Tíminn - 29.10.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur 29. október 1975.
Matthías Á. Mathiesen fjármálardðherra:
Auknar erlendar lántökur
útilokaðar
nema þróunin í greiðslujöfnuði
landsins stefni til betri vegar
MATTHtAS A. Mathiesen fjár-
málaráðherra fylgdi fjárlaga-
frumvarpinu fyrir árið 197(> úr
hlaði i gær. t ræðu fjármálaráð-
herra kom fram, að á þessu ári
mvndihallinn í viðskiptum okkar
viðerlendar þjóðir nema um 10%
af- þjóðarframleiðslunni, þrátt
fyrir verulega minnkun innflutn-
ings. Nú værisvo komið, að gjald-
eyrisforðinn væri eingöngu láns-
fc, og frekari lántökur eriendis
væru útilokaðar, nema greiðslu-
jöfnuðurinn stefndi til betri veg-
ar.
Hér á eftir fer fyrri hluti ræðu
Matthiasar A. Mathiesen:
I upphafi athugasemdanna,
sem fjárlagafrumvarpinu fylgja,
kemur fram, að brýnustu við-
fangsefnin á sviði islenzkra efna-
hagsmála eru um þessar mundir
að hamla gegn verðbólgu og'
draga úr hallanum i greiðsluvið-
skiptum við aðrar þjóðir. Nægi-
lega rik áherzla verður vart lögð
á mikilvægi þess, að árangur ná-
ist í þessum efnum, ef tryggja á
til frambúðar atvinnu og fram-
farir í landinu.
Rikisstjórnin mun beita sam-
ræmdum aðgerðum i rikisfjár-
málum og lánamálum i þessu
skvni. 1 fvrsta lagi á bann hátt. að
fjárlög ársins 1976 verði hallalaus
og feli alls ekki i sér magnaukn-
ingu útgjalda frá árinu* 1975. t
öðru lagi með gerð lánsfjáráætl-
unar fyrir árið 1976, er nái til allra
innlendra lánastofnana, svo og til
lántöku erlends f jár og ráðstöfun-
ar þess. I þriðja lagi með virku og
ströngu eftirliti með rikisútgjöld-
um innan fjárlagaársins hjá
stofnunum og fyrirtækjum rikis-
ins, er byggðist á samræmdri
skýrslugerð um framgang allra
rikisframkvæmda innan fjár-
lagaársins og betri samræmingu
á framsetningu fjárlagafrum-
varps, endanlegum fjárlögum og
reikningstölum rikisbókhalds. 1
fjórða lagi með undirbún-
ingi að gerð áætlana um
þróun tekna og útgjalda rikis-
sjóðs á næstu árum, og þar með
endurskoðun sjálfvirkni núgild-
andi útgjaldalöggjafar. Jafn-
framt verðitekinn upp sá háttur,
aö stjórnarfrumvörpum fylgi
jafnan útreikningar og mat á
þeim útgjöldum, sem frumvörpin
hafa i för með sér, bæði i bráð og
lengd.
Siðast liðin fjögur ár hefur
verðbólga farið ört vaxandi hér á
landi og árin 1974 og 1975 numið
40-50%. Þetta er miklu meiri
verðbólga en verið hefur i flestum
nágranna- og viðskiptalöndum
okkar. Það er fyrst nú siðustu
mánuði, að dregið hefur úr hraöa
verðbólgunnar hér á landi. Þann-
ig hafa verðbreytingar frá mai-
byrjun i ár fram til þessa verið
nálægt 25-30% á ársgrundvelli, og
horfur eru á, að enn muni úr
draga á næstunni, ef við berum
gætu til að nota skynsamlega það
tækifæri, sem nú gefst til þess að
ná árangri i viðureigninni við
verðbólguna, þegar i senn dregur
úr verðbólgu hér heima og er-
lendis.
Afleiðingar hinnar öru verð-
bólguþróunar hér á landi koma
viöa fram. Þær koma fram i
minnkandi sparnaði og i skerð-
ingu eigna lifseyrissjóða og ann-
arra sjóða. 1 litt yfirveguðum og
óhagsstæðum framkvæmdum
jafnt hjá opinberum aöilum sem
einkaaðilum. 1 röskun á skiptingu
eigna og tekna þjóðféiagsþegn-
anna. Engri þjóð hefur tekizt að
ná varanlegri aukningu velmeg-
unar og félagslegum umbótum
samfara örri verðbólgu. Viðast
hvar hefur verðbólga fyrr eða
siöar leitt til efnahagslegrar
stöðnunar eða hnignunar og fé-
lagslegs misréttis.
Á þessu ári mun hallinn i viö-
skiptum okkar við aðrar þjóðir
nema um 10% af þjóðarfram-
leiöslunni, þrátt fyrir verulega
minnkun innflutnings. Þetta felur
þaö i sér, að um tiunda hver
króna, sem við ráðstöfum til
neyzlu og framkvæmda, sé fengin
með þvi að ganga á gjaldeyris-
sjóðinn eða að láni frá öðrum
þjóðum. Nú er svo komið, að
gjaldeyrisforðinn er eingöngu
lánsfé. Við getum nú ekki haldið
þessum hallabúskap áfram.
Þetta hefur tekizt enn sem komið
er, vegna þess að þjóðin hefur
notið mikils lánstrausts, sem
grundvöllur var lagður að á s.l.
áratug, og auk þess getað hagnýtt
sér fyrirgreiðslu alþjóðalána-
stofnana, einkum Alþjóðagjald-
eyrissjóðsins. Það er mikilvægt
að gera sér grein fyrir, að þetta
traust er nú nýtt til hins ýtrasta,
og aö frekari erlendar lántökur i
verulegum mæli eru útilokaðar,
nema ljóst sé, að þróunin i
greiðslujöfnuði landsins stefni til
betri vegar. Ein meginástæða
hinnar erfiðu greiðslustöðu út á
við á árinu i ár, eru útflutnings-
erfiðleikar, sölutregða og óhag-
stæð verðþróun, samfara inn-
flutningsverðhækkun. Versnandi
ytri skilyrði hafa hrakið okkur af
leið, og við verðum að snúast við
þeim vanda af fyllsta manndómi.
Sú barátta gegn verðbólgu og
halla i' greiðsluviðskiptum, sem
nú skiptir öllu, fer þannig fram
við erfiðar ytri aðstæður, sem þó
er ekki unnt að gera ráð fyrir að
fari batnandi á næstunni. A árinu
1974 varð engin aukning á þjóðar-
tekjum, og á þessu ári er gert ráð
fyrir að þærlækki um 9% á mann.
Engar horfur eru taldar á þvi, að
um teljandi aukningu útflutnings-
framleiðslu eða batnandi við-
skiptakjör verði að ræða á næsta
ári. Að visu má búast við, að
efnahagsástand fari verulega
batnandi i viðskiptalöndum okk-
ar, þegar kemur fram á næsta ár.
Þetta mun þó naumast hafa telj-
andi áhrif á þær vörur, sem við
flytjum út, fyrst um sinn. A
sumum útflutningsmörkuðum
okkar, ekki sizt mörkuðum fyrir
saltfisk og rækju, eru horfurnar
mjög alvarlegar. Jafnframt
heldur verð á innflutningi enn
áfram að hækka nokkuð. Við þvi
þarf aö búast, að raunverulegar
þjóðartekjur verði litlu meiri eða
svipaðar á næsta ári og i ár.
Rétt stjórn fjármála og pen-
ingamála eru ein af meginfor-
sendum þess, að árangur náist i
baráttu gegn verðbólgu og
greiðsluhalla. Geysileg aukning
útgjalda rikis, sveitarfélaga og
opinberra sjóða og útlána banka
og fjárfestingarlánasjóða hefur
verið ein af orsökum verðbólgu-
vaxtarins á undanförnum árum.
Eigi að snúa taflinu við og draga
stórlega úr verðbólgu og greiðslu-
halla, verður það að byggjast á
þvi, að útgjöld og útlán hætti að
aukast með þeim hætti, sem verið
hefur. Þetta er mörgum
annmörkum háð, vegna þess að
margvisleg löggjöf hefur verið
sett um stóraukna opinbera þjón-
ustu, án þess að fjárhagslegar af-
leiðingar þeirrar löggjafar hafi
veriö metnar til fulls eða teknar
til greina. Stórframkvæmdum
hefur verið hrundið af stað, án
þess að séð hafi verið fyrir fjár-
mögnun þeirra með heilbrigðum
hætti. Á hliðstæðan hátt hafa
framkvæmdir verið hafnar i at-
vinnulifinu lángt umfram getu
fyrirtækjanna sjálfra og fjárfest-
ingarlánasjóða og banka til að sjá
þeim fyrir fjármagni. Það er þvi
óhjákvæmilegt, að draga verður
úr þjónustu og framkvæmdir
verða að tefjast frá þvi sem ráð-
gert hafði verið, ef tilætlaður
árangur iviðnámigegn verðbólg-
unni á að nást. Enn fremur má
framvegis ekki auka opinbera
þjónustu né taka upp nýja, án
þess aö þær fjárhagslegu byröar,
sem þetta hefurí för með sér i nú-
tið og framtið, iiggi ljósar fyrir,
og ekki hefja framkvæmdir án
þess að séð hafi verið fyrir fjár-
mögnun þeirra. Vandinn er að
sjálfsögðu ekki einungis sá að
halda útgjöldum og framkvæmd-
um innan þeirra takmarka, sem
eðlileg fjáröflun setur, heldur
einnig sá, að nú er brýnna en
nokkru sinni, að þau útgjöld og
framkvæmdir sitji i fyrirrúmi,
sem stuðla að aukinni hagkvæmni
og framleiðslu.
Ríkisf jármálin 1975
Eins og jafnan hefur verið
reynslan á siðari árum, hafa
verið gerðar ýmsar efnahagsráð-
stafanir á f járlagaárinu, eða eftir
að fjárlög ársins 1975 voru sam-
þykkt, vegna aðsteðjandi efna-
hagsvanda. Margar þessar að-
gerða hafa beinlinis verið fólgnar
ibreytingum á tekjum oggjöldum
rikissjóðs. Aðrar aðgerðir hafa
fyrst og fremst beinzt að eða
komið fram á öðrum sviðum
efnahagsstarfseminnar, en engu
að siður haft mikil áhrif á þróun
rikisútgjalda og rikistekna.
Af hinum siðartöldu má nefna
almennar launahækkanir og
gengisbreytingar, sem orðið hafa
á árinu. Þannig er áætlað, að
áhrif gengislækkunarinnar i
febrúar s.l. hafi haft i för með sér
beint og óbeint um 1.870 m. kr.
gjaldaauka fyrir rikissjóð, ef
þessi hækkunaráhrif fengju að
koma fram óheft, en rikisstjórnin
tók þá ákvörðun að bæta ekki
kostnaðarauka á almennum
rekstrarliðum vegna gengis-
breytingarinnar, heldur skyldi
þeim mæt.t með endurskoðun út-
gjaldaáforma i hinum ýmsu
stofnunum og fyrirtækjum rikis-
ins. Hér var um 820 m. kr. lækkun
að ræða, og nettóáhrif gengisfell-
ingarinnar þvi metin 1.050 m. kr.
útgjaldaauki. Af þeirri fjárhæð
koma 435 m. kr. fram i greiðslum,
sem á einhvern hátt eru bundnar
erlendum gjaldeyri, svo sem
kostnaður við sendiráðin og
endurgreiðslur erlendra lána, en
615 m. kr. koma fram i framlög-
um til almannatrygginga og al-
mennum launakostnaði, sem nú
mun að vikið, og verða áhrifin
sem rekja mætti til gengisbreyt-
ingarinnar ekki talin þar sérstak-
lega.
1 marzmánuði hækkuðu almenn
laun um 10-11% að meðaltali, og i
júni gekk dómur kjaradóms varð-
andi opinbera starfsmenn, sem
fól i sér hliðstæða hækkun launa.
Um miðjan júni varð svo enn al-
menn launahækkun, sem metin
hefur verið nálægt 10%. Þessar
hækkanir hafa leitt til nálægt 11
1/2% útghaldaauka á launalið
rikissjóðs á árinu 1975, eða sem
næst 1.000 m. kr.
Ýmsar beinar aögerðir i
rikisfjármálum, aðrar en launa-
hækkanir opinberra starfs-
manna, hafa haft áhrif á út-
gjaldahliðina, og skulu hinar
veigameiri nú raktar. 1 marz-
mánuði varð ákveðið að hækka
niðurgreiöslur, sem nam um 200
m. kr. á ársgrundvelli, og aftur
voru niðurgreiðslur auknar i júni-
mánuði, sem nam um 1200 m. kr.
á heilu ári. 1 bæði skiptin var
ákvörðunin tekin með tilliti til
þróunar verðlagsmála almennt,
og i sfðara skiptið var tilgangur-
inn ekki sizt að auðvelda samn-
ingagerð i launamálum, sem þá
stóð yfir. Útgjaldaauki af þessum
sökum er áætlaður 910 m. kr. á
árinu 1975. Sem kunnugt er hafa
bótafjárhæðir lifeyristrygginga
verið tengdar kauptöxtum, og i
samræmi við það hafa bætur
verið hækkaðar tvisvar á árinu,
eða um 9% i april og 11% frá 1.
júli. Samfara hækkuninni i april
var lögfest sú kerfisbreyting, aö
frá miðju ári skyldu fjölskyldu-
bætur falla inn i tekjuskattkerfið.
Þá hafa daggjöld á sjúkrahúsum,
og þar með framlög til sjúkra-
trygginga, verið hækkuð þrisvar
á árinu, eða um 7,4% að meðaltali
frá 1. mai, 6,5 % frá 1. júli og 15%
frá 1. október, auk þess sem
halladaggjöld hafa verið i gildi á
einstökum sjúkrastofnunum. Er
þetta afleiðing launahækkana
starfsfólks og annarra verölags-
hækkana. Nettóhækkun framlaga
til alm annatrygginga er af
þessum sökum metin um 2.300 m.
kr. á árinu. Þá var ákveðið á ár-
inu, að rikissjóður stæði undir
þeirri auknu greiðslubyrði vegna
togarakaupa, er leiddi af leng-
ingu lána togaraeigenda umfram
lánstima erlendu lánanna, er
fengust i sambandi við kaupin.
Eru greiðslur af þessum sökum
áætlaðar 560 m. kr. á árinu. Enn
fremur ákvað rikisstjórnin að
greiða niður áburðarverð, er
hafði hækkað mjög verulega er-
lendis og verður til þess varið 600
m. kr. á þessu ári. 1 ljós hefur
komið, að uppbætur á útfluttar
landbúnaðarafurðir eru vanáætl-
aðar i fjárlögum 1975, og er gert
ráð fyrir, að þessar uppbætur fari
250 m. kr. fram úr fjárlagatöiu
ársins. Loks hafa breytingar á
sköttum og almennt endurmat
tekjuáætlunar leitt til hækkunar
markaðra tekjustofna, sem fram
koma i' gjaldahlið og auk þess
hefur ekki verið komizt hjá að
samþykkja nokkrar umfram-
greiðslur á einstökum fjárlaga-
liðum, sem ekki eru innifaldar i
framangreindum tölum, Er áætl-
að að útgjaldaauki af þessum
tveimur ástæðum nemi um 240 m.
kr. Þá var i efnahagsmálalögun-
um frá april s.l. heimild til lækk-
unarútgjalda um 3.500 m. kr., en
eftirað málið hafði verið til með-
ferðar i fjárveitinganefnd. var
það álit nefndarinnar, að ekki
væri fært að lækka gjöld um
meira en 2.000 m. kr., og gerði
nefndin tillögu um það efni.
Þegar tekið hefur verið tillit til
alls þessa, verður niðurstaðan sú,
að heildarútgjöld á árinu 1975
verði nálægt 51.500 m. kr., en það
er um 4.300 m. kr. hærra en fjár-
lagatala ársins.
Allmiklarbreytingarhafa verið
gerðar á skattamálum siðan fjár-
lög voru afgreidd, og skal þeirra
veigamestu nú getið. Með efna-
hagsmálalögunum i aprii var
tekjuskattur einstaklinga lækk-
aður verulega,ogernúáætlað, að
hann verði um 920 mkr. lægri en
fjárlagatala ársins, en þá er ekki
dreginn frá nema helmingur fjöl-
skyldubóta ársins, enda gert ráð
fyrir þeirri fjárhæð,sem útgjöld-
um i þeim tölum, sem þegar hefur
verið greint frá. Hins vegar er
tekjuskattur félaga áætlaður um
170 mkr. hærri en i f járlögum árs-
ins. Almenn aðflutningsgjöld eru
áætluð einungis 390 mkr. hærri en
i fjárlögum, þrátt fyrir gengis-
fellinguna i febrúar, og er skýr-
ingin annars vegar fólgin i af-
námi tolla á ýmsum matvörum
með efnahagsmálalögunum, og
hins vegar i lækkun meðaltoll-
hlutfalls vegna minni hátollainn-
flutnings i ár en i fyrra. 1 sömu
lögum voru ákvæði um niðurfell-
ingu söluskatts af tilteknum mat-
vörum, og þrátt fyrir meiri veltu
en reiknað var með er nú áætlað,
að tekjur af söluskatti verði 460
mkr. lægri en i fjárlagaáætlun.
Þá var með efnahagsmálalögun-
um tekið upp flugvallagjald, sem
talið er að muni gefa af sér 225
mkr. á árinu. Þegar ljóst varð, að
niðurfærsla rikisútgjalda næmi
eigi hærri upphæð en 2.000 mkr.,
var ákveðið að innheimta með
bráðabirgðalögum sérstakt tima-
bundið 12% vörugjald, sem
standa skyldi til loka þessa árs.
Aætlað var, að tekjur af vöru-
gjaldinunæmu 1.850mkr.á árinu,
en eftir 2.000 mkr. lækkun út-
gjalda var það sá fjárhagsvandi,
sem rikissjóður var talinn standa
frammi fyrir, og leysa þyrfti, til
að jöfnuður næðist i rikisfjármál-
unum. Endurskoðun þessa tekju-
stofns hefur nú leitt i ljós, að ekki
sé aö vænta meira en 1.600-1.700
mkr. af gjaldinu. Verð áfengis og
tóbaks hefur verið hækkað á ár-
inu. Af þessum sökum er áætlað,
að tekjur rikissjóðs af ATVR
verði 1.050 mkr. umfram fjár-
lagaáætlun. Að lokum skal þess
getið, að i' febrúar var innflutn-
ingsgjald af farþegabifreiðum
hækkað, og eru tekjur af gjaldinu
nú áætlaðar70 mkr. umfram f jár-
lagatölu. Endurmat tekjuáætlun-
ar að öðru leyti hefur leitt i ljós,
að nettóhækkun annarra tekjuliða
er talin 379 mkr., og heildartekjur
á árinu þannig 50.230 mkr., þegar
fjölskyldubætur hafa verið dregn-
ar frá tekjuskatti að hálfu. Er
þetta 2.604 mkr. umfram fjár-
lagaáætlun ársins 1975.
1 fjárlögum er gert ráð fyrir, að
á lánahreyfingum verði 270 mkr.
nettóhalli, og á þessu stigi hefur
ekki þótt ástæða til að breyta
þeirri áætlun, enda um mörg
óviss atriði að ræða.
Áður en ég vik að f járlagafrum-
varpinu, vil ég gera stutta grein
fyrir afkomu rikissjóðs 1974.
Afkoma ríkissjóðs
árið 1974
1 mai'mánuði siðast liðnum
gerði ég stutta grein fyrir afkomu
rikissjóðs skv. A-hluta rikisreikn-
ings fyrir árið 1974. Reikningur-
inn var þá jafnframt afhentur al-
þingismönnum fullbúinn af hálfu
rikisbókhalds, en án athuga-
semda yfirskoðunarmanna. Var
það i fyrsta skipti, sem A-hlutinn i
heild hefur verið lagður fram að
vori. Vænti ég að svo geti orðið
framvegis.
Rikisbókhaldið hefur nú einnig
lokið við gerð B-hluta rikisreikn-
ings, og er hann nú afhentur i sér-
stöku hefti. Þegar yfirskoðunar-
menn rikisreiknings hafa gert
sinar athugasemdir við A- og
B-hluta hans og þeir fengið svör
við þeim og gert sinar tillögur,
mun reikningurinn i heild verða
lagður fram, væntanlega sfðar á
þessu þingi.
Jafnframt þvi að leggja fram
B-hluta reikningsins, hefur grein-
argerð rikisbókhaldsins um af-
komu rikissjóðs á árinu 1974 verið
dreift meðal þingmanna. Leyfj ég
mér að visa til hennar, en vil þó
draga fram helztu atriði i afkomu
rikissjóðs á næstliðnu ári.
Afkoma rikissjóðs skv. rekstr-
arreikningi A-hluta rikisreikn-
ings fyrir árið 1974 varð óhagstæð
um 3.287 mkr. Gjöld að meðtöld-
um f járfestingarútgjöldum
reyndust 41.008 mkr. og tekjur
37.721 mkr. Endurmatsjöfnuður
varð óhagstæður um 576 mkr.,
einkum vegna hækkunar skulda i
erlendri mynt vegna gengismun-
ar. Rekstrar- og endurmatsjöfn-
uður sýndu þvi óhagstæða þróun
að fjárhæð 3.863 mkr. eða skulda-
aukningu rikissjóðs, nettó, um þá
fjárhæð á árinu. Sú breyting kom
annars vegar fram i óhagstæðum
greiðslujöfnuði i heild um 2.294
mkr. og hins vegar lánajöfnuðiað
fjárhæð 1.569 mkr. Greiðslujöfn-
uður i þrengri merkingu, þ.e.
jöfnuður sjóðs og bankareikn-
inga, var hins vegar óhagstæður
um 3.171 mkr. Ef skuldaaukning
rikissjóðs við Seðlabankann i um-
sömdum lánum að fjárhæð 220
mkr. er talin með, er jöfnuðurinn
óhagstæður um 3.391 mkr., en um
2.514 mkr., ef breyting ýmissa
lausaskulda og inneigna er talin
með.
Lánajöfnuður sýndi aukningu
skulda rikissjóðs um 1.569 mkr.
og þar af, eins og áður segir, 220
mkr. við Seðlabankann. Skuldir
við aðra i formi tekinna lána
hækkuðu um 1.444 mkr. Veitt lán
lækkuðu um 25 mkr. og eign i
hlutabréfum og stofnfjárframlög-
um hækkaði um 120mkr. Innifalið
i þessum fjárhæðum er endurmat
vegna gengismunar til hækkunar
tekinna lána um 613 mkr. og
stofnfjárframlag til alþjóðastofn-
ana um 48 mkr.
Gjöldin árið 1974 námu eins og
áður sagði 41 milljarði og 8 millj.
króna.eöa 11 milljörðum 606 mill-
jónum króna umfram fjárlög.
Þegar tekið hefur verið tillit til
áhrifa markaðra tekna og sér-
stakra laga, sem leitt hafa til
gjalda umfram áætlun fjárlaga,
samtals að fjárhæð 2.664 mkr.,
sbr. bls. 63 og 183 i rikisreikningi,
A-hluta, námu umframgjöldin
8.942 mkr., eða 28% af fjárlögum
og fjárveitingaheimildum.
Stærstu gjaldaliöir voru eins og
áður framlög til tryggingamála,
þ.e. til Tryggingastofnunar rikis-
Framhald á 13. siðu.