiki
OPEC alltaf betur og betur i
ljós. Þeir ná núverandi til-
gangi sinum auðveldlega, þ.e.
að viðhalda hámarksverði á
hráoliu, þó með tilliti til þess,
hvað markaðurinn. og efna-
hagslegar aðstæður þola. Með
þetta i huga er 10% hækkunin
örugglega mjög nærri lagi og
hefur styrkt OPEC. Eða eins
og Yamani svaraði spurning-
unni um hugsanlega einangr-
un S-Arabiu: „Getur OPEC
þrifizt án S-Arabiu”?
I annari grein verður rætt
um áhrif oliuverðhækkunar-
innar og sagt frá umræðum
um þau i Bretlandi.
Þ.Þ.