Tíminn - 10.10.1975, Blaðsíða 10

TÍMINN
Föstudagur 10. október 1975.
Föstudagur 10. október 1975.
TÍMINN
í U
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ:
Leikir án orða
frumsýning.
Tékkneskur gestaleikur
DIVADLO NA ZABRADLÍ
LeikhúsiO á grindverkinu
Leikhússtjóri:
DR. VLADIMÍR VODICKA
Listrænn leiðtogi:
LADISLAV FIALKA
. Leikarar og dansarar:
LUDMILA BILKOVA
JITKA HOFFMEISTEROVA
IVAN LUKES
RUDOLF PAPEZtK
BOZENAVECHETOVA
LADISLAV FIALKA
Sviðstæknimenn:
JIRÍ MILER
JIRt KANKA
ARNOST KURRELL
Búningaumsjón:
EVA MALKOVA
Framkvæmdastjóri:
MARIE MARGLOVA
í leikhúsinu hefur
ával-t staðið nokkur styr
um orðið;menn eru ekki á
eitt sáttir um gildi þess,
vilja að minnsta kosti
ekki leggja á það neina
pphafi var orðið
eða hvað?
Frægur leikflokkur fró Tékkóslóvakíu
höfuð áherzlu í
I ei k h úsi n u,þv í ei n
hreyfing á leiksviði getur
stundum sagt meira en
ritgerð um sama efni.
Um þetta viðhorf til orðsins,
eða til leikritunar má nefna
mörg dæmi. Rithöfundurinn er
þá ekki kvaddur til, heldur sest
hópur leikenda að á sviðinu og
býr til heil leikrit upp úr sér.
Frægast slikra verka hérlendis
er Inuk, sem nú fer hreint út-
um allt, svo til alveg textalaus.
Fleiri svona verk hafa verið
gerð bæði fyrir svið og sjónvarp,
og við höfum fengið heimsóknir
frábærra leikhúsa, sem eru
meira en orðin tóm og er
skemmst að minnast þess
þegar nokkrir Finnar komu hér
og fóru umhverfis jörðina á 80
dögum, með miklum glæsibrag.
011 eiga þessi verk það sam-
merkt að litið er lagt upp úr
orðum, meira upp úr athöfnum.
Hægt er að ganga enn lengra i
þessum efnum, eða aðförinni að
orðinu, og það gerir tékkneski
leikflokkurinn Divadlo Na
Zabradli, sem þýðir á islenzku
Leikhúsið á grindverkinu, en
flokkurinn frumsýndi á
þriðjudaginn Leiki án orða.
Leikir án orða, er látbragðs-
leikur, forn listgrein með sam-
fellda merkilega sögu, og
Fialka-flokkurinn, en svo mun
leikhópurinn nefndur i daglegu
tali, kennir sig við stjórnanda
sinn og foringja, Ladislav
Fialka. Um hann segir m.a. á
þessa leið i leikskrá:
„Það þykir marka timamót
og i raun talið upphaf nútima
látbragðsleiks i Tékkóslóvakiu,
er Ladislav Fialka stofnaði
flokk sinn „Leikhúsið á grind-
verkinu” 1958. Fialka hafði
safnað um sig kjarna hópsins
meðan hann var við nám i List-
dansskólanum i Prag.
Fyrsta sýning flokksins var
1959 og speglaði starf, tilraunir
og reynslu þessa fyrsta árs.
Sýningin hét „Látbragðsleikur
á grindverkinu” og var sögulegt
yfirlit yfir þekkt form,
stiltegundir og sköpunarhvata,
vakti hinn frumlegi flutningur
hópsins strax mikla eftirtekt.
Sýningin fól i sér frjálslega
endursköpun látbragðsþátta i
anda meistarans franska
Deburau, slitrur úr gömlum
markaðsleikjum, þar kenndi
áhrifa Charlie Chaplins og hins
glæsta timabils þöglu
kvikmyndanna, brögðum fjöl-
leikatrúða var beitt og Marcel
Marceau heiðraður, sum atriði
beinlinis fengin að láni úr safni
hans og loks var gerð tilraun til
nýstárlegs tjáningarforms reynt
að byggja upp heillegt, samfellt
leikverk með látbragðsleik
eingöngu. Ladislav Fialka var,
eins og reyndar einnig i öllum
siðari sýningum flokksins,
höfundur handrits, dansa og lát-
bragðs, leikstjóri og aðal-
leikari.”
Það var þvi ekkert sérlega
uppörvandi fyrir rithöfunda að
heimsækja sýningu þessa
flokks, sem hafnar oröinu en
hann gerir meira, hann kemst
af svotil án leiktjalda og
leikendur ganga i aðskornum
heilflikum þeirrar gerðar er
ganga næst algjörri nekt, svo
leikmyndasmiðum og sauma-
konum mun hafa verið viðlika
innanbrjósts.
Leikir án orða skiptis.t i tvo
þætti. I hinum fyrri eru 6 atriði,
en 3 i hinum siðari. Hefst
sýningin á ljóðrænu verki, sem
berheitið Supermatic.Sjötta at-
riðið i þessum þætti er um lif
mannsins. Virðist fyrsta atriði
einkum og sér i lagi ætlað til
þess að hita upp, venja leikhús-
gesti við málleysið og hinar
nýju eða fornu aðferðir. Siðan
rekur hver þátturinn annan og
fer snillingurinn Fialka með
flest meiriháttar hlutverk, en
alls eru leikendur og dansarar
sex.
Fyrsta og síðasta atriði fyrsta
þáttar voru bezt. Ljóðræn og full
af dul og unaði. Aðrir voru
meira leikbragðssýningar og
þær ekki allar mjög frumlegar,
eins og fiflalæti við að spila á
pianó, eða ætla sér það. Þetta
höfum við séð svo oft áðyr t.d.
hjá Viktori Borge. Sama var að
segja um manninn sem fór út að
éta og drekka sig fullan. Mörg
snjöll leikbrögð voru framin.
Þau eru vel fallin til þess að
sýna möguleika þessarar list-
greinar, að ekki þarf orð um allt
sem er hugsað á jörðu.
Siðari hálfleikur var öllu
meiri I andanum. Þar voru
sýnd þrjú atriði. Tilbrigði við
hugmynd eftir Ionesco, sem bar
nafnið Leigjandinn. Tilbrigðiö
Leikir án orða I við hugmynd
eftir Samuel Beckett og svo var
lokaatriðið Leikir án orða II,
sem einnig var tilbrigði við hug-
mynd eftir Beckett.
Við siðari helming sýningar-
innar fór sumsé heldur að
vænkast hagur rithöfunda, sem
hafði verið heldur slæmur. Aður_
en hvert atriði hófst var brugðið
upp nafnspjaldi þeirra Ionesco
Dauðadansinn eftir Svlann Aug-
ust Strindberg veröur flutt í út-
varpi i vetur, en i fyrra var það
sýnt i Iðnó.
Æsa Brá eftir Kristin Reyrveröur
flutt á næstunni.
Flutningur framhaldsleikrits eft-
ir Svartri messu Jóhannesar
Heiga hefst á næstunni.
Armann Kr. Einarsson, höfundur
framhaldsleikritsins Arni I
Hraunkoti.
Lárus Pálsson leikstýrði Fööurn-
um eftir Strindberg 1960.
Jón Skaftason alþingismaður:
Hvers vegna?
og Becketts, en við það fara
áhorfendur auðvitað allir 1 sér-
stkt framúrstefnuskap, þannig
að segja má, að þótt eftir sem
áður sé leikið án orða, þá leggi
þessir frægu rithöfundar
sýningunni lið, þvi þeir hafa
rutt um vissum múrum á leik-
sviði og áhorfandinn einbeitir
sér meira en i nafnlausum þátt-
um. Þarna örlar lika fyrst á þvi
að reynt sé að vinna úr alvar-
legrihugmynd. Þessar sýningar
voru allar mjög áhrifamiklar,
legri hugmyndir. Þessar
sýningar voru allar mjög
áhrifamiklar, einkum þó
Leigjandinn.
Tækni Fialka-flokksins er frá-
bær og timasetning við hljóð er
meðólikindum. Hæstber sjálfan
meistarann Ladislav Fialka,
sem virðist þó vera of duglegur
að borða upp á siðkastið. Hinir
fá ekki eins góð tækifæri sjálfir,
en gætu eflaust heilmikið meira,
ef til þess væri ætlazt, en nóg um
það.
Ef reynt er að gera einhverja
úttekt um gildi þessarar frá-
bæru sýningar á látbragðsleik,
þá er hún ekki einasta viðburður
sem sjálfstæðt listræn sýning
og sem tilbreyting frá hinu
þrúgaða orði. Hún er lika
uppörvun fyrir það fólk, sem
elur vonir um frjálslegri
leiktúlkun á kostnað húsgagna,
leikmuna og sviðsbúnaðar og
hún sannfærir okkur hin um að
leikhúsið á ekki að sitja við
orðin tóm, uppfærsla,
hreyfingar og látbragð hefur
stabilt gildi i leikhúsi. Það er þvi
augljós ávinningur fyrir
leikhúsið aö flytja inn svona
sértrúarflokka öðru hverju,
þegar hjólför vanans eru orðin
of djúp i leirnum, sem við nefn-
um orð.
Við þökkum doktor Vladimir
Vodicka, honum Fialka og leik-
flokknum komuna. Þjóö-
leikhúsinu hins vegar ágætt
frumkvæði.
8. okt. 1975
Jónas Guömundsson.
Þorsteinn ö. Stephensen, fyrr-
verandi leiklistarstjóri útvarps-
ins, er þýðandi eins leikrits-
ins, sem flutt verður i vetur.
Tryggvi Gfslason, skólameistari
d Akureyri, hefur gert nýja þýð-
ingu á Rosmersholm Ibsens, sem
er meðal leikverka á vetrardag-
skrá útvarps.
Jón Eyþórsson þýddi Nlls Ebbe-
sen eftir Kaj Munk, sem frumflutt
var I Islenzka útvarpinu 1943.
Lifandi og dauöir eftir Helge
Krog, en leikstjóri verður Sveinn
Einarsson.
Músagildran, hið vinsæla leikrit
Agötu Christie, sem leikið hefur
verið áratugum saman í London,
verður meðal útvarpsleikritanna.
spurningum til athugunar:
1. Hvernig stendur á þvl að laun
eru almennt lægri hér en t.d. á
Norðurlöndum, þótt þjóðar-
tekjur séu svipaðar á mann?
2. Er það skynsamlegt að auka
fiskveiðiflotann jafn mikið og
við gerum, þegar fiskifræðing-
um ber saman um, að stofnar
margra nytjafiska hér við land
séu ofnýttir?
3. Er það skynsamleg fram-
leiðslustefna í landbúnaði að
framleiöa umfram þarfir
landsmanna til útflutnings á lé-
legu verði, þegar sú fram-
leiðsla er fengin með þvi að of-
beita landið eða með rándýrum
innfluttum fóðurbæti?
Þessar grundvallarspurningar
krefjast heiðarlegra svara af
hálfu forystumanna og opin-
skárra umræðna.
Gamalt máltæki segir: Sá er
vinur er til vamms segir. 1
islenzkri stjórnmála- og félags-
málabaráttu hefur það verið und-
antekningarlitil regla að lofa
kjósendum og félagsmönnum
gulli og grænum skógum. Sá
söngur kann að þykja sætur, en
hann er hættulegur. Fyrr eða sið-
ar rekumst við illilega á, þvi að
við, eins og aðrir, uppskerum að
lokum eins og sáð er til.
tslenzk stjórnmálabarátta er i
ógöngum. Innihaldslítið rifrildi
og pex um fortiöina má aldrei
verða aðalinntak hennar. Henti-
stefna og skoðanaskipti flokka og
einstaklinga eftir þvi hvort þeir
eru i stjórn eða utan stjórnar,
grafa undan trúnaðartrausti þvi,
sem þarf að vera á milli stjórn-
málamanna og kjósenda. Gangi
slikt of langt fúna burðarstoðir
lýðræðisskipulags okkar. Það er
ekkert minna, sem i veði er.
NORRÆN LEIKRIT MEGINUPPISTAÐAN í LEIKLISTAR-
DAGSKRÁ VETRARINS
Arsafmæli rikisstjórnar Geirs
HallgrimsSonarer nýgengið. Arið
hefur á margan hátt verið lands-
mönnum erfitt og fjarri lagi er að
staðhæfa, að mikill árangur hafi
náðst ennþá i baráttunni viö dýr-
tiðina, aðalbölvald íslenzks efna-
hagslifs. Sannleikurinn er lika sá,
að erfitt er að stööva skrið dýrtið-
arskútunnar, eftir að skriður er
kominn á hana eins og var um
siöustu stjórnarskipti.
Tvöföld til áttföld veröbólga á
tslandi miðað viö það sem al-
gengast er I Evrópu og N-Ame-
riku ár eftir ár stefnir efnahags-
starfsemi landsmanna I fullkom-
inn voða. Þó skortir almennt
nægilegan skilning á hættunni og
ennþá hefur rikisstjórnin ekki
snúizt af nægilegum krafti gegn
óheillaþróuninni, eins og henni
ber skylda til og margir stuðn-
ingsmenn hennar gera kröfu til.
Siðustu fjárlög voru verðbólgu-
hvati og i hæsta máta óraunsæ,
eins og niðurskurður þeirra fyrir
skemmstu ber glöggt vitni um.
Slikt má ekki endurtaka.
Það er eindregin skoöun min,
að ein aðaláátæðan fyrir verð-
bólgumeti tslendinga sé sú, aö
forysta Alþingis og rikisstjórna
hefur brugðizt. En af hverju
bregzt hún? Hún bregzt ekki hvað
sizt fyrir þá sök, að ráðherrar og
alþingismenn standast ekki þann
þrýsting, sem á þeim er frá kjós-
endum, um auknar framkvæmdir
x>g alls kyns þjónustu frá hinu
opinbera, án tillits til kostnaðar. I
ár er talið að við eyðum 10% um-
fram aflafé, i fyrra 12%. Hvað
gengur þetta lengi?
Við horfum upp á, að lýðræðiö i
mörgum löndum er á undanhaldi
fyrir einræðinu. Þaö virðist ekki
fullnægja brýnustu þörfum þegn-
inu hér árið 1943, og var það
frumflutningur á þessu merka
verki. Handritinu var á sinum
tima komið frá Danmörku, en
eins og kunnugt er voru verk Kaj
Munks bönnuð af Þjóðverjum á
striðsárunum, og sjálfur féll hann
fyrir böðulshendi árið 1944. Leik-
stjóri að verkinu verður Jón
Sigurbjörnsson. Þá verður flutt
leikritið „Konu ofaukið” eftir
Knud Sönderby i þýðingu Andrés-
ar Björnssonar, en leikstjóri
verður Sveinn Einarsson, og
„Jeppi á Fjalli” eftir Holberg i
þýðingu Lárusar Sigurbjörnsson-
ar. Leikurinn var siðast fluttur i
útvarpinu fyrir 25 árum.
Eftir norska höfunda verða
flutt þrjú leikrit. Fyrst verður
flutt leikritiö „Lifandi og dauðir”
eftir Helge Krog i þýöingu Þor-
steins ö. Stephensen. Leikstjóri
verður Sveinn Einarsson. Siðan
eru tvö leikrit eftir Henrik Ibsen,
„Rosmersholm” i nýrri þýðingu
Tryggva Gíslasonar skölameist-
ara, og „Pétur Gautur”. Leik-
stjóri verður Helgi Skúlason.
Auk þess sem hér hefur verið
upp talið, má nefna nokkra höf-
unda, sem ákveðið hefur veriö að
flytja verk eftir á vetri komandi i
útvarpinu. Eitt verk verður flutt
eftir J.B. Priestley, og er það
leikritið „Óvænt heimsókn”. Tvö
verk eru á dagskránni eftir
Somerset Maugham, eitt eftir
John Galsworthy og tvö eftir
Agötu Christie, svo að eitthvað sé
nefnt. Þá má einnig nefna leikrit
eftir tvo franska höfunda, Marcel
Achard og Marguerite Duras, en
leikrit þessi veröa flutt skömmu
eftir næstu áramót.
Mikil gróska virðist vera I is-
lenzkri leikritun, a.m.k. hvað
magn snertir, en á sjö mánaða
tímabili, frá 1. marz til 1. október
1975, bárust Leiklistardeild rikis-
útvarpsins 21 leikrit, auk þriggja
framhaldsleikrita, en þar af er
eitt ætlað börnum. Þegar hafa
fimm af þessum innlendu leikrit-
um verið flutt, og ákveðið er að
flytja tvö til viðbótar, þau eru:
Viðtal eftir örnólf Arnason,
Slys eftir Odd Björnsson, Friður
sé með yður eftir Þorstein
Marelsson, Lagsystir manns eftir
Þorstein Stefánsson, Ef ekki i
vöku þá i draumi eftir Ásu Sól-
veigu, Höfuöbólið og hjáleigan
eftir Sigurð Róbertsson (óflutt)
Framhald á bls. 19
anna. Þetta er skiljanlegt I lönd-
um, þar sem þjóðfélagslegt rétt-
læti er tæpast til, misskipting
auðs mikil og menntun eign ör-
fárra manna. En á það virkilegá
eftir að sannast á okkur íslend-
ingum, i þjóðfélagi jafnaðar og
menntunar, að við kunnum ekki
að stýra eigin málum betur en
svo, að leitt getur til efnalags ó-
sjálfstæðis? Fari lengi svo fram
sem verið hefur um veröbólguna
sl. 2 ár veröur þaö staðreynd.
Núverandi rikisstjórn og sá
mikli þingmeirihluti, er hana
styður, á mörg verkefni fyrir
höndum. Eitt gnæfir þar upp úr
og er erfitt. Þaö er aö koma á
efnahagslegu jafnvægi i landi
okkar.Ekki má láta undir höfuð
leggjast að takast af alvöru á við
vandann, þótt erfitt verði og litt
til vinsælda fallið um sinn a.m.k.
Rikisstjórnin og þingmeirihluti
hennar verða að marka stefnuna
skýrt og íagfæra stærstu agnú-
ana, sem nú eru i efnahagsbúskap
okkar. Ég varpa fram þrem
SJ-Reykjavik.Nýlega voru leikrit
þau, sem flutt verða i vetrardag-
skrá útvarpsins kynnt fyrir
fréttamönnum, en nú hefur verið
ákveðið að útbúa leikrit til flutn-
ings i útvarpi lengra fram i tim-
ann en gert hefur verið til þessa.
Megfiiuppistaðan i leikritaflutn-
ingi vetrarins verður flokkur ell-
efu norrænna leikrita, sem öll eru
eftir þekkta höfunda og flest áður
kunn islenzkum útvarpshlustend-
um. Ber þar einna hæst leikritið
Pétur Gaut eftir Ibsen, sem flutt
verður á jólum i tvennu lagi, en
það verður nú i fyrsta sinn leikið
óstytt hér. Allur leiklistarflutn-
ingur I útvarpinu veröur nii undir
stjórn leiklistardeildar, þótt góð
ráð starfsmanna annarra deilda
verði eftir sem áöur vel þegin..
Frá Finnlandi veröa flutt tvö
leikrit, en þau eru: „Ari Virtanen
átta ára” eftir Maijaliisa Dieck-
mann. Leikstjóri veröur Briet
Héðinsdóttir. Leikrit þetta hlaut
verðlaun f samkeppni norrænna
útvarpsstööva á þessu ári. Þá
verður flutt leikrit eftir Walentin
Chorell, en hann er einn þekktasti
leikritahöfundur Finna um þess-
ar mundir, þ.e.a.s. þeirra sem
skrifa á sænsku.
Þá verða flutt þrjú leikrit i
þessum flokki eftir sænska höf-
unda, og skal þar fyrst nefna tvö
leikrit eftir August Strindberg,
„Dauðadansinn” i leikstjórn
Helga Skúlasonar og „Föðurinn”,
upptaka frá árinu 1960, en leik-
stjóri er Lárus Pálsson. Þá verð-
ur einnig flutt nútimaleikrit eftir
þekktan sænskan höfund.
Eftirtalin leikrit verða flutt eft-
ir danska höfunda i þessum
flokki: „NIls Ebbesen” eftir Kaj
Munk, I þýðingu Jóns Eyþórsson-
ar. Þetta leikrit var flutt i útvarp-
24 íslenzk leikrit bárust útvarpinu á sjö mánuðum