Tíminn - 26.10.1975, Blaðsíða 12
,H(>
12
TÍMINN
Sunnudagur 26. október 1975.
i Austurríki hefur ungur,
þýzkur efnafræðingur
fundið upp nýja plast-
blöndu, sem hentar vel í
hjólbarða. i Monte Carlo
kappaksturskeppninni í ár
notaði austurríkst lið
hjólbarða úr þessu efni og
þurfti aldrei að skipta
meðan á keppni stóð.
HJÓLBARÐAR,
SEM ALDREI
SPRINGA
tbúar litla austurrlska þorpsins
Kittsee, sem er rétt viö tékknesku
landamærin, hafa lengi furðað sig
á hinni miklu umferð til og frá
verksmiðjunni Polyair. Alls kon-
ar fólk frá öllum heimshornum
heimsækir verksmiðjuna á hvcrj-
um degi. Venjulega er farið með
það í ökuferð — i gömium illa út-
litandi jeppa af 1940 árgangi, og
kemur fólkið til baka með upp-
glennt augu og hrifið á svip.
Það hefur fulla ástæðu til að
vera hrifið, því að i þessari
austurrisku verksmiðju hefur
Óskar Schmidt efnafræðingur
gert stórkostlega uppfinningu,
sem kemur til með að koma okk-
ur öllum við á næstu árum.
Schmidt hefur tekizt það, að
vísindamenn hafa árum saman
haldið, að væri ómögulegt, —
hann hefur fundið upp hjólbarða
úr plasti, — hjólbarða, sem þolir
allt og getur ekki sprungið!
Þetta er merkasta uppfinning á
sinu sviði siðan Amerikumaður-
inn William Goodyear fann lög-
málið fyrir gúmmisuðu fyrir 135
árum, en það hefur verið undir-
stöðuatriði i hjólbarðaframleiðslu
siöan. Plasthjólbarðar Schmidts
eru miklu öruggari, betri i akstri
og ódýrari.
Samt sem áður liður áreiðan-
lega á löngu áður en hætt verður
að nota gúmmi og plast tekið i
staðinn. Stórkostleg alþjóðleg
framleiðsla byggist á gömlu að-
ferðunum, þar sem notað er
gúmmi, fóðrað með taui og stáli
samkvæmt mjög flóknum tækni-
legum aðferðum. Gervihjólbarð-
ar Schmidts eru fullmótaðir i einu
lagi.
Gerviefni? Margir hafa gert
tilraunir með ólikar tegundir af
plasti til að búa til svokallaða
skothelda hjólbarða, þ.e.a.s. hjól-
barða, sem aldrei springa.
Schmidt byrjaði á réttan hátt,
hann var þegar sérfræðingur i
polyuretan, sem er hópur af
gerviefnum. Það var þýzki efna-
fræðingurinn og auðjöfurinn Otto
Bayer, sem fyrstur uppgötvaði
þessar efnafræðilegu samsetn-
ingar árið 1937. Nú á dögum er
polyuretan notað á óteljandi
vegu. Þræði, froðuplast, fast-
formaða hluti, teygjanleg efni.
Lakk eða lim er mögulegt að gera
úr polyuretan, allt eftir þvi hvaða
gerviefni er uppistaðan.
Þessi efni hafa það sérstaklega
sér til ágætis, hversu sterk þau
eru. Þegar ekki þarf lengur að
smyrja hverja bilategundina á
fætur annarri nú á dögum, er það
ekki sizt þvi að þakka, að nú er
farið að nota polyuretan i legur.
Notagildi á öðru sviði: skósólar.
Þessir léttu og sveigjanlegu
skósólar, sem nú eru á markaðin-
um, eru búnir til úr polyuretan og
taka öllu öðru áður notuðu fram,
hvað endingu snertir.
Frá skó til hjólbarða
Efnafræðingar hafa árum
saman velt fyrir sér að búa til
hjólbarða úr plasti. Margar
tilraunir hafa verið gerðar og
miklu fé varið til að leysa
vandann. En fyrir fáum árum
voru mestu plastframleiðendur
heims alltaðþvi Sammála um, að
samt sem áður væri ekki til efni,
sem hentaði til þessara nota.
Stærsta vandamálið var i sam-
bandi við hitnun.
öll plastefni, sem þá var búið
að búa til, hitnuðu svo mikið við
núning, að þau voru ónothæf i
hjólbarða. Við 80 til 100 gráðu hita
fóru þau að linast og glata festu-
eiginleikum sinum. Hjólbarðar
verða að standast allt aðrar
kröfur.
Oskar Schmidt fann lausnina,
en henni er auðvitað enn haldið
leyndri! Efnafræðingurinn, sem
nú er fertugur fann einfaídlega
polyuretanmólekúl, sem tryggir
styrk, teygjanleika og hitnunar-
stöðvun I meiri mæli en áður
þekktist. Efnið er I duroplast-
hópnum, sem andstætt termo-
plasthópnum, er ekki lengur
sveigjanlegt eftir að það hefur
verið steypt. Duroplastefni er
ekki mögulegt að breyta við hit-
un. Efnafræðilegu lögmálunum,
sem þau eru búin til eftir, verður
ekki snúið við, eiginleikum þeirra
verður ekki breytt.
í Polyairverksmiðjunni gera
gestimir alltaf sömu hreyfing-
una, þegar þeir stiga út úr slitna
prófunarjeppanum, þeir beygja
sig niður til að snerta einn hjól-
barðann. Og sérfræðingarnir úr
öllum heimshornum hafa litið
undrandiupp. Hjólbarðarnir voru
nefnilega ekki glóandi heitir, eins
og þeir höfðu vænzt!
Óskar Schmidt er ekki óþekktur
efnafræðingur. En ekki er langt
siðan hann vissi sáralitið um hjól-
barða, en þvi meir um polyure-
tan. Það var hann, sem fann upp
staðlaða aðferð til að setja plast-
sóla rétt að yfirleðrinu á skóm,
aðferð, sem hefur gjörbylt stór-
um hluta af skóframleiðslu
heimsins og gert hana sjálfvirk-
ari. Schmidt hefur selt stærstu
framleiðendum i heimi skósóla-
vélar sinar, svo sem Bata i Sviss
og Otsuka i Japan.
Sagan um hvernig Oskar
Schmidt vann frá skósólum i hjól-
barða er merkileg. Vorið 1973 tók
hann og Polyair þátt i stóru iðn-
stefnunni i' Kiev í Rússlandi með
skósólavélina. Ahrifamenn i
rússneskum iðnaði urðu hrifnir af
þekkingu Schmidts á polyuretan.
Þeirleituðu hann uppi og spurðu,
hvort hann gæti ekki búið til poly
uretanblöndu, sem væri nothæf i
hjólbarða. Schmidt var ekki viss
um það en var mjög áhugasamur.
Rússarnir lofuðu að leggja inn
stórar pantanir, ef hann gæti
fundið plastefni, sem hentaði.
Nú hófust miklar leynilegar
tilraunir I Kittsee. Eins og er er
búið að búa til u.þ.b. eitt þúsund
hjólbarða undir vörumerkinu
LIM, sem er skammstöfun á
enska hugtakinu Liquid Injection
Molding.
Vandamálið er leyst. Búið er að
búa til plasthjólbarðann, hann
Varla er mogulegt að stinga
flugbeittum hníf i gegnurn
plastbarðann.