Tíminn - 19.10.1975, Blaðsíða 13

Sunnudagur 19. október 1975.
TÍMINN
13
yfir aö ráöa, hvort sem öðrum
þjóöum likar þaö betur eða
verr. Við vitum, að við eigum
samiíð, skilningi og stuðningi að
mætahjá mörgum þjóðum. Það
ber að þakka. En voldugar þjóð-
ir eru okkur einnig andsniinar
og munu e.t.v. reyna að gera
okkur margvislegt ógagn. En á
þessu stigi vil ég ekki vera með
neina spádóma um slikt. Von
min er sií, að langflestar þjóðir
viöurkenni útfærsluna i verki,
þó að ekki sé frá þeim að vænta
neinna formlegra yfirlýsinga.
En af viðbrögðum annarra
þjóða við þessu lifshagsmuna-
máli okkar munum við álykta
um hug þeirra i okkar garð og
afstaða okkar til þeirra hlýtur
af þvi að mótast. Það er óhjá-
kvæmilegt.
Alþ j óðadó m stólli nn
í þessu máli er ekki um neinn
venjulegan lagaágreining að
tefla. Við litum svo á, að fram-
kvæmd þeirrar ákvörðunar að
stækka fiskveiðilandhelgina
þýði I raun réttri lif eða dauða
fyrir sjálfstæða islenzka þjóð —
varði grundvöll framtiðar-
tilveru hennar og fullveldis.
Verndun fiskimiðanna er i raun-
inni liftrygging islenzku þjóðar-
innar. Þess konar mál leggjum
við ekki — og engin þjóð undir
úrskurð alþjóðadómstóls eða
neinnar alþjóðastofnunar. Is-
lendingar munu þvi i engu sinna
þeim málarekstri, sem Bretar
og Vestur-Þjóðverjar hafa
stofnað til fyrir alþjóðadóm-
stólnum. Framhald þess mála-
reksturs þjónar þvi engum til-
gangi. Grundvöllur þess mála-
tilbúnaðar er enginn annar en
hið svokallaða samkomulag frá
1961, sem Alþingi hefur einróma
lýst yfir, að ekki geti lengur átt
við og séu íslendingar ekki
lengur bundnir af
þvi. Það samkomulag viö Breta
var vægast sagt gert undir
erfiöum og óvenjulegum kring-
umstæðum, þar sem herskipa-
floti frá Bretlandi var hér við
land. Samkomulagið var gert i
fullri andstöðu við alla stjórnar-
andstöðuna, 28 þingmenn, er
lýstu þvi yfir á Alþingi, að þeir
myndu nota fyrsta tækifæri til
þess að léysa þjóðina undan þvi.
Aðstæður eru svo gerbreyttar
frá þvi 1961, að óliklegt er, að
nokkur hefði gert þetta sam-
komulag, ef hann hefði séð þró-
unina fyrir. Samkomulagið
hefur og þjónað tilgangi sinum
og þvi hefur verið sagt upp með
hæfilegum fyrirfara.
En þótt við íslendingar teljum
okkur hvorki lagalega né sið-
ferðilega skylt að hlita lögsögu
alþjóðadómstólsins um þetta
mál, höfum við verið og erum
reiðubúnir til viðræðna við
Breta og Vestur-Þjóðverja og
aörar þjóðir, sem hér eiga sér-
stakra hagsmuna að gæta um
timabundið samkomulag til
þess að leysa á sanngjarnan
hátt vandamál þeirra útgerðar-
staða, sem verða fyrir skakka-
föllum af útfærslu fiskveiði-
markanna. Slikt samkomulag
hefur enn ekki náðst. En ég er
þeirrar skoðunar, að slikum
samkomulagstilraunum eigi að
halda áfram, þó að útfærslan
komi nú að sjálfsögðu til fram-
kvæmda. Ég álit, að sliku sam-
komulagi ætti að vera hægt að
ná, ef báðir aðilar fást til að
skoða sjónarmið hvors annars
af sanngirni og án þess að hugsa
of mikið um lagaflækjur og úr-
eltar kennisetningar. Það er
min skoðun að heiðarlegt og
sanngjarnt bráðabirgðasam-
komulag væri beztur kostur
fyrir þessar þjóðir, bæði fyrir
okkur og þær, þar sem Bretar
og Þjóöverjar hafa lengstum
verið vinaþjóðir Islands og við
höfum haft við þær mikil við-
skipti til gagns fyrir alla aðila.
En við skulum vera við öllu
búnir. Viðskulum gera ráðfyrir
að búa okkur undir langa og
stranga baráttu. Sú barátta get-
ur kostað fórnir. Sú barátta get-
ur kostað það, að við verðum að
neita okkur um sitthvað i bili.
En barátta verður ekki unnin
með neinum skyndiupphlaup-
um, stóryrðum eða æsifregnum,
heldur með þrautseigju, æðru-
leysi, og ódrepandi úthaldi. Ég
heiti á alla landsmenn að sýna
stillingu. Ég veit að mönnum
hleypur eðlilega kapp i kinn. En
vanhugsuð fljótræðisverk geta
gert ógagn.
Brezkt veiðihólf i 50-milunum. Fjærst vomir freigátan yfir landhelgisbrjótunum.
Tveir um eitt troll: Þannig reyndu brezku togararnir að svara kiippum
varðskipanna. Fremri togarinn er að veiðum, en hinn fylgir á eftir á
„klippuvakt”.
Málað yfir nafn og númer.
Ég heiti á alla landsmenn að
standa saman i þessu máli sem
einn maður, alveg án tillits til
allra flokkaskila. Það ber um-
fram allt að leggja áherzlu á al-
gera þjóðareiningu. 1 sambandi
við þetta mál á allt dægurþras
að þagna. Við þurfum öll að
standa saman sem einn maður,
hvar i stétt eða stjórnmálaflokki
sem við annars stöndum. Þjóð-
fylkingin i þessari baráttu mun
ekki rofna. Það mun fólkið um
allt land — ungir sem gamlir —
sjá um. Þjóð, sem er jafn ein-
huga og Isí. þjóðin i þessu
máli, verður ekki komið á kné.
Fyrr eða seinna mun einhugur-
inn færa okkur sigur.
Það er stór dagur á morgun.
Þá stækkar tsland. Þess dags
mun lengi minnst. Þess dags
mun minnst á meðan íslands-
sagan er skráð.
Þetta voru orð Ólafs
Jóhannessonar i ávarpi til
þjóðarinnar 1. september árið
1972 (millifyrirs. blaðsins).
Umræður urðu ekki um þessa
útfærslu á Alþingi, þar eð
Alþingi var í sumarleyfi, en náið
samstarf var haft við stjórnar-
andstööuna um málið og alger
samstaða hafði náðst. Voru þvi
gefin út bráðabirgðalög sam-
kvæmt 28. gr. stjórnarskrárinn-
ar. öðluðust lögin gildi 30. ágúst
1972.
Varðskipin beittu
nýrri aðferð
Varðskipin hófu þegar að-
gerðir til þess að bægja erlend-
um togurum frá hinum friðuðu
svæðum. Var nú beitt nýrri aö-
ferð, sem átti eftir að öðlast
mikla frægð, það er að veiðar-
færin voru klippt aftan úr togur-
unum með nýju verkfæri,
„kiippunum”, sem áttu eftir að
sanna ágæti sitt.
Klippurnar ollu miklu irafári
hjá erlendu veiðiþjófunum og
strax á fyrstu dögunum eftir út-
færsluna komu kröfur um að
brezkir togarar yrðu verndaðir
með herskipaflota eins og gert
hafðiveriðþegar landhelgin var
færð út i 12 sjómilur. Hátt settir
menn i Bretlandi gáfu óform-
legar yfirlýsingar um að
herskipum yrði beitt, ef Islend-
ingar hættu ekki áreitni sinni,
og þótt Bretar gripu ekki til her-
flotansþegar istað varhann ná-
lægur. Brptar mundu vel vand-
ræðin frá 1958 og brezki flotinn
var ekki alltof fús til aðgerða,
meðal annars vegna þess álits-
hnekkis, sem hann varð fyrir i
þorskastriðinu.
Málarekstur var hins vegar
hafinn gegn Islendingum fyrir
Haag dómstólnum. Voru það
Bretar og Þjóðverjar sem
stefndu.
Fór það svo, að varöskipin
torvelduðu landhelgisveiðarnar
mjög og klipptu veiðarfærin
aftan úr fjölda togara. Var frá
þvi skýrtnýlega, að búið væri að
klippa veiðarfærin aftan úr 100
erlendum togurum.
Samningar við
aðrar þjóðir
um aðlögun
Skömmu eftir útfærsluna í 50
milur hófust viðræður við
ýmsar þjóðir. Fór svo, að samn-
ingar náðust við Belga, sem
fengu að veiða i 7 hólfum við
suðurströndina.enleyfiðnáði til
19 belgiskra togara. Gilti sam-
komulag þetta til 1. júni árið
1974.
Einar Agústsson utanrikis-
ráöherra undirritaði samkomu-
lagið fyrir hönd rikisstjórnar-
innar, og sagði i þvi sambandi
að hann teldi þetta verulegan
ávinning fyrir íslendinga að ná
sam ningum, þótt þeir fælu ekki i
sér formlega viðurkenningu á
réttmæti 50 milnanna.
Samningar voru einnig gerðir
við Færeyinga og Norðmenn.
Viðræður höfðu einnig farið'
fram við Breta og V-Þjóðverja,
en án árangurs. Nokkrar þjóðir
virtu landhelgina i verki, t.d.
Rússar, Pólverjar og A-Þjóð-
verjar. Kinverjar veittu form-
lega viðurkenningu. Auk þess
barst stuðningur viða að.
Herskipin koma
Það kom i ljós, að islenzka
landhelgisgæzlan var þess
megnug að stugga Bretum frá
landhelginni. Háværar kröfur
voru sendar frá brezkum tog-
aramönnum og útgerðarmönn-
um um vernd herskipa.
Brezka stjórnin sendi dráttar-
báta togurunum til verndar, en
herskipin biðu átekta utar. Fór
svo að lokum að brezki togara-
flotinn á Islandsmiðum gerði
„verkfall”. Hinn 17. mai tóku
brezkir togaraskipstjórar þá
ákvörðun að sigla heim, ef ekki
fengist herskipavernd.
Sigldu togararnir þar með út
fyrir 50 milna mörkin.
19. mai taldi brezka stjórnin
að við svo búið mætti ekki
standa, og ákvað að endurtaka
leikinnfrá l958og senda herskip
til verndar brezka togaraflotan-
um. Skömmu siðar sigldu her-
skipin inn fyrir 50 milurnar og
hófu aðgerðir togurunum til
verndar.
Framkoma Breta vakti gifur-
lega reiði á Islandi.
Aðþýðusambandið boðaði til
útifundar á Lækjartorgi og var
taliðað þriðja tug þúsunda hefði
sótt fundinn.
Ólafur Jóhannesson forsætis-
ráðherra sagði, að hernaðar-
ástand rikti og kvaðst þó vona
að ekki kæmi til slita á stjóm-
máiasambandi við Breta. Hann
kvað samningaviðræður útilok-
aðar meðan brezk herskip væru
innan landhelginnar.
Til mjög alvarlegra átaka
kom á m iðunum, þvi að herskip-
in og dráttarbátarnir gerðu
Itarlegar tilraunir til þess að
sigla niöur varöskipin. Grófast
var, þegar minnstu munaði að
þeir sigldu niður varðskipið Ar-
vakur út af suðurströnd lands-
ins. Þá stóð fundur Nixons og
Pompidou á Kjarvalsstöðum og
málið komst i heimsfréttirnar.
Harka færist i
landhelgismálið.
Ólafur Jóhannesson og
Edward Heath semja
Hinn 27. september 1973 sam-
þykkti islenzka rikisstjórnin að
slita stjórnmálasambandi við
Breta, ef herskipin flyttu sig
ekki út úr hinni nýju iandhelgi.
Var herskipunum gefin frestur
til 3. október, eða stjórnvöldum i
Bretlandi var gefinn sá frestur
til þess að kalla herskipin heim.
Þetta varð til þess, að sér-
stakt bréf frá forsætisráðherra
Breta barst til Ólafs Jóhannes-
sonar, bar sem boðuð var breytt
stefna. Varð það úr, að ólafur
Jóhannesson fór til fundar við
Heath 15. október og stóðu við-
ræðufundur forsætisráðherr-
anna I tvo daga. 20. sama mán-
aðar var samningsgrundvöllur
milli Breta og Islendinga birtur
almenningi og var bráðabirgða-
samkomulag þetta staðfest af
Alþingi 14. nóvember.
I forystugrein Timans er farið
svofelldum orðum um sam-
komulagið:
„Alþingi hefur nú samþykkt,
með yfirgnæfandi meirihluta,
tillögu um að heimila rikis-
stjórninni að ganga til bráða-
birgðasamninga við Breta um
veiðar þeirra innan fiskveiöi-
lögsögu Islands. Með þessu
bráðabirgðasamkomulagi
vinnst þrennt. Bretar viður-
kenna óbeint hina nýju fisk-
veiðilögsögu, þar sem þeir sam-
þykkja að draga úr veiðum sin-
um innan hennar. Agangur
Breta á fiskimiðin minnkar þvi
verulega miðað við það, sem
liklegt er, að ella hefði oröið.
Meö samningnum er svo afstýrt
þeim árekstrum og hættum,
sem annars voru yfirvofandi.
Hér hefur þvi mikið áunnizt,
þótt það gildi i þessu tilfelli eins
og mörgum fleiri, að margir
hefðu óskað þess að ná enn betri
niðurstöðu.
Óþarft er að rekja það, aö
ekki Lefur gengið þrautalaust
að fá Breta til að fallast á þetta
samkomulags. 1 fyrstu kröfðust
þeir þess að mega veiða eins
mikið á Islandsmiðum og þeir
höfðu veitt til jafnaðar undan-
farinár. Þeir ætluðu m.ö.o. ekk-
ert að skerða veiðar sinar. Þeir
espuðust i þessum ásetningi,
þegar Alþjóðadómstóllinn
studdi þessa kröfu þeirra. Smátt
og smátt neyddust þeir til að
láta undan þrautseigju og ein-
beitni Islendinga, og öflugur
áróður þeirra út á við knúði
Breta til undanhalds. Niður-
staðan varð sú, að þeir féllust að
lokum á 55 þús. tonna minni árs-
afla en þeir kröfðust i upphafi.
Enn meira er það þó vert, að
þeir féllust á ýmis raunhæf
skerðingarákvæði, t.d. i sam-
bandi við tölu og stærð skipa.
Það er furðuleg fjarstæða,
þegar fylgismenn undanhalds-
samningsins, sem gerður var
við Breta, reyna að halda þvi
fram, að hann hafi verið betri en
það samkomulag, sem nú hefur
verið gert. I þvi efni visa þeir
helzt til þess, að þá hafi fengizt
formleg viðurkenning á 12 mil-
unum. Það lá ljóst fyrir þá, að
þessa viðurkenningu þurfti ekki
Framhald á bls. 39
Edward Heath, forsætisráðherra Breta, býður Ólaf Jóhannesson, for-
sætisráðherra, velkominn til fundarins i Powning-stræti 10.