Tíminn - 19.10.1975, Blaðsíða 19

SUtinudagyr 19. október 1975.
TÍMINN
19
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:'
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu viö Lindargötu,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aöalstræti 7, slmi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasími 19523. Verö I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuöi.
Blaöaprenth.f.
Dauðinn í kaupbæti
Um langt skeið hefur hverjum, sem vita vill-
verið það fullkunnugt, að sigarettureykingar eru
orsök alvarlegra og kvalafullra sjúkdóma, sem
verða fjölda fólks að aldurtila á ári hverju. Það er
einnig kunnugt, að þessi hætta er þeim mun meiri,
sem fólk byrjar yngra að reykja og sækir reyking-
arnar fastar.
Nokkurn veginn frá sama tima og fólki varð
kunnugt um, að þetta hafði verið visindalega sann-
að, hafa sigarettureykingar barna hér á landi farið
stórvaxandi, og nú er svo komið, að 51,1% sextán
ára drengja og 61,6% seytján ára stúlkna reykja. Á
siðastliðnum fimmtán árum hafa reykingar
stúlkna tvö- til þrefaldazt. Jafnframt hefur það
gerzt, að æ yngri börn fara að iðka reykingar, og af
niu ára drengjum hafa 4,7% farið út á þá braut og
af jafngömlum telpum 2,5%.
Þessar tölur verða ekki raktar hér frekar, enda
eru þær tiltækar i blaðafréttum siðustu dagana. Á
hinn bóginn er þetta svo alvarlegt mál, að það væri
tómlæti i meira lagi að vekja ekki á þvi athygli,
hvert stefnir og hvar komið er.
Með sérhverri aukningu á reykingum barna og
unglinga er verið að leggja drög að ótimabærum
sjúkleika og dauða fólks fyrir aldur fram á ókomn-
um árum, og þar á ofan er þjóðfélaginu og ein-
staklingunum bundinn fjárhagslegur baggi við
heilbrigðisþjónustu og vanabindandi tóbakskaup,
samtimis þvi og allir þykjast ofhlaðnir sköttum og
álögum og hafa úr minni fjármunum að moða en
þeir geti sætt sig við. Þversögnin i þessu ætti að
liggja i augum uppi, ef einhver vildi leggja á sig þá
fyrirhöfn, sem nefnist hugsun, og það er vægt að
orði kveðið, að þau þjóðfélagsöfl, er átt hefðu að
standa á verði gegn háska af þessu tagi, hafa illa
brugðizt, þrátt fyrir eindregna viðleitni einstakra
manna, til dæmis i læknastétt, að vara við voðan-
um. Hér hefur samfélagið, og leiðandi menn þess,
enn einu sinni orðið sér til skammar sökum and-
varaleysis og getuleysis og látið undir höfuð leggj-
ast að sporna við þvi, sem til ófarnaðar horfir.
Það kemur meðal annars fram i skýrslu þeirri
um reykingar barna og unglinga, sem hér er vitn-
að til, að fikt og forvitni hafi mestu valdið um það,
að reykingarnar hófust. En þar kemur einnig fram
að reykingavenjur á heimilum hafa mikil áhrif i
þessu efni. Þar gæti þó mun meira áhrifa frá móð-
urinni en föðurnum, en mest frá systkinum, sem
byrjuð eru að reykja. Þetta er váboði. Þegar til
þess er litið, að reykingar telpna aukast nú miklú
hraðar en drengja, liggur i augum uppi, að mæðr-
um, sem reykja, mun fjölga stórlega á næstu ára-
tugum, og það hefur aftur i för með sér, að þau
börn, sem enn eru ófædd, munu fleiri en áður vaxa
úr grasi við fordæmi, sem þeim er hættulegt.
Það er vitaskuld góðra gjalda vert að kanna mál
sem þessi og semja um þau skýrslur, sem sýna,
hvar við stöndum. En það gildir um allar skýrslur,
að not af þeim verða litil, ef þeim er stungið niður i
skúffur, er þær hafa verið samdar. Þessi skýrsla
er þess eðlis, að hún má ekki falla i fyrnsku, án
þess að marka einhver spor. Hver, sem lætur hana
sem vind um eyrun þjóta, gerist sekur um það að
láta sig einu gilda, hvernig næstu kynslóðum reiðir
af—þar á meðal börnum sinum og barnabörnum.
Hann sýnir skeytingarleysi um það, hvort kom-
andi kynslóðir njóta eðlilegrar heilbrigði eða falla
i valinn fyrir aðhaldsleysi, sem samfélagið er allt
samsekt um.
Tómas Árnason alþm.
Þýðing hersins og staða
í vitund þjóðarinnar
Flutt í ríkisútvarpið 12. þ.m.
Tömas Arnason
i útvarpsþættinum „Til
umræðu” voru nýlega flutt
svör fjögurra manna við
spurningunni um þýðingu
varnarliðsins og stöðu þess I
vitund þjóðarinnar. Tómas
Arnason alþingismaður var
einn þessara manna og fer
svar hans hér á eftir:
ÞEGAR ræða skal þýðingu
varnarliðsins hér á landi er
rétt að rifja upp ástæðurnar
fyrir gerð varnarsamningsins
milli íslands og Banda-
rikjanna frá árinu 1951. 1
inngangsorðum samningsins
segir svo:
„Þar sem Islendingar geta
ekki sjálfir varið land sitt, en
reynslan hefur sýnt, að
varnarleysi lands stofnar
öryggi þess sjálfs og
friðsamra nágranna þess i
voða, þar sem tvisýnt er um
alþjóðamál, hefur Norður-At-
lantshafsbandalagið farið
þess á leit við Island og
Bandarikin að þau geri
ráðstafanir til, að látin verði i
té aðstaða á tslandi til varnar
landinu og þar með einnig til
varnar svæði þvi, sem Norður-
Atlantshafssamningurinn
tekur til, með sameiginlega
viðleitni aðila Norður-Atlants-
hafssamningsins til að
varðveita frið og öryggi á þvi
svæði, fyrir augum.”
Þess ber að geta að
varnarsamningurinn var
upphaflega gerður á dimmum
dögum kalda striðsins, þegar
stórstyrjöld gat skollið á fyrir-
varalaust. Þá voru allir is-
lenzkir þingmenn, nema þing-
menn Sósialistaflokksins,
sammála um, að ekki væri
fært að hafa landið varnar-
laust.
Ég er ekki herfróður maður
og á því erfitt með að meta
þýðingu varnarliðsins við að
verja beinlinis landið. Hins
vegar álit ég, að varnarliðið
gegni þvi meginhlutverki að
vera hlekkur i varnar og eftir-
litskerfi Norður-
Atlantshafsrikjanna hér á
norðurslóðum og fylgjast með
hernaðarumsvifum á þessu
svæði, sem þvi miður virðast
fara vaxandi eins og sakir
standa. 1 öðru lagi að halda
Keflavikurflugvelli i þvi
ástandi að hægt sé að efla hér
varnir ef til alvörunnar kæmi,
Samkvæmt orðanna hljóðan
er varnarsamningurinn,
sammjngur milli lýðveldisins
tslands og Bandarikja Norður-
Ameriku á grundvelli Norður-
Atlantshafsbandalagsins.
INNGANGSORÐ að Norður-
Atlantshafssamningnum eru á
þessa leið:
Aðilar samnings þessa lýsa
yfir að nýju tryggð sinni við
markmið og meginreglur sátt-
mála Sameinuðu þjóðanna og
ósk sinni um að lifa i friði við
allar þjóðir og allar rikis-
stjómir.
Þeir eru staráðnir i þvi að
varðveita frelsi þjóða sinna,
sameiginlega arfleifð þeirra
og menningu, er hvila á
meginreglum lýðræðis,
einstaklingsfrelsis og lögum
og rétti.
Þeir leitast við að efla jafn-
vægi og velmegun á Norður--
Atlantshafssvæðinu. Þeir hafa
ákveðið að taka höndum
saman um sameiginlegar
varnir og varðveizlu friðar og
öryggis. Ég trúi þvi að At-
lantshafsbandalagið hafi átt
rikan þátt I að tryggja frið og
öryggi við Norður-Atlantshaf
seinasta aldarfjórðung.
UM STÖÐU varnarliðsins i
vitund þjóðarinnar vildi ég
mega segja þetta. Þegar ts-
land gerðist aðili að Atlants-
hafsbandalaginu fyrir rúm-
lega 26 árum siðan rikti full
samstaða um það milli þáver-
andi rikisstjórnarflokka, að
þótt aðild okkar að banda-
laginu væri nauðsynleg, bæri
að gæta þess vandlega, að Is-
land héldi eftir sem áður full-
um sjálfsákvörðunarrétti sin-
um og réði þvf sjálft hvort eða
hvenærhér væri erlendur her
og herstöðvar. Þessu til
tryggingar fóru þrir
ráðherrar, einn frá hverjum
flokki, til Washington og fengu
'staðfestingu bandarisku
stjórnarinnar á þvi að tsland
hefði fullt sjálfsákvörðunar-
vald um þessi efni, þótt það
gengi i bandalagið.
I samræmi við þennan
skilning var varnarsamning-
urinn siðan gerður rúmum
tveimur árum siðar.
Staða varnarliðsins byggist
á þessum samningi, en sam-
kvæmt honum skal það vera
háð samþykki Islands hverrar
þjóöar menn eru I varnar-
liðinu svo og með hverjum
hætti það tekurviðog hagnýtir
þá aðstöðu á Islandi sem veitt
er meö samningnum. Einnig
skal það háð samþykki is-
lenzku rikisstjórnarinnar
hversu margir menn hafa
setu á tslandi samkvæmt
varnarsa mningnum.
ÞA ERU sérstök ákvæði i
samningnum um það hvernig
honum skuli sagt upp eða á
þessa leið. Hvor rikisstjórnin
getur hvenær sem er að
undanfarinni tilkynningu til
hinnar rikisstjórnarinnar
farið þess á leit við ráð
Norður-Atlantshafsbanda-
lagsins að það endurskoði
hvort lengur þurfi á að halda
framangreindri aðstöðu og
geri tillögur til beggja rikis-
stjórnanna um það hvort
samningur þessi skuli gilda
áfram. Ef slik málaleitan um
endurskoðun leiðir ekki til
þess, að rikisstjornirnar verði
ásátt ar innan sex mánaða frá
þvi að málaleitunin var borin
fram, getur hvor rikisstjórnin
hvenær sem er eftir það sagt
samningnum upp og skal hann
þá falla úr gildi tólf mánuðum
siðar.
Af þessu er ljóst, að varnar-
samningurinn er ekki varan-
legur samningur, heldur
samningur, sem hægt er að
segja upp af hálfu beggja aðila
með tilteknum stuttum fresti.
Ég álit, að þjóðinni sé full-
komlega ljóst, að þróun
alþjóðamála leiddi til þess að
varnarsamningurinn var
gerður á sinum tima og
minnkandi vopnuð átök og
friðsamlegri horfur i alþjóð-
legum samskiptum flýti fyrir
þvi að varnarliðið hverfi af
landi brott.
ÞAÐ ERU margvislegir
annmarkar samfara dvöl er-
lends herliðs i landinu, og
æskilegast væri að Island gæti
gegnt hlutverki sinu sem
hlekkuri eftirlitskerfi Norður-
Atlantshafsbandalagsins i
hafsvæðunum kringum landið.
Meðan varnarliðið dvelur i
landinu ber að leggja höfuð-
áherziu á að herlifi og þjóðlifi
sé haldið eins aðskildu og
framast 'eru tök á.
Vonandi kemur að þvi fyrr
en seinna að menn verði sam-
mála um að varnarliðið hverfi
úr landinu.
Þær vonir eru ekki sizt
bundnar við áframhaldandi
viðleitni til slökunar á spennu
milli austurs og vesturs. Þrátt
fyrir ófullkomleika Helsinki-
samkomulagsins um batnandi
sambúð var þó samið um
aukin samskipti, t.d. um að I
fjölskyldum sitt hvoru megin
markanna yrði gert kleift að
hittast og búa saman, um
frjálsar giftingar fólks af mis-
munandi þjóðerni, um gagn-
kvæmar upplýsingar og aukna
möguleika á frjálsum ferða-
lögum og bættum
vinnuskilyrðum fréttamanna
og viðskiptaaðila.
Eftir er að sjá hvort hér
verður aðeins um að ræða
orðin tóm.
Við Islendingar fögnum allri
viðleitni i þessa átt sem eina
forsvaranlega möguleikanum
gagnvart stefnu ofbeldis og
ófriðar. En við viljum flestir
friálst þjóðfélag, grundvallað
einstaklingnum. þjóðfélag.
sem er stjórnað með sam-
þykki og vilja þjóðarinnar
sjálfrar.
Staða varnarliðsins i
landinu i vitund þjóðarinnar
er að minu mati mjög háð þvi,
hvernig þessum stóru málum
miðar fram á leið. Hvernig
unnt er að auka gagnkvæmt
traust og sannfæringu
þjóðanna um einlægan friðar-
vilja.
JH