Tíminn - 21.10.1975, Blaðsíða 9
Þriðjudagur 21. október 1975
TÍMINN
9
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:'
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Glsla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
BlaðaprentH.f:
Ákvæðisvinna
Vafalaust eru allir á einu máli um það, að vel-
virkir afkastamenn séu vel komnir að háu kaupi.
Þeir, sem mikið leggja á sig, verðskulda það að
bera mikið úr býtum. Þess vegna er sjálfsagt og
eðlilegt, að ákvæðisvinna gefi meira i aðra hönd en
timavinna, ef afköst aukast við þá tilhögun án þess
að frágangi hraki. Þetta munu allir virða á einn
veg.
En allt má misnota, og svo er einnig um ákvæð-
isvinnuna. Mörgum mun hafa orðið nokkuð bilt
við, er þeir horfðu og hlustuðu á sjónvarpsþátt um
þetta efni á föstudagskvöldið var. Þar komu fram
atriði, sem ýttu óþyrmilega við mörgum. Lág-
launafólkinu i þjóðfélaginu mun hafa hnykkt við,
er það heyrði, að ákvæðisvinnukaup getur komizt
upp i þrjú til sex þúsund krónur á klukkustund, og
er mönnum ekki láandi, þótt þeim blöskri. 1 þokka-
bót kunna svo þeir, sem slik firn bera úr býtum á
skammri stundu, að hafa i verki með sér aðstoð-
armenn á lágu verkamannakaupi, að skilja mátti.
Hinar hæstu tölur, sem nefndar voru i þessum
sjónvarpsþætti, munu að visu heyra undantekn-
ingum til. Samt sem áður eru þvilik dæmi vitnis-
burður um, að meira en litið er bogið við kerfið,
sem notað er við útreikninga launa i ákvæðis-
vinnu, að minnsta kosti á sumum sviðum. Það
hlýtur lika að bjóða heim margvislegri tortryggni
að sami aðili — þeir, sem verkalaunin hreppa eða
samtök þeirra — setja hinar flóknu reglur, sem
eftir er farið og þorri fólks botnar litið i, annast út-
reikningana og leggur dóm á kvartanir um mis-
fellur, er fram kunna að vera bornar. Annað er
nálega óhugsandi en þess konar sjálfdæmi veki
urg og viðsjár.
Annað kom fram i þessum þætti, sem einnig er
næsta viðsjárvert: Staðhæft var, og ekki andmælt
nema að litlu leyti, að kerfið sporni beinlinis gegn
þvi, að upp séu tekin haganleg vinnubrögð við
byggingar. Ákvæðistaxtinn miðast við gömul
vinnubrögð og tekur ekki tillit til nýrra aðferða og
nýs skipulags, svo að niður er drepin sú hvöt til
þess að byggja sem ódýrast, er þó ætti að fá að
njóta sin, ef allt væri með felldu. Voru nefnd um
þetta ýmis dæmi, og var þó að heyra, að fleira
mætti draga fram i dagsljósið af sama tagi.
Hér virðist sitthvað hafa legið lengur i þagnar-
gildi en átt hefði að vera. Það skal þó itrekað, að
ákvæðisvinna á ótvirætt rétt á sér á mörgum svið-
um. En við þvi þarf að reisa skorður, að hún geti
snúizt upp i f járplógsstarfsemi i sumum tilvikum
eða hamlað gegn gagnlegum nýjungum um vinnu-
brögð. Má geta þess, að sums staðar i nágranna-
löndum okkar hafa þær reglur verið settar, að
ákvæðisvinnukaup getur ekki farið fram úr tima-
kaupi nema um ákveðinn hundraðshluta.
Norskt nýmæli
Rikisstjórnin norska hefur á prjónunum það ný-
mæli, að lögbjóða tveggja vikna aukaleyfi á ári til
handa þeim mönnum, sem náð hafa sextugsaldri.
Hefur hún boðað, að frumvarp um þetta efni verði
lagt fram innan skamms.
Atvinnurekendasambandið i Noregi hefur aftur
á móti skrifað félagsmálaráðuneytinu bréf, þar
sem þessari fyrirætlan er mótmælt af þjóðhags-
legum ástæðum, að þvi er segir. Þessum röksemd-
um hefur stjórnin visað á bug, og segist hún fara
sinu fram. — JH
Sígaunar — fólk
ón framtíðar?
Við tölum titt um mannrétt-
indi og rif jum það upp nær dags
daglega, hvernig fólk er ofsótt
og hrakið á marga vegu, pint og
kvalið. En þá er langoftast rætt
um nafnkunna einstaklinga.
Vond meðferð á þeim er auð-
vitað álasverð, og tekur þó i
hnjúkana, þegar hroðalegum
pyndingum er beitt, eins og
tiðkast i fjölda landa. Ekki væri
þó siður ástæða til þess að fjalla
um meðferðá heilum þjóðflokk-
um, sem sæta ár og sið hinni
verstu meðferð — Indiánum,
svertingjum og fjölmörgum
öðrum, sem ekki hafa bolmagn
til þess að bera hönd fyrir höfuð
sér. Sigaunar eru einn þeirra
þjóðflokka, sem lengi hafa verið
hraktir, ofsóttir og fyrirlitnir,
og hafa auk þess þá sérstöðu, að
þeir lifa flökkulifi, dreifðir um
fjölda þjóðlanda.
Upphaflega áttu Sigaunar sér
heimkynni i norðurhluta Ind-
lands. Þeir tala mál, sem er ná-
skylt mállýzkum, sem þar eru
enn notaðar, og þetta mál skilja
Sigaunar, hvar i veröldinni sem
er. Þeir sem rannsaka hafa feril
Sigauna, telja að þeir hafi yfir-
gefið hin indversku heimkynni
sin um svipað leyti og forfeður
okkar tóku kristna trú. í
Norðurálfu er þeirra fyrst getið
um svipað leyti og tslendingar
urðu að beygja sig undir Hákon
gamla, og til Noregs voru þeir
komnir nokkuð samtimis þvi að
verzlunareinokunin danska
komst á i landi okkar.
Sigaunar hafa flakkað um
flest lönd veraldar. Lengi vel
gerðu menn sér ekki grein fyrir
þvi, hvaðan þeir voru komnir.
Grikkir héldu, að þeir hefðu
komið frá Litlu-Asiu og væru at
þjóðflokki einum þar, Athingön-
um, er taldir voru rammgöldr-
óttir. Englendingar álitu þá
upprunna i Egyptalandi, og var
þeim gefið nafn á enska tungu i
samræmi við það.
Lengi fengu Sigaunar að
flakka um löndin án mikilla
hamla, þótt oft kæmi til á-
rekstra við heimamenn. Þeir
voru óvelkomnir gestir, sem
ekki samlöguðust öðrum, og það
er eitt af þvi, sem fólk með fasta
búsetu á erfitt með að þola.
Brátt var beinlinis tekið að of-
sækja Sigauna á skipulegan
hátt. Rannsóknarrétturinn
kaþólski beitti þá mikilli
grimmd. Miskunnarlausir dóm-
stólar töldu þá seka um galdra
og sökuðu þá um samblendi við
djöfulinn. Þeir voru gerðir út-
lægir á Spáni, ásamt Aröbum og
Gyðingum. Á sextándu öld sam-
þykkti franska þingið að útrýma
þeim. Prússar fylgdu þessu for-
dæmi ikringum 1720. Þýzkaland
nasistanna hafði þess vegna við
fordæmi að styðjast, er þar hóf-
ust skef jalausar Sígaunaofsókn-
ir.
Ekki áttu Sigaunar heldur
góðu að mæta á Norðurlöndum.
Gústaf Vasa sem að mörgu leyti
er talinn góður og mannúðlegur
drottnari á visu sinnar tiðar,
beitti sér fyrir þvi, að Sigaunar
væru hraktir brott úr Sviaveldi.
Þar voru það ekki sizt prestarn-
ir, sem beittu sér fyrir þvi, að
þeirri ákvörðun væri framfylgt.
Lárentsius Petri erkibiskup
bannaði öllum kristnum mönn
um I umdæmi sinu að eiga sam-
skipti við þá. Árið 1576 var á-
kveðið að gera þá alla land-
ræka. Sigaunar skyldu gripnir,
hvar sem þeir fyndust, og átti að
safna þeim saman i silfurnám-
unum i Sala. t júlimánuði árið
1637, nokkurn veginn samdæg-
urs og fyrirmenn á Þingvelli við
öxará staðfestu útlegðardóm
yfir Jóni lærða Guðmundssyni,
ákváðu Sviar, að allir karlmenn
af kynþætti Sigauna skyldu
drepnir, ef þeir fyndust i land-
inu eftir tiltekinn dag.
Um öll Norðurlönd hafa
Sigaunar verið ofsóttir og
hraktir til baka yfir landamær-
in, ef þeir gerðust svo djarfir að
sýna sig. Að jafnaði hefur verið
við þá búið á svipaðan hátt og
betlara og reköld i mannfélag-
inu. Enginn umbar þá til lang-
frama. Þýzkir nasistar létu það
ekki nægja. Þeir léku Sigauna
jafnvel enn hraklegar en Gyð-
inga. Hinir hreinu, kyngóðu
Germanar skyldu ekki saurgast
af þeim. Þeir voru óargadýrum
verri, og þá skyldi brenna á
báli. I reynd tókst nasistum að
kæfa helming allra Sígauna i
Austurríki i gasklefum.
Þrátt fyrir allar ofsóknir hef-
ur aldrei tekizt að útrýma
Sigaunum, og þó að þeir hafi
dreifzt um allar jarðir, flakk-
andi i samhópum, halda þeir
fast við eina og sömu tungu og
sömu venjur og hætti. Þeir eru
fáir, sem hafa kynnzt Sigaunum
til verulegra muna, en þeir, sem
þekkja þá bezt, róma vinsemd
þeirra, lifsgleði og leit að ham-
ingju.
Um alla Norðurálfu hefur sú
krafa verið höfð uppi, að þeir
verði að fella sig að siðum
þeirra þjóða, sem þeir eru á
meðal. Fyrir Sigaunana þýðir
þetta ekkert nema tortimingu.
Þess vegna halda þeir fast við
söngva sina og dansa, þess
vegna klæðast þeir sinum lit-
sterku flikum, þess vegna
leggja þeir rækt við skemmtan-
ir sínar og samkomur. En hinir
yfirlætisfullu Norðurálfubúar
hafa ekki minnsta hug á að
kynnast sérkennilegri menn-
ingu flökkufólksins — þaðan af
siður þeir sjái neitt gott eða
markvert við hana. Þeir láta við
það sitja að saka Sigaunana um
léttúð og sviksemi. Fordómar
meirihlutamannfélagsins eru
endurteknir alltaf og alls staðar
af hverri kynslóðinni á eftir
annarri.
Sigaunar fluttu með sér sina
heimspeki frá Austurlöndum.
Undir niðri trúir margur hvitur
maðurinn á spádómsgáfu
þeirra, og óttast jafnvel ákvæði
þeirra. Fáeinum þykir gaman
að söngvum þeirra og dönsum.
En skyldu þeir ekki kunna ann-
að fyrir sér en rýna i kristalls-
kúlur?
Frá fornu fari eru Sigaunar
snjallir tin- og koparsmiðir.
Þeireru lika miklir hestamenn.
Fáir taka þeim fram við sjón-
hverfingar og töfrakúnstir.
En hvað gerist? Hestarnir
hverfa, sjónvarpið hefur helgað
sig skemmtiiðnaðinum, og alls
konar plastvarningur kemur i
staðinn fyrir annan varning,
sem unninn var i höndunum af
listrænu fólki. Með þessu eru
lifsmöguleikar Sigauna stórlega
skertir. Þeir eru malaðir mélinu
smærra i harla ólistfengri kvörn
vélaaldar.
Munur vegna ættar og upp-
runa hefur farið minnkandi i
menningarlöndum i Norðurálfu.
Þetta hefur haft i för með sér,
að flökkuþjóð með mjög sér-
kennilega lifnaðarhætti, sker
sig enn meira úr en áður. Fólk,
sem alltaf er úr sömu deiglunni,
vill jafnvel enn siður en áður
hafa það sin á meðal. Jafnskjótt
og það kemur yfir landamærin,
eru hópar lögreglumanna
komnir á vettvang til þess að
elta það.
Arið 1969 var mjög talað um
aðferð Frakka. Af Sigaununum
voru heimtuð svokölluð föru-
mannavegabréf, þarsem meðal
annars var skráð, af hvaða ætt-
flokki þeir voru. Væru vega-
bréfin i lagi, fengu þeir að vera
eina nótt i hverjum bæ eða
þorpi. A hverjúm einasta degi
urðu þeir að koma á lögreglu-
stöð, og enda þótt vegabréfin
væru óaðfinnanleg, gátu þeir átt
á hættuofsóknir, meira að segja
af hálfu yfirvaldanna.
Atferli franskra yfirvalda
vakti þó mótmæli. Tilslökun var
gerð, svo að Sigaunar gátu notið
vissra þátta almannahjálpar.
En enn þann dag i dag hefst
meirihluti Sígauna i Frakklandi
við i öreigahverfunum utan við
Paris og örbirgðargrenjum við
Miðjarðarhafið.
t Svfþjóð hefur hugur manna i
garð Sigauna mildazt smátt og
smátt. Þar hafa þeir fengið
möguleika til þess að mennta
sig og þjálfa til starfa, og þeim
standa til boða öllu skárri vist-
arverur en áður. Kannski er
mannúðin orðin meiri þar en i
Noregi og umburðarlyndið öllu
rikara en viðast annars staðar
vegna þess, hve margt útlend-
inga hefur flutzt þangað.
I alfræðibók Bonniers frá ár-
inu 1948 segir þó: „Friðleiki
þeirra, sem getur verið upp og
ofan, er mjög orðum aukinn.
Sigaunar hafa dæmigert snikju-
eðli, og þeir hafa mikla andúð á
strangri og regiubundinni
vinnu. Þeir sjá sér fyrst og
fremst farborða með þjófnaði,
betli, spádómum og töfrabrögð-
um ’ ’.
Er þetta rétt lýsing á Sigaun-
um? Nokkrar alvarlegar til-
raunir hafa verið gerðar til þess
að kanna eiginleika þeirra og
þar má aftur vitna til Svia. Fé-
lagsfræðingurinn og læknirinn
John Takman rannsakaði
greind og andlegt og likamlegt
heilbrigði um það bil eitt þúsund
Sigauna. Af 839, sem skýrslur
voru gerðar um, reyndust þrir
fjórðu meðalgreindir, þrátt
fyrir þjóðfélagslega vanrækslu
og hrakningsævi. Af þeim fjórð-
ungi, sem þá var eftir, voru
fleiri greindari en i meðallagi.
lieilsa þessara manna var
aftur á móti i bágbornara lagi.
Ótrúlega margir voru gigtveik-
ir, bilaðir i baki og með maga-
sjúkdóma — og orsökin eflaust
slæmt viðurværi og ill vist i
hreysum, vögnum, tjöldum og
öðrum skýlum.
Hvað segja svo Sviar um þá
hugmynd að veita Sigaunum
frelsi til þess að fly tjast til lands
þeirra? Aðeins fimmtán af
hundraði svöruðu spurningu
þess efnis játandi árið 1969, en
sjötiu og fimm sögðu blákalt
nei.
Fyrir fáum árum var hópur
Sigauna svo óhamingjusamur
að rekast inn i land jafn lýð-
ræðislegrar og írelsisunnandi
þjóðar og Norðmenn eru. Og þar
kynntust þeir norskri ástúð, er
stendur þeim til boða, sem öðru
visi eru útlits og hugsa á annan
hátt en heimamenn sjálfir. Si-
gaunarnir urðu fyrir látlausri á-
reitni og loks voru þeir reknir til
baka i lögreglufylgd. Og það
voru ekki aðeins býsna margir
úr hópi almennings, sem öbbuð-
ust upp á þá þessa daga, er þeir
voru i Noregi, heldur voru fjöl-
mörg blöð full af bréfum frá
fokvondum lesendum. Það virt-
ist ekki eiga sér nokkur tak-
mörk hvað þetta aðkomufólk
var sagt hafa tekið sér fyrir
hendur.
Tilraunir til þess að búa
Sigaunum þolanlegt lif i Noregi
hafa misheppnazt. örfáar fjöl-
skyldur hafast við innan
norskra landamæra, og þær
hafa komizt að raun um, að vel-
ferðarrikið hefur ekki jafn
breiða vængi og af er látið. Þær
vita lika, að umburðarlyndið er
minna en yfirvöld vilja láta i
veðri vaka. Þeim hefur yfirleitt
verið visað á hverfi i Osló, þar
sem þeir, er útskúfaðir mega
heita, hafast helzt við.
Þegar yfirvöld i Osló hafa
reynt að láta Sigauna eignazt
athvarf annars staðar, hefur
rignt yfir þau mótmælaskjölum
frá fólki, sem ekki vill vita af
þeim i nágrenni við sig (ilikingu
við bréfagerð fólksins i Laugar-
ási i Reykjavik, þegar vistfólk
frá Kleppi átti að fá þar húsa-
skjól). Það er dæmigert um
þessi mótmælaskjöl, að þau
hefjast á almennum yfirlýsing-
um um rétt minnihlutahópa. En
Ikjölfar þess konar handaþvott-
ar kemur svo það, sem er merg-
Framhald á bls. 19