Tíminn - 04.11.1975, Side 9

Þriðjudagur 4. nóvember 1975
TtMINN
9
(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gisla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur I Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Askriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
Biaðaprent tí.f.
Eðlileg verkaskipting
I fjárlagafrumvarpinu fyrir 1976 er gert ráð fyr-
ir þeirri breytingu, að sveitarfélögin fái aukna
hlutdeild i söluskattinum. Um þetta fórust fjár-
málaráðherra svo orð i fjárlagaræðu sinni:
„Eins og fram kemur i athugasemdum frum-
varpsins, hyggst rikisstjórnin beita sér fyrir þvi,
að hlutur sveitarfélaganna i söluskattstekjum
verði aukinn þannig, að Jöfnunarsjóður sveitarfé-
laga fái endanlega 8% af hverju söluskattsstigi, en
nú hefur sjóðurinn ekkert af þeim 4 stigum, sem
nefnd eru söluskattsauki, né hinum 3 stigum, sem
renna i Viðlagasjóð og til greiðslu oliustyrkja.
Þessi ráðstöfun eykur tekjur Jöfnunarsjóðs. Á
móti þessari tek juaukningu sveitarfélaganna 'yrðu
þeim fengin aukin verkefni sem þvi svaraði. Þau
verkefni eru ekki enn ákveðin, en að sjálfsögðu
mun sú ákvörðun tekin fyrir afgreiðslu fjárlaga og
i samráði við Samband islenzkra sveitarfélaga.
Ég tel, að taka þurfi til gagngerðrar endurskoð-
unar allar þær mýmörgu reglur, sem fjalla um
samaðild og kostnaðarskiptingu rikis og sveitarfé-
laga i ýmsum greinum þjónustu og framkvæmda,
með það i huga að ná skýrari verkaskiptingu og
betra f járhagsaðhaldi. Samstarfs verður leitað við
sveitarfélög og samband þeirra i þessu máli.”
Fjármálaráðherra vék jafnframt að þvi, að
heppilegt væri að marka gleggri stefnu um verka-
skiptingu opinberra aðila og einkaaðila. Um þetta
fórust honum orð á þessa leið:
,,Um þátttöku hins opinbera i atvinnurekstri al-
mennt hefur til þessa ekki verið mótuð nein stefna
til frambúðar, enda varla von, þar sem sjónarmið
einstakra stjórnmálaflokka eru eða virðast ærið
ólik i þessum efnum. Slik stefnumörkun er þó að
minu mati nauðsynleg hverri rikisstjórn, eigi hún
að vera sjálfri sér samkvæm i slikum málum. Sú
skoðun á rétt á sér, að hið opinbera eigi ekki að
stunda atvinnurekstur — framleiðslu eða þjónustu
i samkeppni við einstaklinga eða félög þeirra, —
nema fullgild rök séu fyrir...
Til þess að rikið gripi inn i atvinnustarfsemina
með beinni þátttöku, þurfa þvi að vera fyrir hendi
mjög þungvægir almenningshagsmunir. Um þátt-
töku rikisins i stóriðnaðarrekstri geta þó gilt sér-
stök sjónarmið. Uppbygging og rekstur stóriðnað-
ar er oft ekki á færi annarra aðila i landinu en þess
opinbera, og i slikum atvinnurekstri er þátttaka
þess nánast spurning um það, hvort slik atvinnu-
starfsemi skuli vera i landinu. í öðrum tilvikum á
sú meginregla, sem ég lýsti áðan, tvimælalaust að
gilda.
í samræmi við það tel ég, að athuga þurfi gaum-
gæfilega á hverjum tima, hvort grundvöllur sé
fyrir ýmissi atvinnu- og þjónustustarfsemi, sem
hið opinbera hefur með höndum, og hvort það
þjóni betur almannahagsmunum,að sú starfsemi
skuli vera i höndum einstaklinga eða félaga
þeirra.”
Það er vafalaust rétt að láta slika athugun fara
fram. T.d. má benda á, að Framkvæmdasjóður
hefur tekið að sér atvinnurekstur, án þess að
Alþingi hafi verið um það spurt, en til þess.hefur
hann lagaheimild frá tið viðreisnarstjórnarinnar.
Rikisrekstur á rétt á sér undir vissum kringum-
stæðum, eins og fjármálaráðherra bendir á, en
slikt skref á að stiga með aðgætni og samþykki Al-
þingis hverju sinni — Þ.Þ.
ERLENT YFIRLIT
Eiga Grænlendingar eða
Danir Grænland?
Grænlendingar krefjast eignarréttarins
Reitirnir sýna svæðin, þar sem olluleit
hefurveriðleyfð við Grænland.
ÞAÐ ER ekki oft sem Græn-
landsráðið (Grönlands lands-
rSd) lætur til sin heyra á þann
hátt, að það veki ekki aðeins
athygli I Danmörku, heldur
miklu viðar. Þetta gerðist þó i
siðustu viku. Þá hélt Græn-
landsráðið fund, sem sam-
þykkti ályktun þess efnis, að
öll námuauðæfi Grænlands
væru eign grænlenzku þjóðar-
innar. Þetta þýddi i reynd, að
þessi auðæfi væru ekki eign
danska rikisins, sem Græn-
land tilheyrir nú stjórnarfars-
lega, heldur séreign Græn-
lendinga.
Ályktun þessi var samþykkt
einróma i landsráðinu. Lands-
ráðið, sem er kosið af Græn-
lendingum, hefur mjög tak-
mörkuð völd, en Danir taka þó
verulegt tillit til þess i löggjaf-
armálum, er varða Grænland
sérstaklega. Þess munu fá
dæmi, að Danir hafi snuizt
gegn einróma ályktun lands-
ráðsins, enda hafa þeir jafnan
átt þar vinveitta menn, sem
hafa viljað halda óbreyttum
tengslum við Danmörku. Þess
vegna hefur framangreind á-
lyktun komið Dönum talsvert
á óvart. Vinstri menn á Græn-
landi hafa um skeið barizt
fyrir þvi, að eignarréttur
Grænlendinga einna til námu-
auðæfa landsins og land-
grunnsins væri viðurkenndur,
en alger samstaða græn-
lenzkra forustumanna hefur
ekki náðst um þetta mál fyrr
en nú. Það var formaður
grænlenzka Alþýðusambands-
ins (Grönlands Arbejder-
sammenslutning), Odag
Olsen, sem beitti sér fyrir á-
lyktuninni i landsráðinu og
fékk hana samþykkta. Þegar
formannskjör fór siðast fram i
landsráðinu, munaði ekki
nema einu atkvæði á honum
og núverandi formanni þess,
Lars Chemnitz.
Ef dönsk stjórnarvöld fall-
ast á þessa einróma samþykkt
grænlenzka landsráðsins,
verður danska þingið að
breyta núgildandi námalög-
um, sem gilda um Grænland.
Samkvæmt þeim á rikið öll
þau auðæfi, sem finnast neð-
anjarðar á Grænlandi.
ÁSTÆÐAN til framangreind-
rar ályktunar landsráðsins
mun einkum vera sú, að lik-
legt þykir, að mikíl olia eigi
eftir að finnast á grænlenzka
landgrunninu. Að visu hefur
engin olia fundizt þar ennþá,
en jarðfræðingar telja eigi að
siður, að mikla oliu sé að finna
undan vesturströnd Græn-
lands, einkum á svæðinu und-
an Holsteinsborg. Þar mun
hefjast oliuleit næsta sumar.
Þrettán oliufélög hafa fengið
leyfi til þess að leita á 46 ollu-
leitarsvæðum, en hvert þeirra
er um 400 ferkilómetrar. Leyf-
in voru veitt á siðastliðnu vori,
og voru þau öll borin undir
landsráðið og samþykkt þar,
áður en dönskstórnvöldgengu
formlega frá þeim. Danir hafa
sýnt, á þennan og annan hátt,
að þeir vilja hafa samvinnu
við Grænlendinga um þessi
mál, en annað mál er, hversu
fúsir þeir verða til að fallast á,
að Grænlendingar fái fu 11
eignarráð yfir námuauðæfum
Grænlands. Margt bendir til
þess, að Danir hafi hugsað sér
að njóta góðs af þvi, ef veruleg
oliuvinnsla hæfist á græn-
lenzka landgrunninu. 1 fyrsta
lagi hafi það verið ætlun
þeirra, að oliugróðinn yrði
notaður til að mæta þeim út-
gjöldum sem nú hljótast af
yfirráðum þeirra á Græn-
landi, og sögð eru nema
samanlegtum einum milljarði
danskra króna á ári. Þá komi
til greina, að fyrri framlög
verði að einhverju leyti endur-
greidd. Að öðru leyti yrði
gróðinn notaður bæði Græn-
lendingum og Dönum til hags.
A GRÆNLANDI er litið mis-
jöfnum augum á fyrirhugaða
oliuvinnslu á grænlenzka
landgrunninu. Flestir renna
að visu hýru auga til gullsins,
sem olian er likleg til að færa
landsmönnum, en ýmsir efast
þó um, að það verði til góðs,
nema farið verði að með fullri
gát. Það geti haft alvarlegar
menningarlegar afleiðingar,
ef grænlenzk þorp breytast i
eins konar gullgrafarabæi á
stuttum tima. Þá geti náttúra
landsins orðið fyrir meiri eða
minni skakkaföllum. Þess
vegna beri Grænlendingum að
fara sér fremur hægt en hratt i
þessum efnum. Það þurfi að
búa hið veikbyggða, græn-
lenzka þjóðfélag vel undir það
að þola góða daga, ef það yrði
afleiðingin af oliugróðanum.
Eitt af þvi, sem Grænlend-
ingar óttast er það, að veru-
legur fjöldi erlends verka-
fólks kæmi til Græn-
lands og settist þar að um
Jörgen Peder Hansen Græn-
landsnt álaráðherra.
lengri eða skemmri tima, ef til
meiriháttar oliuvinnslu kæmi.
Að visu er það skilyrði sett i
sambandi við oliuleitarleyfin,
að Grænlendingar skuli hafa
forgangsrétt til vinnu umfram
aðra. Þetta er þó reyndar
meira i orði en á borði. Græn-
lendingar hafa t.d. ekki þá
sérkunnáttu, sem krafizt er af
slikum mönnum. Þvi er nú i
undirbúningi að þjálfa unga
Grænlendinga til þessara
starfa. Verði það gert i rikum
mæli, getur það eitt orðið til að
breyta grænienzku þjóðiifi i
verulegum mæli.
GRÆNLAND var nýlenda þar
til á árinu 1953, þegar það var
formlega gertaðhluta danska
rikisins, að fengnu samþykki
Sameinuðu þjóðanna. Danir
nutu þess, að þjóðir Afriku og
Asfu áttu þá fáa fulltrúa á
þingi S.Þ. Annars hefði þessi
innlimun ekki verið sam-
þykkt. Tilgangur Dana hefur
vafalaust verið sá, að tryggja
sér framtiðaryfirráð yfir
Grænlandi á þennan hátt.
Vafasamt er, hvort þetta á
eftir að reynast þannig. Engin
sérstök form nægja til að
halda þjóð i böndum, ef hún
vill á annað borð vera frjáls.
Bersýnilegt er, að sjálfstæðis-
vitund Grænlendinga fer nú
vaxandi. Þvi verður að
treysta, að Danir geri sér
grein fyrir þessu, og að sam-
búð þeirra og Grænlendinga
þróist samkvæmt þvi.
Frá islenzku sjónarmiði
hlýtur það að teljast mikil-
vægt, hvernig sem sambúðar-
mál Dana og Grænlendinga
þróast, að Grænlendingar
haldi áfram að vera innan
samfélags norræhna þjóða.
Þess vegna er t.d. kominn timi
til þess að þeir fái aðild að
Norðurlandaráðinu. Það var
rétt ráðið að veita Færeying-
um og Alandseyingum aðild
að ráðinu, en það gildir ekki
siður um Grænlendinga. Þá er
það mjög til athugunar, hvort
eyþjóöirnar á Norður-Atlants-
hafi, Islendingar, Færeyingar
og Grænlendingar, eigi ekki að
tengjast nánari vináttubönd-
um. Það gæti orðið ávinningur
að þvi, bæði félagslega og
menningarlega.
Þ.Þ.