Tíminn - 31.10.1975, Blaðsíða 8
8
TÍMINN
Föstudagur 31. október 1975
Síðari hluti fjárlagaræðu Matthíasar Á. Mathiesen:
Stefnt að auknum sölu-
skattstekjum sveitarfélaga
Lánsf járáætlun 1976
,,t næsta mánuði mun rikis-
stjórnin ganga frá og leggja fram
lánsfjáráætlun fyrir árið 1976.
Áætlanagerð þessi á sér nokk-
urn aðdraganda. Allt frá árinu
1963 hafa að frumkvæði fjármála-
ráðuneytisins verið samdar ár-
legar framkvæmda- og fjáröflun-
aráætlanir vegna þeirra rikis-
framkvæmda, sem fjármagnaðar
eru með lánsfé. Áætlanirnar náðu
þó eingöngu til lánsfjáröflunar til
helztu opinberra framkvæmda,
en ekki til annarrar lánastarf-
semi, og voru þær lagðar fram
sérstaklega og yfirleitt ekki fyrr
en nokkrir mánuðir voru á árið
liðnir, sem um var fjallað hverju
sinni. Á þessu varð breyting
haustið 1973, er framkvæmda- og
fjáröflunaráætlun fyrir árið 1974
vár sameinuð fjárlögum. Nú
hefur verið ákveðið að auka þessa
áætlanagerð og semja lánsfjárá-
ætlun fyrir árið 1976, sem lögð
verði fram meðan fjárlagafrum-
varp er til meðferðar, þannig að
yfirsýn fáist með skipulegum
hætti yfir lánastarfsemina i land-
inu á sama tima og ’ fjárlagá-
ákvarðanir eru teknar.
Snemma á árinu 1975 gerðu-
Seðlabankinn og viðskiptabank-
arnir með sér samkomulag um
stöðvun útlánaaukningar frá lok-
um febrúarmánaðar til loka mai-
mánaðar. Framkvæmd þessa
samkomulags tókst vel og hefur
það siðan verið framlengt tvisvar
sinnum og gildir nú til áramóta.
Sá árangur, sem með þessu móti
hefur náðst i stjórn peninga- og
lánamála, er hinn mikilvægasti.
Hann mun þó ekki koma að haldi
nema hemill sé jafnframt hafður
á útlánum fjárfestingarlánasjóða
og erlendum lántökum, og fjár-
málum hins opinbera. Af þeim
sökum hefur fjármálaráðuneytið
á grundvelli samþykktar rikis-
stjórnarinnar haft frumkvæði að
samráði milli opinberra stofnana
á sviði fjármála, peninga- og
lánamála og efnahagsmála, til
þess að gera árlegar lánsfjár-
áætlanir, þ.e. heildaryfirlit yfir
þróun lánamarkaðsins innan-
lands og um heildarlántökur er-
lendis.
Hin nýja heildaráætlun um
lánamarkaðinn er umtalsverð
framför i islenzkri efnahags-
málastjórn. Henni er ætlað að
samræma starfsemi allra lána-
stofnana i landinu og ákveða
heildarframboð innlends og er-
lends lánsfjár með hliðsjón af
þeim útgjöldum þjóðarheildar-
innar, sem stefnt er að, og sam-
ræmast jafnvægi i stööunni út á
við. Ennfremur felur áætlunin i
sér skiptingu lána eftir forgangs-
röðun þarfa rikissjóðs, rikisstofn-
ana, opinberra fyrirtækja, bæjar-
og sveitarfélaga, atvinnufyrir-
tækja og einkaaðila. Með láns-
fjáráætluninni verður stefnan i
lánamálum mótuð hverju sinni
fyrir árið, sem fer i hönd, og frá
henni verður ekki hvikað nema ný
viðhorf kalli á formlega endur-
skoðun.
Seðlabanki fslands hefur að ósk
fjármálaráðubeytisins unnið að
þessu verki i samráði við þá
aðila, sem með lánamálin fara og
þá, sem gera áætlanir um fram-
kvæmdir og framleiðslu.
A hinum miklu verðbólgu- og
þenslutimum, sem undanfarið
hafa gengið yfir þjóðina, hefur
umframeftirspurn eftir vörum og
þjónustu leitt af sér vaxandi láns-
fjárskort innanlands, sem i sifellt
rikara mæli hefur verið mætt með
lántökum erlendis. Afleiðingarn-
ar hafa m.a. komið fram i aukinni
verðbólgu og gifurlegum við-
skiptahalla viö útlönd. Jafnframt
hefur greiðslubyrðin stórlega
þyngst, þ.e. afborganir og vextir
af lánum i hlutfalli af útflutnings-
tekjum. Horfureru á, að greiðslu-
byrðin muni halda áfram að vaxa
á næstu árum og aukast úr 15% i
20% að fjórum árum liðnum og er
þá miðað við aukið aðhald i er-
lendum lántökum.
Augljóst er, að farsæl fram-
vinda efnahagsmála er undir þvi
komin, að öruggum tökum verði
komið á lánamálin. Þar skiptir
meginmáli, a.m.k. þegar til
lengri tima er litið, að útgjöldum
þjóðarinnar sé haldið innan
þeirra marka, sem tekjurnar
setja, og verulega sé dregið úr er-
lendum lántökum. Að þessu verð-
ur stefnt með lánsfjáráætluninni.
Skattamái
Við þriðju umræðu fjárlaga i
fyrra var gerð grein fyrir þvi,
hver væru helztu verkefni við
endurskoðun á tekjuöflunarkerfi
rikisins. 1 samræmi við það, sem
þá var sagt var verkefnunum
skipt i fimm meginþætti, er emb-
ættismenn og sérfræðingar
skyldu vinna að, en sérstakri
þingmannanefnd var ætlað að
fylgjast með þeim störfum, eins
og áður hafði tiðkazt.
Mun stuttlega gerð grein fyrir
störfum þessum, breyting-
um sem orðið hafa svo og á-
formum og væntanlegri tillögu-
gerð á þessu þingi.
1. A sl. vori skilaði rikisskatt-
stjóri greinargerð og tillögum
um, með hvaða hætti og á hvaða
grundvelli staðgreiðslu opinberra
gjalda yrði komið á.
Rikisskattstjóri leggur til i
greinargerð sinni, að tekin verði
upp staðgreiðsla opinberra
gjalda, bæði launþega og atvinnu-
rekenda, einstaklinga og félaga.
Tillögur um staðgreiðslu skatta
launþega byggjast á svipuðum
reglum og gilda i Vestur-býzka-
landi og Bandarikjunum. Stað-
greiðslan tæki til tekjuskatts, út-
svars, kirkjugarðs- og sóknar-
gjalda, auk skyldusparnaöar og
orlofsfjárgreiðslu að frádregnum
barnabótum og ef til vill öðrum
tryggingabótum. Ctsvör tekju-
lágra launþega, sem nýtt geta
persónuafslátt til greiðslu út-
svars, yrðu jöfnuð án milli-
greiðslu og þeir sem ættu rétt til
endurgreiðslu barnabóta fengju
þær endurgreiddar með launum
sinum frá vinnuveitanda. Stað-
greiðsla atvinnurekenda á öllum
tegundum tekjuskatta byggðist
hins vegar á fyrirframgerðri á-
ætlun um tekjur þeirra, en stað-
greiðsla atvinnurekendagjalda
byggðist á stofnum gjaldanna eft-
ir þvi sem þeir mynduðust á
rekstrarárinu. Staðgreiðslan yrði
bráðabirgðagreiðsla á skattaár-
inu. Að loknu skattári færi álagn-
ing fram skv. framtölum. Stefnt
verði i upphafi að einföldun
skattalaganna á þann veg, að
skattframtal launþega verði
mjög einfalt i sniðum og framtið-
arstefnan verði sú, að unnt verði
að afnema með öllu framtals-
skyldu launþega.
Tillögur rikisskattstjóra voru
afhentar þingmönnum i lok sið-
asta þings. Einnig sendi ráðu-
neytið tillögur þessar til helztu
samtaka launþega og atvinnurek-
enda, svo og nokkurra annarra
aðila með ósk um ábendingar og
álit á málinu. Nokkrar umsagnir
hafa þegar borizt ráðuneytinu og
sést af þeim, að menn eru ekki á
eitt sáttir um ágæti staðgreiðslu-
fyrirkomulags. Umsagnir fleiri
aðila eru væntanlegar á næstunni.
Stefnt er aö þvi að taka ákvöröun
um þaö fyrir árslok, hvort stað-
greiösla opinberra gjalda skuli
upp tekin hér á landi að sinni.
Verði ákvörðun þessa efnis tekin
yrði stefnt að framlagningu
frumvarps á Alþingi vorið 1976 til
kynningar, en til afgreiðslu fyrir
árslok 1976. Gildirtaka yrði þó
ekki ráðgerð fyrr en frá 1. jan.
1978. Arinu 1977 yrði varið til
nauðsynlegs undirbúnings á
framkvæmd og kynningu málsins
meðal landsmanna allra.
2. bá hefur verið unnið að
könnun á þvi, hvaða leiðir séu
heppilegastar til að breyta núver-
andi formi almennra óbeinna
skatta, einkum söluskatts, þannig
að i senn sé stuðlað að öryggi i
innheimtu, einfaldri framkvæmd
og sneytt verði hjá óæskiiegri
mismunun milli atvinnugreina og
skattaleg staða innlendra at-
vinnuvega tryggð. Skilaði starfs-
hópur ýtarlegri greinargerð um
þetta efni en störf hans höfðu
fyrst og fremst beinst að könnun
virðisaukaskatts, er komið gæti i
stað núverandi söluskatts.
1 greinargerð þessari eru
megineinkenni virðisaukaskatts
skýrð og helztu kostum og göllum
hans lýst i samanburði við önnur
söluskattskerfi. Þá er i skýrslunni
fjallað um ýmsa þætti, er lúta að
framkvæmd virðisaukaskatts hér
á landi. Ekki eru i greinargerð-
inni gerðar ákveðnar tillögur um
upptöku virðisaukaskatts, enda
var greinargerðinni ætlað að vera
grundvöllur að skoðanamyndun
og ákvarðanatöku. Skýrslu þess-
ari var dreift til þingmanna fyrir
þingslit i vor. Jafnframt sendi
fjármálaráðuneytið greinargerð
þessa til á fjórða tugs samtaka og
stofnana, þ.á.m. helztu samtaka
launþega og atvinnurekenda,
bankanna og ýmissa rikisstofn-
ana. Voru aðilar þessir beðnir að
láta ráðuneytinu i té athuga-
semdir og álit á málinu. Hafa
margir þessara aðila sýnt málinu
mikinn áhuga og hafa fulltrúar
fjármálaráðuneytisins setið
fjölda funda með þeim, þar sem
virðisaukaskatturinn hefur verið
skýrður og rætt um ýmsa þætti
hans og framkvæmd þeirra við is-
lenzkar aðstæður. Siöustu vikurn-
ar hafa fyrstu umsagnir um virð-
isaukaskattinn borizt ráðuneyt-
inu og má búast við, að á næst-
unni láti flest þeirra samtaka og
stofnana, er til var leitað, i ljós á-
lit sitt á málinu. Að þvi búnu mun
verða tekin afstaða til þess, hvort
timabært sé að taka upp virðis-
aukaskatt hér á landi. En jafnvel
þótt ákvörðun um upptöku virðis-
aukaskatts verði tekin á næstu
mánuðum er ekki við þvi að bú- •
ast, að virðisaukaskatturinn komi
til framkvæmda fyrr en a.m.k. að
tveim til þrem árum liðnum, þar
eð kerfið krefst mikils undirbún-
ings.
Virðisaukaskattur hefur verið
tekinn upp i flestum rikjum Vest-.,
ur-Evrópu. Efnahagsbandalags-
rikin hafa öll tekið upp virð-
isaukaskatt, en aðildarrikin hafa
skuldbundið sig til að samræma'
neyzluskattakerfi sin i þeim til-
gangi að jafna samkeppnisað-
stöðuna á hinum stóra markaði.
Ýmisönnur riki hafa einnig tekiö
upp þetta kerfi, svo sem Sviþjóð
og Noregur. Virðisaukaskattur-
inn er innheimtur á öllum við-
skiptastigum. Hins vegar veldur
hann ekki margsköttun vegna
þeirrar grundvallarreglu kerfis-
ins, að allur skattur, sem fyrir-
tæki greiða við kaup á aðföngum,
er dreginn frá innheimtum skatti
þeirra af sölu. t þessu felst aðal-
einkenni virðisaukaskattsins, þ.e.
að skatturinn leggst aðeins einu
sinni á sama verðmætið, hversu
oft sem það gengur milli við-
skiptastiga. Hann verður þvi
hlutlaus gagnvart hinu endanlega
söluverði vöru og þjónustu og er
það aðalkostur hans. Virðisauka-
skattur er ekki innheimtur af út-
flutningi og útflutningsfyrirtæki
bera ekki virðisaukaskatt af að-
föngum sinum eins og nú er um
söluskatt. Þetta ætti þvi að bæta
samkeppnisaðstöðu útflutnings-
greina.
Ef virðisaukaskattur yröi tek-
inn upp i stað söluskatts yrði
skatturinn innheimtur hjá mun
fleiri aðilum en söluskatturinn er
nú. Þetta hefur bæði kosti og galla
i för með sér. Kostirnir eru þeir,
að áhætta rikissjóðs af skatt-
heimtunni dreifist á fleiri aðila en
nú er, en hins vegar er það
meginókostur virðisaukaskatt-
kerfisins, að fjölmörg fyrirtæki,
sem ekki innheimta söiuskatt,
yrðu að innheimta og gera skil á
virði.saukaskatti.
Virðisaukaskatturinn hefur
verið með ýmsu sniði i þeim lönd-
um, ertekiðhafa hann upp. Hefur
reynslan af honum og verið nokk-
uð misjöfn. Þannig virðist vel
hafa til tekizt með skattinn i Dan-
mörku og mun framkvæmd hans
þar i góðu lagi að flestra dómi. t
Noregi á hinn bóginn heyrast
fleiri óánægjuraddir, einkum
vegna þess að margir telja auð-
veldara að svikja undan virðis-
aukaskattinum en söluskatti á
siðasta stigi vegna aukins fjölda
gjaldenda. t Noregi vinnur nú
stjórnskipuð nefnd að greinar-
gerðum reynslu af skattinum þar
i landi og mun hún skila áliti sinu
fyrir jól. Verður náið fylgst með
niðurstöðum hennar af hálfu fjár-
málaráðuneytisins.
Ég vil leggja á það áherzlu, að
virðisaukaskattur hefur bæði
kosti og galla. Þvi þarf vandlegr-
ar ihugunar við, hvort i stað þess
að taka upp virðisaukaskatt sé
mögulegt að ná einhverjum kost-
um hans með þvi að sniða verstu
agnúana af núverandi söluskatts-
kerfi. Hitt verður einnig að vera
ljóst, að þær undanþágur frá
skattskyldunni, sem nú eru i sölu-
skattskerfinu, er nánast óhugs-
andi i virðisaukaskatti. Þegar af-
staða er tekin tii þess, hvort taka
eigi upp virðisaukaskatt i stað
söluskatts þarf þvi m.a. að svara
þeirri grundvallarspurningu,
hvort vilji sé til þess að hverfa að
mestu frá þeim undanþágum,
sem nú gilda i söluskattinum.
3. Oflun tekna i rikissjóð með
aðflutningsgjöldum hefur verið til
sérstakrar athugunar. Reiknað er
með að frumvarp að nýjum lög-
um um tollákrá verði fullbúið
næsta haust.
Frá og með næstu áramótum
kemur til framkvæmda síðari
hluti tollalækkana á hráefnum til
iðnaðar, en tollar á þeim munu i
þeim áfanga falla alveg niður.
Jafnframt koma til framkvæmda
samningsbundnar tollalækkanir
vegna aðildar tslands að EFTA
og friverzlunarsamningi tslands
við Efnahagsbandalag Evrópu.
Eru þá 4 ár eftir af 10 ára aðiög-
unartima islenzks samkeppnis-
iðnaðar áður en tollar af erlend-
um samkeppnisvörum veröa að
fullu afnumdir.
í þeirri tollskrárendurskoðun,
sem hafizt hefur verið handa um,
munu sérstaklega koma til athug-
unar ýmis sérstök vandamál,
sem ekki var tekin endanleg af-
staða til við siðustu tollskrár-
endurskoðun. Þessi mál geta bæði
haft mikla þýðingu fyrir tekjur
rikissjóðs svo og fyrir iðnfyrir-
tæki i vissum greinum. Er hér
einkum um að ræða tolla af ýms-
um vélum og vélahlutum
alitienns eölis, svo og tolla af hrá-
efnum, einkum timbri, sem bæði
eru notuð i byggingastarfsemi og
i húsgagna- og innréttingasmiði,
sem á við vaxandi samkeppni að
etja.
Þá verður að taka afstöðu til
tolla af vörum frá löndum utan
EFTA og EBE og ákveða til
frambúðar sanngjarnan og eðli-
legantollmun á innflutningi frá
þessum löndum miðað við fri-
verzlunartolla. A vegum GATT
(General Agreement on Tariffs
and Trade)) fara nú fram alþjóð-
legar viðræður m.a. um lækkun
tolla, og má búast við aðviðls
lendingar þurfum að laga tolla-
löggjöf okkar að væntanlegu
samkomulagi. Mun fjármála-
ráðuneytið i samvinnu við við-
skiptaráðuneytið leitast við að
fylgjast með þessum viðræðum
eftir þvi sem efni standa til. Við
endurskoðun tollskrárinnar verð-
ur einnig unnið að mótun ákveð-
innar stefnu um fjáröflunartolla
almennt. Er við þvi að búast, að
tolltekjur rikissjóðs fari verulega
þverrandi á næstu árum, en þær
munu nema um 18,5% af tekjum
rikissjóðs samkvæmt fjárlaga-
frumvarpi ársins 1976.
4. Tillögur um hagkvæmar
leiðir til að sameina tekjuskatt
helztu bótum almannatrygginga
voru forgansverkefni við breyt-
ingar á tekjuöflunarkerfi rikis-
sjóðs. 1 þessu sambandi var i
fjárlögum ársins 1975 gert ráð
fyrir um 700 m.kr. lækkun tekju-
skatts. Endanlegar tillögur til
breytinga á tekjuskatti einstak-
linga og tekjuútsvari voru siðan
samþykktar i april sl. og var þá
gert ráð fyrir mun meiri lækkun
beinna skatta en i fjárlögum, eða
alls um 1.400 m.kr. 1 þessu sam-
bandi er rétt að nefna nokkur
mikilvæg atriði frá skattabreyt-
ingum sl. vor.
Samhliða hinni almennu tekju-
skattslækkun var þess gætt, að
mikilvægar frádráttarheimildir
nýttust betur tekjulágum fram-
teljendum en áður. Var þetta gert
meö þvi að breyta persónufrá-
drætti o.fl. að fullu i persónuaf-
slátt, sem nýta má til greiðslu út-
svars, ef eftirstöðvar eru umfram
tekjuskatt. Þess var þó gætt að
takmarka heimild einstaklinga i
atvinnurekstri og með sjálfstæða
starfsemi til nýtingar persónuaf-
sláttar til greiðslu útsvars og
horíið var frá greiðslu skattaf-
sláttar til gjaldenda, ef afsláttur-
inn nýttist ekki til greiðslu út-
svars. Hætt er við, að viðar hefði
gætt óánægjuradda um skattmeð-
ferð einstaklinga i atvinnurekstri
hefðu umræddar breytingar ekki
verið gerðar á sl. vori.
Sú ákvörðun að breyta hinum
ýmsu skattivilnunum rikisins
vegna barna- og fjölskyldubótum
i barnabætur, varö tekjulágum
barnafjölskyldum til hagsbóta.
Þá minnkaði fjárstreymi um
Framhald á bls. 13
iiiÍSBil
11(1
I
■