Tíminn - 19.10.1975, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 19. oktdber 1975.
Sandur I Aðaldal, — bær sem á komandi öldum mun veröa órjúfanlega tengdur bókmenntasögu þjóöar-
innar.
ÞEGAR EINN TUGUR var
liöinn af þeirri öld, sem viö nú lif-
um, fæddist Guömundi skáldi á
Sandi og Guðrúnu konu hans
sonur. Sá var vatni ausinn og
gefið nafnið Heiðrekur. Um
Heiðrek segir i prentaðri
heimiid, nánar tiltekið islenzkum
samtiðarmönnum, að hann hafi
unnið að búi foreldra sinna til
1940, þótt hann væri oft að heiman
við ýmis störf, og að skólanám
hans hafi verið „litið og stopult,
engin próf.” Þrátt fyrir þetta hef-
ur Heiðrekur orðið skáld gott, svo
sem hann á kyn til, enda hafa að
visu aldrei verið færðar á það
neinar sönnur, að langskólanám
séskáldum nauðsynlegt, þótt þeir
á hinn bóginn þarfnist staðgóðrar
menntunar, en hana geta menn
öðlast án þess að slita buxum sin-
um svo mjög á skólabekkjum.
Bókmenntalegt
andrúmsloft
Heiðrekur Guðmundsson hefur
ekki haft þann sið um dagana að
blása i básúnu þótt út komi bók
eftir hann. Þó hafa kvæðin hans
náð eyrum islenzkra ljóðavina, og
óneitanlega væri einum streng
færra á ljóðhörpu þjóðarinnar, ef
hann hefði sett ljós sitt undir
mæliker.
Það var ánægjulegt, að
Heiðrekur skyldi láta til leiðast
að spjalla við lesendur Timans
um ævi sina og störf. Þvi skal nú
það tækifærið notað, svo að þeir,
sem áður voru kunnugir ljóðum
hans, öðlist á þeim fyllri skilning
— og á manninum, sem á bakvið
verkin stendur.
— Heiðrekur! Var ekki ákaflega
bókmenntalegt andrúmsloft i
kringum föður þinn, Guðmund á
Sandi?
— Mér eru minnisstæðastar gest-
komur i þvi sambandi, einkum,
þegar skáld og rithöfundar eða
aðrir listamenn voru á ferðinni,
oft langt að komnir, og enn frem-
ur þegar pósturinn kom frá Laxa-
mýri. Hann var sótturþangaðfrá
Sandi, sjö til átta kilómetra leið.
Áður var reynt að fylgjast ná-
kvæmlega með skipaferðum til
Húsavikur. Það var eitt af störf-
um okkar bræðranna að sækja
póstinn. ER hann kom, gleymdi
faðir okkar sér gersamlega við
lestur blaða, bréfa og timarita.
Þegar fátiðir gestir komu, mér
ókunnir og faðir minn ræddi við
þá inni i norðurhúsi baðstofunnar,
þá kom ég mér fyrir á kommóðu
bakvið hurðina, i góðu skjóli, og
hlustaði hugfanginn á
viðræðurnar.
— Heldur þú aö þú hafir skynjaö
þaö snemma, aö faöir þinn væri
mikiö skáld?
— Sennilega mun ég hafa trúað
þvi. En um það voru þó skiptar
skoðanir á æskuárum minum.
Faðir minn var umdeildur þá,
bæði sem ljóðskáld og smásagna-
höfundur. Og sumar þjóömála-
greinar hans juku litt vinsældir
hans, sizt heima i héraði.
— Varðst þú — þegar þú haföir
aldur og þroska til — var viö and-
lega eða „vinnubragðalega” á-
rekstra á milli skáldsins og
bóndans I fööur þinum?
— Ég vil svara þeirri spurningu
með þvi að visa til erinda úr
kvæði, sem ég orti um föður minn
látinn, og birtist fyrstu ljóðabók
minni
Harðindatið og hafþök inn að
sandi
hertu þitt skap á fyrstu
þroskabraut
Sögur þu reizt, er vetur lá I landi,
ljóðin þú kvaðst er napur
stormur þaut.
Svo þegar sólin skein um
heimahaga
hugur þinn var með störfum
tengdur þeim
Þannig var, faðir, öll þin ævisaga
ofin frá rotum, meginþáttum
tveim.
Sannleikurinn var sá, að að-
staðaföðurminstil riststarfa var
ekki slæm, að minnsta kosti ekki
frá þeim tlma, sem ég fór fyrst að
þenkja um slika hiuti, kringum
tiu ára aldur. Þá var faðir minn
um fimmtugt, og eldri bræður
minir, sex að tölu, á aldrinum tólf
til tuttugu ára, voru flestir heima.
Við systkinin öll gerðum okkur
það fyllilega ljóst, strax á
æskuárum, hvers búið þarfnaðist
og krafðist af okkur. Við urðum
fúslega við þeim kröfum, og
lögðum raunar metnað okkar i
það. Meðal annars þess vegna
gáfust föður . okkar fleiri
tómstundir en ella. Hann þurfti
sjaldan að annast búfjárhirðingu
á vetrum frá þvi ég man fyrst
eftir mér, og alls ekki að vaka við
ritstörf f-ram á nætur, eins og
sumir rithöfundar verða nú að
gera, mitt i allri velgengninni. —
Hitt er svo annað mál, að
þjóðsögur eru enn að skapast ekki
sizt i kringum listamenn, og I
þeim er jafnan sannleiksneisti
folginn.
Reif bókina og
brenndi hana svo
— Las faðir þinn úr verkum sin-
um fyrir ykkur, eða talaði um
skáldskap sinn við fjölskyldu
sina?
— Einstaka sinnum gerði hann
það, smásögur eða kvæði, þegar
lokið var, og honum fannst að sér
hefði vel tekizt. En hann var lengi
að ganga frá kvæðum sinum og
orti þau margsinnis upp. Smá-
sögur sinar, sumar að minnsta
kosti, skrifaði hanni einnistriklotu
og breytti þeim litið eftir það. Um
sinn eigin skáldskap ræddi hann
fremur litið við börn sin, en hann
kann að hafa rætt um hann við
konu sina, |)ótt ég viti það ekki.
En um skáldskap annarra
spjallaði hann oft við heimilis-
fólkið. Ég man eftir þvi að einn
illviðrisdag á engjaslætti komum
við bræður heim, holdvotir, og
höfðum slegið niður mikið gras
frá morgni til kvölds. Þá tók faðir
okkar brosandi á móti okkur I
bæjardyrunum og sagði: Miklu
hafið þið afkastað i dag, drengir
minir, en fyrir meira kaupi hef ég
þó unnið. Ég hef ort verðlauna-
kvæði hana Eimreiðinni, Hvað
skortir islenzku þjóðina mest? —
Heitið hafði verið tvö hundruð
króna verðlaunum. — Siðan las
hann kvæðið, sendi það
Eimreiðinni, og hlaut verðlaunin.
— En hvað um sjálfan þig
Heiðrekur? Byrjaðir þú snemma
að yrkja?
— Ég byrjaði að hnoða leirinn á
tiunda ári. Stal pappir frá föður
minum, bjó til snotra bók, fæði
þar inn visur minar og geymdi
bókina i púlti undir rúminu. En
eitt sinn kom ég inn i baðstofu og
var þá eldri bróðir minn einn að
lesa úr bókinni fyrir heimilis-
fólkið og var hlegið dátt að skáld-
skapnum. Ég reiddist ofsaleg;
reif bókina i tætlur og brenndi
siðan allt til ösku. Þannig
eyðilagðist fyrsta ljóðahandrit
mitt.
Þetta víti lét ég mér til
varnaðar verða og fór dult með
ljóðagerð mina næstu árin. Lét ég
þó ferskeytlur og gamanbragi
fjúka, en eyddi ekki pappir eða
bleki mér til dómsáfellis. Þó skal
þess getið til gamans, að þegar
ég var við nám á Laugum vetur-
inn 1930-1931 þá leitaöi ég
inngöngu I „Hendingafélagið”
svonefnda, en reyndist ekki hlut-
gengur, svo mér var synjað um
aðild. Þannig lauk annarri tilraun
minni á sviði skáldskaparins. Um
framhaldið væri bezt að segja
sem fæst.
— Varð skáldskapur föður þins
þér hvatning og fyrirmynd, eða
verk annarra skálda, sem þú
hafðir kynnzt af bókum?
— Nei, ekki beint skáldskapur
föður mins fremur en annarra,
nema siður væri. Mér varð
snemma lóst, að ég mætti sizt
gera skáldskap hans að minni
fyrirmynd. Þá myndi ég verða
ævilangt i skugga hans sem
ljóðskáld. Af ótta við það barðist
ég árum saman gegn áráttu
minni til skáldskapar. Taldi enn
fremur meiri þörf fyrir mig við
önnur störf á stórri og erfiðri
bújörð.
Bókaormur og
iþróttamaður.
— Og fyrst við minntumst á
bóklestur: Varðst þú ekki mesti
bókaormur, strax og þú hafðir
lært að lesa?
— Jú, ég varð fluglæs mjög ung-
ur, hefur mér verið sagt, og las
allt, sem ég náði i, einkum á
vetrum. A sumrin áttu iþróttir,
leikir og jafnvel hin daglegu störf
hug minn allan. Sá raunveruleiki
var mér eftirsóknarverðari en
heimur bóktnenntanna. En þegar
haustaði að, leitaði ég á vit hins
ritaða máls, ljóða og skáldsagna
fyrst og fremst.
— A hvaða skáldum hafðir þú
mestar mætur, þegar þú varst að
alast upp?
— Ég mun hafa hrifizt einna fyrst
af Þorsteini Erlingssyni. Næ:st
komu þeir Stefán frá Hvitadal
og Davið, þá Tómas Guðmunds-
son, Steinn Steinarr, Guðmundur
Böðvarsson, Jóhannes úr Kötlum
og fleiri. Og ekki má gleyma
ljóðaþýðingum Magnúsar Ás-
geirss. Kannski hafa þær orðið
mér örlagarikastar til áhrifa.
Þeir Stephan G. og Einar Ben.
þóttu mér of strembnir i æsku, en
siðar breyttist það. Annars hafa
skoðanir minar á hinum ýmsu
ljóðskálum breytzt nokkuð með
árunum. Ljóð sem ungur maður
skilur ekki vegna skorts á lifs-
reynslu, getur hrifið hann
fullorðinn, þegar leyndar-
dómarnir hafa lokizt upp fyrir
honum — og öfugt.
— Hvaða þættir hinnar gamal-
grónu þingeysku menningar
heldur þú að hafi höfðað sterkast
til þin á barns- og unglingsárum
þínum?
— Ég hafði mestan áhuga á
Iþróttum, sem ungmennafélögin
beittu sér fyrir á þessum árum,
og ýmsum öðrum félagsmálum,
sem þau höfðu þá á stefnuskrá
sinni, og meginþorri æskufólks
tók enn virkan þátt i. Var þá mikil
keppni á milli félaga á hverju
vori, sérstaklega á hinu sam-
eiginlega iþróttamóti S.Þ.Ú. sem
árlega var háð, fyrst á
Breiðumýri og siðar á Laugum.
önnur áhrif frá hinni
„gamalgrónu” þingeysku
menningu urðu mér ekki ljós fyrr
en sföar.
,, Flóttamennirnir’ ’
rýmdu tii fyrir hinum
— Þú hélzt lengi tryggð við
heimahaga þina. Varstu ef tilvili
að hugsa um að una þar ævilangt
við búskap og skáidskap, eins og
margir aðrir hafa gert?
— Sennilega hef ég talið það
sjálfgert. Um bústaðaskipti eða
framtiðina yfirleitt hugsaði ég
litið þar til ástin kom I spilið. Ég
mætti ungri stúlku á förnum vegi
Það varð ást við fyrstu sýn. Þar
hreppti ég minn stærsta vinning.
Siðan hef ég ekki þurft að spila i
happdrætti. Þó kom það vitanlega
i ljós, þegar staðreyndirnar
blöstu við, að ekki gátum við öll
systkinin búið á sömu jörðinni.
Ég vil að gefnu tilefni benda á þá
staðreynd, þar sem oft hefur að
ósekju verið veitzt að þeim, sem
úr sveitinni fóru á þessum árum
og þeir kallaðir staðfestulausir
flóttamenn, að slikum mönnum
eiga raunar þeir, sem eftir urðu
fremur þakkarskuld að gjald. Ég
og minir likar rýmdu til fyrir
þeim.Þaðgetur hverbóndisem
vill skyggnzt um af sinu heima-
hlaði í þéttbýlustu sveitum
landsins og lagt fyrir sig þá
spurningu,hvernig ástandið
myndi vera i hans landareign, ef
enginn hefði „flúið af hólmi”,
sem kallað er. Ég er ekki ætt-
fróður, en hygg þó, að afkomend-
ur afa mins, Friðjóns á Sandi,
séu orðnir svo margir, búsettir
viðsvegarumlandið að væri þeim
öllum safnað saman til búskapar i
Aðaldælahreppi, þá myndu þeir
þurfa flestar — ef ekki allar —
jarðir sveitarinnar tii ábúðar.
Það var tvibýli á mörgum jörð
um þar á búskaparárum föður
mins og afa, og enn er Aðaldalur
með þéttbýlli sveitum.
Jarðnæðisleysið var um alda-
Sunnudagur 19. október 1975.
TÍMINN
raðir einn mesti bölvaldur is-
lenzku þjóðarinnar. Fátæk hjú,
sem vildu verða sjálfstæðir
búendur að nafninu til, námu land
upp um heiðar og inni i afdölum,
en flosnuðu upp, þegar harðnaði á
dalnum, og flúðu i þrengslin
niður i byggðina, i hús -
mennskuhokur, vinnumennsku
eða á náðir hreppsins. Og á
siðasta fjórðungi nitjándu aldar
tók steininn úr, þegar fólkið
hraktist þúsundum saman til
Vesturheims, sumt af þvi með
hjálp og fyrir atbeina sveitar-
stjórnar. Flóttamannavanda-
málin eru ekki ný i heiminum.
En hvað sem þessum hug-
leiðingum minum liður, þá var
hitt staðreynd, að okkur hjóna-
leysin vantaði lóð undir höll
sumarlandsins, og ákváðum við
þvi að taka saman föggur okkar,
íeita að traustum grundvelli og
reisa hana sjálf, helzt hjálpar-
laust.
— Fannst þér þú ekki eins og
rótarslitin jurt, fyrst eftir að þú
yfirgafst þá fögru sveit, sem hafði
fóstrað þig?
— Um þetta atr.iði væri hægt að
skrifa langa blaðagrein. En ætli
það sé ekki bezt að láta ljóðin
sjálf tala þar sinu máli. En hafi
eitt framar öðru valdið þvi að ég
flónskaðist út á þá braut að fara
að yrkja i alvöru, þá er það sú
bylting, sem varð i lifi minu og
hugarheimi, þegar ég litaðist um
af bæjarfjallinu heima i siðasta
sinn, og hóf leit að nýjum
sannindum, nýrri kjölfestu og
nýju landnámi. Á þeirri leið fann
ég margt, áá og skynjaði með
öðrum hætti en áður. Réttlætis-
kennd min var næm og óréttlætið
I mannheimi reyndist meira en ég
hugði. Ég vil skirskota i þvi
sambandi til upphafskvæðis mins
i Arfi öreigans, sem ég orti um
þær mundir og endar á þessum
hendingum:
„Þeim liður bezt, sem litið veit og
sér
og lokast inni I fjallahringnum
bláa.”
Þá brast stiflan, og
kvæðin spruttu fram
— Nú kom Arfur öreigans ekki út
fyrr en sjö árumeftir að þú fluttist
til Akureyrar, en margt og mikið
hlýtur þú að hafa ort á meðan þú
varst heima á Sandi?
— Já, ég orti að visu heilmikið á
þeim árum, en mest af þvi varð
eldinum að bráð. Ég held, að elzta
kvæðið i Arfi öreigans, sé ort árið
1938, en flest kvæðin i þeirri bók
eru ort á árunum 1939-1944. Þótt
bókin kæmi ekki út fyrr en árið
1947, þá hafði ég sent handritið til
útgáfu tveim árum áður. Og þótt
ég flytti ekki alfarinn frá Sandi
fyrr en 1940 og ætti þar lögheimili
þangað til.þá hafði ég verið lang-
dvölum annars staðar, stundum
heila vetur eða nolfkra ipánu^i.i
senn á sumrin. A einu kvæði sem
er í Mannheimum, en þeir komu
út 1966, hafði ég byrjað 1930. Ég
lauk því loks þannig að ég væri
ánægður með það, 1965, eftir
hálfan fjóðr áratug. Að visu
stendur þar nú ekki einu sinni
nafnið eftir, hvað þá brot úr
ljóölinu. Kvæðið heitir Gestur.
— í Arfi öreigans kennir sterkrar
samúðar með verkamönnum en
var ekki kreppan búin og striðs-
gróðinn að byrja um það leyti
sem þú gerðist verkamaður?
— Nei, striðsgróðinn var ekki
byrjaður i Reykjavik," þegar ég
var þar atvinnulaus frá
janúarlokum 1940 og langt fram á
vor. Og ekki heldur á Akureyri
1940-1941, þegar ég fékk vinnu að-
einsiþrjá daga frá 1. nóvember
til 12. apríl. En um það leyti hófst
setuliðsvinnan þar fyrir alvöru.
Ég þekki þvi af eigin reynd
kreppuna og atvinnuleysið. Þá
varð margur maðurinn, jafnvel
með stóra fjölskyldu, að lifa á
sumarhýrunni allan veturinn.
Góð atvinna á Raufarhöfn
sumarið 1941 bjargaði mér og
fjölskyldu minni veturinn þann.
Og á þessum árum brast stiflan
og kvæðin spruttu fram.
Styrjöldin geisaði i algleymingi,
nasisminn lagði undir sig löndin,
og hinn rómantiski heimur
myrkvaðist. Hann hefur aldrei
orðið samur siðan.
Segja má að flest kvæði minnar
fyrstu bókar séu sprottin upp
úr þessumjarðvegi og af persónu-
legum toga spunnin. Að visu eru
öll ljóð það, að öðrum þræði að
minnsta kosti.
í klemmu á milli
tveggja heima
— Arið 1950 kom svo næsta bók
þin, Af heiðarbrún. Er hún ekki
aö þinum dómi betri en fyrsta
bókin, þótt báðar séu vitanlega
skrifaðar af fullþroska manni?
— Kvæðin voru aðminu viti betur
gerð, en þó brá svo undarlega
við að sú bók fékk lakari dóma,
þrátt fyrir það. Kannski var or-
sökin sú, að Arfur öreigans fékk
óvenjugóðar viðtökur sem
byrjendabók. Ef til vill hefur
næsta bók goldið þess. En auk
þess kom annað til:
Ný ljóðskáldakynslóð var upp
runnin með gerbyltingu formsins
á stefnuskrá sinni. Þar fóru dug-
legir áhuga- og áróðursmenn 1
fararbroddi með ný timarit, og
nýir gagnrýnendur, ungir að ár-
um, vaxnir upp úr nýjum
jarðvegi, þokuðu til hliðar, smátt
og smátt, flestum hinum eldri og
reyndari mönnum, sem ritað
höfðu um bækur.Eða þeir drógu
sig i hlé.vildu ekki æsa til and-
stöðu, óttuðust kannski að verða
þá taldir menn hins gamla tima.
afturhaldsseggir — nátttröll. Það
þykir mörgum sárt.
Ég lenti i klemmu á milli
tveggja heima. Sannleikurinn er
sá, að hver og einn túlkar bezt sitt
aldursskeið og sinn mótunartima.
Aðrir geta þvi ekki dæmt af
sanngirni og hlutlaust það, sem
þeir ekki skilja til hlitar. Sérhver
höfundur lýsir bezt og næmast
þvi, sem hann gerþekkir. Myndi
ekki hið sama eiga við um gagn-
rýnendur?
1 siðustu bók minni er ljóð, sem
heitir Samstilling:
Sá, er þóttist fullum fetum
fylgja hverri nýrri list,
hefur nú með hörðum aga
hálfa sina dómgreind misst.
Þótt hann vegna fornrar frægðar
fái að visu góðan dóm,
heyra þeir, sem ungir eru,
i hans tónum falskan hljóm.
Handa eigin aldursflokki
ætti hann að semja lög.
— Þvi er stóra stundaklukkan
stillt við okkar hjartaslög.
En þótt dómarnir um aðra
Ijóðabók mina væru yfirleitt siðri
en um þá fyrstu, þá man ég eftir
einum, sem mér þótti sérstaklega
vænt um, þar sem hvergi annars
staðar hefur verið fjallað um
þann þátt ljóðagerðar minnar svo
ég muni. En niðurstaða þessa
var sú, að ljóð min væru
„söguljóð i nýjum stil”, að ég
drægi fram i fáum og skýrum
dráttum atvik eða brot úr sögu
einstaklings, sem varpaði þó um
leið ljósi á miklu stærra svið, en
ljóðið sjálft afmarkaði. Gæti þvi
margur þekkt sjálfan sig og sina
samferðamenn i kvæðumminum.
— Eitt sárasta og átakanlegasta
kvæðið i bókinni Af heiðarbrún er
Móðir niin I kvi, kvi. Var ekki
erfitt að yrkja það?
— Það var ekki sérlega erfitt að
yrkja kvæðið sjálft, það er að
segja að koma þvi saman. En
hugleiðingarnar i sambandi við
efnið voru að þvi leyti sárar, að
ver.ða að viðurkenna þá
staðreynd, að kjör óskilgetinna
barna skyldu hafa verið slik hér á
landi um aldaraðir, að dauðinn
sjálfur yrði oft og tiðum þeirra
einasta huggun, og ekki einasta
barnanna sjálfra, heldur einnig
hinna þrautpindu mæðra.
Nú er öldin önnur, sem betur
fer, að minnsta kosti hjá okkar
þjóð. En hefði ég ort þetta kvæði
og birt það einhvern tima á
siðustu tveim-þrem misserum
eða svo, hefði það liklega verið
túlkað sem áróður varðandi
tiltekið mál, sem mikið hefur
verið deilt um hér á landi, og fer
ég ekki nánar út iþað.A hitt má
benda, að i trúmálum geta flestir
vitnað i Bibliuna, kenningu sinni
til staðfestingar.
Guösrikiö er ekki
enn komiö niöur
á jöröina
— i þessari bók er einnig
launfyndið kvæði, sem heitir
Gætinn maður. Ertu þar með
tiltekna persónu ihuga, eða er
kvæðið um alla þá, sem aldrei
geta tekið af skarið eða vitað i
hvora löppina þeir eiga að stiga?
— Hvort tveggja. Ég hef kynnzt
mörgum mönnum á lifsleiðinni,
sem hafa átt erfitt með að taka á-
kvarðanir.vilja helzt lifa i friði og
engan styggja.
En reynslan kennir okkur, að
árekstralaust verður ekki komizt
i gegnum lifið, þótt góðvild til alls
og allra sitji þar i fyrirrúmi. Það
virðist kannski fjarstæða, að slikt
hugarfar kunni að valda öðrum
tjóni. En þó, þvi miður getur
góðmennska eins stundum orðið
öðrum til ófarnaðar. En þótt slikt
gerist ekki, þá er hætt við þvi að
slikur maður sem kvæðið lýsir,
muni hægt og rólega berast með
straumnum að feigðar ósi. Guðs-
rikið er ekki enn komið niður á
jörðina.
— Aður en við hættum að tala um
þessa bók, Heiðrekur, langar mig
að minnast á gott kvæði þar,sem
heitir t bifreiðinni.Er persónuleg
endurminning á bak við það ljóð,
eða ertu einungis að segja
dæmisögu?
— Ekki beinlinis persónuleg
minning heldur hugleiðingar um
flóttann frá þvi marki, sem við
stefndum að, þvi brautryðjanda-
starfi, sem vikið var frá, eða
yfirgefið þeirri hugsjónarbaráttu
sem átti að gera öðrum leiðina
greiðfærari. Sá, sem gefizt hefur
upp á þeirri leið, en gerir aðra
tilrauri siðar, kemur að lokuðum
vegi. Hann hittir þar sjálfan sig
fyrir.
— Næst skulum við minnat á bók
þina, Vordraumur og vetrarkvíði
sem kom út árið 1958. Er það ekki
rétt, að hún hafi verið gefin út
tvisvar á sama árinu?
— Það má segja. Ég stóð sjálfur
að vissu leyti á bakvið þá útgáfu,
safnað áskrifendum, tölusetti
fimm hundruð eintök og ritaði
á þau mitt heiðraða nafn. Siðan
voru álika mörg eintök,
eða kannskieitthvað fleiri, prent-
uð ótölusett, og látin i bókabúðir.
Þetta var nokkurs konar
auglýsingabrella, liklega sú eina,
sem ég hef reynt að nota mér til
framdráttar á li'fsleiðinni. Þvi að
áróðurstækni hefur ekki verið
min sterka hlið.
— Bókin hefur að minnsta kosti
strax náð miklum vinsældum?
— „Ekki segi ég það nú kannski”,
sagði Ólafur Kárason Ljós-
vikingur.
— Þessi bók þin byrjar á
gullfallegu kvæði, sem heitir
Liðið sumar. Þar segir meðal
annars svo: ,,Og inni var bærinn
i brakandi þurrkinum svalur/þvl
baðstofan geymdi til vetrarins
sumarsins yl”. Þarna hlýtur að
liggja til grundvallar endur-
minning um gamlan og góðan
torfbæ?
— O, já. Var það ekki sameigin-
legt einkenni allra gömlu torf-
bæjanna, að þeir voru svalir á
sumrin? Sólargeislarnir höfðu
aðeins örsmáar rúður til þess að
smjúga i gegnum, og ekki voru
hinir þykku torfveggir hitanum
auðveldir inngöngu. Og getur
ekki jafnvel lágreist torfbaöstofa
orðið að höll i endurminningunni,
þegar tibrá og rómantiskar
hillingar taka höndum saman?
Lifsreynslan sjálf
er þó nauðsynleg-
asta hráefnið
— 1 kvæði sem heitir Ritdómi
svarað, og er í þessari sömu bók,
talar þú um þá, sem „bera léttan
sjóð” og elska skáldgyðjuna „i
meinum.” Attu við með þessu, að
árangur þinn á sviði listarinnar
sé miklu minni en þú hefðir
viljað?
— Það er ógerningur að dæma
um það, eða segja með nokkurri
vissu,hvort árangur minn i 1 jó-ða
gerð hefði orðð skárri við hag-
stæðari skilyrði. En rétt er það,
að ég hef nær eingöngu orðið að
yrkja i tómstundum, aðallega um
nætur, eftir langan vinnudag. Og
þaðþykirekki „fagmannlegt” nú
á dögum.
Þetta kom þó ekki svo mjög að
sök á meðan starfsþrekið var
mest, en hin siðari ár hefur slik
aðstaða orðið mér erfiðari og
vafalaust valdið þvi að
framleiðslan hefur dregizt saman
með aldrinum og lengri timi liðið
a milli ljóðabóka. En hitt er svo
annað mál, hvort ekki sé bættur
skaðann. Ég er búinn að yrkja
fimm ljóðabækur — og það er
sennilega fimm bókum of mikið.
Fyrst ég er farinn að tala um
aðstöðu mina sem rithöfundar og
bera saman nútið og fortið, er
ekki úr vegi að geta þess, að sá
samanburður er ekki að öllu leyti
nútiðinni hagstæður, sizt þegar á
heildina er litið.
Tökum til dæmis gömlu skáld-
bændurna, sem ég hef áður drepið
óbeint á. Þeir höfðu góðar tóm-
stundir á vetrum, margir hverjir.
Þá voru fleiri hjálparhendur á
heimilum, og fátt sem truflaði þá
við ritstörfin, gæfist þeim tæki-
færi á annað borð. Börn voru oft
heima fram á fullorðins ár og
tóku að sér erfiðustu heimilis-
verkin.
Um hinn margumrædda lista-
mannastyrk er það að segja, að
hann var hlutfallslega miklu
hærri á kreppuárunum. Ég minn-
istþess, að átján hundruð króna
skáldastyrkur, sem var nálægt
meðaltali þá, jafngilti hundrað og
áttatiu dilksverðum. Myndu það
ekki verða átta til niu hundruð
þúsund dýrtiðarkrónur nú? Ann-
ars getur tölvan og Þjóðhags-
stofnunin reiknað þetta nákvæm-
ar.
Um hitt er auðvitað hægt að
deila endalaust, hvort æskilegt sé
að skáld og aðrir listamenn vinni
mikið, litið eða bókstaflega ekki
neitt utan listgreinar sinnar.
Vitaskuld væri ákjósanlegt aö
hafa algert næði til dæmis við að
yrkja kvæði eða vinna úr þvi efni,
sem sækir svo fast á hugann, að
þvi verður ekki þaðan þokað fyrr
en fullmótað er.
En lifsreynslan sjálf er þó ef til
vill nauðsynlegasta hráefnið, ef
ég má nota svo óskáldlegt orða-
lag, kjarni og grundvöllur allrar
listar. Og þá fyrst, þegar hennar
hefur verið aflað, með hverjum
hætti sem það var, — þá er næði
og starfsfriður listamanninum
bráðnauðsynlegur.
Ádeilan hefur verið
snar þáttur
— Arið 1966 kemur svo út eftir
þig Ijóðabókin Mannheimar.
Hvað viltu segja lesendum okkar
um hana?
— Ekkert sérstakt, nema þá
helztþað, að þá voru liðin átta ár
frá þvf að siðasta ljóðabók min
kom út. Segir það að vissu leyti
sina sögu um afkastaleysi mitt i
ljóðagerð á þvi timabili. sem
rekja má að nokkru til aðstöðu
minnar á þvi sviði um þær mund-
ir. Tómstundirnar voru með allra
fæsta móti þá.
Framhald á bls. 39
Friðjón Jónsson á Sandi, faöir Guðmundar skálds og afi Heiöreks, sem
hér er rætt við. — Afkomendur Friðjóns eru fjölmargir og hafa dreifzt
víða, eins og við er að búast um vel gert og dugandi fólk, sem á margra
kosta völ I lifinu.