Tíminn - 05.11.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Miðvikudagur 5. nóvember 1975
Árni Benediktsson:
Um
launamál
Þvi hefur verið haldið mjög
fram af núverandi stjórnarand-
stöðuflokkum, að rikisstjórnin,,
sem þá gjarna er nefnd hægri
stjórn, hafi ráðizt sérstaklega á
lifskjör láglaunastéttanna.
Þetta er ekki rétt: núverandi
rikisstjórn hefur staðið i vörn
fyrir láglaunastéttirnar, vörn
gegn margslungnum öflum i
þjóðfélaginu, öflum, sem of
langt mál yrði aö rekja hér, en
eiga margar sinar dýpstu rætur
i stjórnarandstööuflokkunum og
launþegasamtökunum.
A siöustu árum viðreisnar-
stjórnarinnar hófu ýmsar stétt-
ir, sem betur mega sin, að færa
sig mjög upp á skaftið i kröfu-
gerö á hendur þjóðfélaginu,
fyrst og fremst háskólamenn og
fámenir starfshópar, sem höfðu
tök á að stöðva veigamikil fyrir-
tæki og valda miklu tjóni. Þessir
hópar mögnuðust um allan
helming á dögum vinstri
stjórnarinnar og náðu oft fram
kröfum, sem voru i hrópandi
andstöðu við réttlætiskennd ts-
lenginda. Þvi miður gerðist
þetta stundum beint undir hand-
arjaðri einstakra ráðherra, og
má þar t.d. til nefna samninga
við næturlækna, þar sem samið
var um það, að þeir fengju
mánaðarlaun verkamanns á
tveimur nóttum.
Fyrir kjarasamningana i
febrúar 1974 var það yfirlýst
stefna launþegasamtakanna að
ná fram sérstökum kjarabótum
til hinna lægst launuðu. Þegar
til samningaviðræðna kom, var
þaö hins vegar fljótt ljóst, að
þetta var alls ekki meiningin,
hina lægst launuðu átti aðeins
að nota sem stökkbretti til að
ná meira fram öörum til handa.
Nokkrum dögum áður en
samningar tókust, gerðu
samningamenn nokkurra
iðnaðarstétta samning við
vinnuveitendur sina um að
þessar stéttir skyldu frá 10%
launahækkun umfram það, sem
kynni aö verða samið um fyrir
hina lægst launuðu. Viðkomandi
vinnuveitendur sögöu að sér
væri skitsama hvaða laun þeir
greiddu, aðeinsef þeir fengju að
velta hækkununum inn i
verðlagiö.
Þessi sérstaka launahækkun
þurfti að fá staðfestingu
viðskiptaráðherra. Vinnuveit-
endur og launþegar gengu þvi
sameiginlega á fund viðskipta-
ráðherra með ósk um 10% sér-
staka launahækkun fyrir þessar
iönaöarstéttir, 10% hækkun um-
fram láglaunastéttirnar.
Viðskiptaráðherra lagði blessun
sina yfir þessa hækkun. Þessum
samningi var haldið leyndum,
þar til aðalsamningar höfðu
tekizt. Þegar leynisamningur-
inn kom i dagsljósið, ætlaði allt
vitlaust að verða i samninga-
nefnd launþega, og þó sérstak-
lega I rööum atvinnurekenda,
en þeir neituðu algjörlega að
fallastá hann. Niðurstaðan varð
samt sú, að eftir að mikiö haföi
gengið á, að samninganefnd
launþega sameinaðist um að
gera þessa kröfu aö sinni og gaf
engan kostá samningum, nema
þetta fylgdi með. Vinnuveitend-
ur létu þvi undan. Að þvi búnu
risu fulltrúar uppmælingastétt-
anna einnig upp og neituðu að
skrifa undir samninga, nema
þeir fengju einnig þessa sömu
aukahækkun. Og aftur gerði
samninganefnd launþega þann
málstað að sinum málstað og
gaf engan kost á samningum,
nema þessiböggull fylgdi einnig
með.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja,að launamisrétti fór vax-
andi á dögum vinstri stjórnar-
innar. Ég ætla ekki að efast um,
að sú þróun hafi vérið stjórninni
I heild á móti skapi. En ofan-
nefnd dæmi sýna þó, að hún bar
nokkra ábyrgð á þessari þróun,
eöa að minnsta kosti einstakir
ráðherrar.
Ég sagði i upphafi máls, að
núverandi rikisstjórn hefði
staöið i vörn fyrir láglauna-
stéttirnar. A fyrstu mánuðum
valdatima hennar var launa-
málum stjórnað meö tilskipun-
um, eins og á siðustu mánuðum
vinstri stjórnarinnar. A þessum
mánuðum kom vilji og stefna
rikisstjórnarinnar fram, að svo
miklu leyti sem efnahagsaö-
stæöur leyfðu. Sú stefna var að
hækka eingöngu laun þeirra
lægst launuðu. 1. okt. 1974 voru
iaun undir 50.000 á mánuði
hækkuð með lögum um 3.500 á
mánuði. Þeir sem hærri laun
höföu en 53.500 á mánuði, fengu
enga launahækkun.
1 framhaldi af þessu, og
undir áhrifum af þessari stefnu
voru samningarnir i marz 1975
gerðir. Láglaunamarkið var
fært nokkru ofar, en samið var
um 4.900 kr. hækkun á öll laun
undir kr. 69.0000, og engin
launahækkun varð á laun yfir
73.900. Eftir þessa samninga
rigndi mótmælum yfir
samninganefnd launþega með
þeim afleiðingum, að i
samningunum 13. júni varð allt
önnur stefna ofan á. Niðurstaða
þeirra samninga varð sú, aö
laun upp aö kr. 55.000 hækkuöu
um kr. 5.300+2.100, en laun yfir
75.000 hækkuðu um
13.700+2.100. Þannig var
brotin niður viðleitni rikis-
stjórnarinnar til sérstaks
ávinnings fyrir láglauna-
stéttirnar.
Það er orðin almenn skoðun
meðal láglaunamanna, að for-
ystumenn þeirra hafi hreiðrað
þannig um sig i „kerfinu”, að
þeir séu ófærir um aö gæta
hagsmuna láglaunamanna.
Þeirra hagsmunir séu að
viðhalda háu laununum á kostn-
að lágu launanna. Þessu til
staöfestingar eru nefndar hinar
ævintýralegstu tölur um laun
einstakra miðstjórnarmanna
Alþýðusambands „Islands.”
Ég hygg að þessi skoðun eigi
ekki rétt á sér. Sumum af mæt-
ustu forystumönnum launþega-
samtakanna hefur fallið þungt,
hvernig launamálin hafa þróazt
á síðustu árum, en þeir hafa
ekki fengið við neitt ráðið.
Ég hygg að meinið liggi I úr-
eltri vinnulöggjöf. Vinnulöggjöf,
sem veitir fámennum hags-
munahópum vald til þess að
setja sér næstum sjálfdæmi um
laun, að öðrum kosti valdi þeir
ómældu tjóni. Ég hygg að hags-
munir láglaunastéttanna felist i
þv'i, eins og málum er nú
komið, að vinnulöggjöfin verði
endurskoðuð hið allra fyrsta i
þvi skyni að takmarka mjög
verkfallsrétt fámennra hags-
munahópa. Bilið á milli hárra
og lágra launa verður að
minnka. Það eitt er i samræmi
við réttlætiskennd alls þorra Is-
lendinga. Rikisstjórnin verður
að tryggja, að sú stefna i launa-
málum, sem hún mótaði i
upphafi, nái fram aö ganga.
Að kjósa sér kuldabola
TIL nokkurra sviptinga hefur
dregið i pólitisku veðurfari, sem
er ágætt eftir lognmolluna I
sumar og haust, og nú er það
ekki rjúpan, heldur sjálfur
kommissarfuglinn, sem breitt
hefur fjaðraðan væng sinn og
sarp yfir gullegg þjóöarinnar.
En menn spyrja: Er nokkurt
egg í hreiörinu? Þvi fuglinn
flýgur aldrei neitt upp núorðið,
og mörgum er oröiö það til efs.
Það hefur fylgt stjórnskipun á
Islandi, að mikil völd hafa færzt
yfir á embættismenn þjóðarinn-
ar. Ráðuneytisstjóri i fjármála-
ráðuneytinu ræður meira en
venjulegur þingmaður, það vita
allii; sama gegnir um ýmsa
bankastjóra og þingmenn. Samt
er okkur sagt, að málið þurfi
þing fyrir peninga. En það var
skrifað og staðfest, áður en
hraövirkar prentvélar fóru að
búa til seöla handa rikinu og
bönkunum, alveg án tillits til
þeirrar vinnu, sem lögð er fram
á móti úti á sjó, og fiskur vor er
orðinn smár eins og krónan.
Annars var þetta ömurlega
prentverk yfirvaldnana ekki
þaö, sem ég ætlaði aö gera að
umtalsefni hér, heldur stjórnar-
skráin og æviráðning embættis-
manna. Mjög fáir embættis-
menn eru kosnir af alþingi, og
enn færri af þjóðinni: hinir
veröa til með tilskipun ráðherra
landsins og forseta, og þá
vaknar spurningin: Er þetta
nógu gott hjá okkur? Vill al-
menningur ekki ' ráða þessu
sjálfur?
Þegar ný stjórn kemur til
valda, þá komast stofnanir
rikisins að nafninu til undir ný ja
stjórn. Hvaða stjórn? Jú. Ráð-
herrann, sem kemur til valda,
hefur sér til samstarfs, i
þýðingarmestu málum, menn
sem hann hefur alls ekki kosið
sjálfur að vinna með. Þetta eru
ekki aðeins starfsmenn stjórn-
arráðsins, heldur lika ýmsir
embættismenn aðrir. banka-
stjórar og seðlaprentarar. Þó
hjó maður eftir þvi, þegar
siöasta stjórn tók við völdum, að
breytingar urðu i einni stofnun,
en þaö er Framkvæmdastofnun
rikisins. Þar fóru þeir frá, sem
misst höfðu völdin i kosningun-
um, en sigurvegarar kosning-
anna tóku upp sætin. Þetta
finnst mér, bæði sem hagfræð-
ingi og borgara i rikinu, vera
mjög athyglisvert mál. Mættu
ekki fleiri stofnanir rikisins
vera byggðar upp með hliðstæð-
um hætti? Ég leyfi mér að nefna
Seðlabankann og stjóra hans
æðstu embættismenn ráðu-
neyta, bankastjóra þjóðbank-
anna, sendiherra og ambassa-
dora forstjóra i listum og vis-
indum lika. Það mætti hugsa sér
þetta þannig, að nýja rikis-
stjórnin gæti, ef hún vildi, látið
þessa merku menn halda sinum
stöðum, en hún þyrftiþess ekki.
Alþingi kysi svo hreinlega nýja
forystu, eöa endurkysi hana
eftir hentugleikum.
Mér er alveg ljóst, aö mikil"
vandkvæði eru á slikri breyt-
ingu. Þó má gera hana i áföng-
um, þvi að embættismenn eru
ekki eilifir, frekar en þorsk-
stofninn og þingmennirnir. Nýir
menn i embættum gætu á hinn
bóginn haft þannig ákvæði i
ráöningarsamningum sinum, að
þeir væru bundnir við lifdaga
rlkisstjórnarinnar. 1 Kina var
þettaþannigá keisaratimunum,
að læknanir fengu aðeins kaup,
þegar keisarinn var heilbrigður,
i veikindum snöpuðu þeir gams
og fengu ekkert kaup.
Er mönnum það ekki ljóst, að
líkindi væru meiri i hinu boðað
kerfi, en hinu-sem viö höfum nú,
á að embættismenn hugsuðu sig
um tvisvar, áður en þeir legðu
eitthvað til, sem bundið gæti
enda á tilveru rikisstjórnarinn-
ar, og þá jafnframt tilvist
sjálfra sin I háum stöðum? Jú.
Þetta köllum við samábyrgð.
Þeir myndu vanda sig meira.
En hvað um almenning? A
hann engu að fá að ráða, nema
kjósa þingið og forseta Islands.
— Jú. Alveg tvimælalaust. Al-
menningur á að fá að kjósa
presta, þeir kjósa svo biskup.
Almenningur á að fá að kjósa
yfirvöld, eins og lögreglustjóra,
hitaveitustjóra, simstjóra, raf-
magnsstjóra og sýslumenn.
Ráðherra á að vikja frá, ef þeir
ekki duga, og þá verður að kjósa
nýja.
— Já, en gerum við þá nokkuð
annað en að kjósa? spyr máski
einhver.
— Já. Ef enginn býðúr sig
fram, er sjálfkjörið. Ég byöi
ekki i hitaveitustjóra núna, rétt
fyrir framboð sitt og harðar
kosningar, að vera með 30%
hækkun á gjaldsskránni.
Allir sem berjast i pólitik, eru
að berjast fyrir auknum völd-
um. Þeir berjast fyrir hug-
myndum sinum og fyrir sjálfum
sér, trúa að þeir geti leyst vand-
ann, sem öðrum tókst ekki að
leysa. Þingmenn eru ágætir, og
það eru flestir ráöherrar lika,
en við verðum að muna það, aö
völd þeirra eru stórlega skert af
embættismönnum • og æviráðn-
um stórfurstum peningahof-
anna. Enginn er i rauninni svo
aumur, að hann geti ekki sagt
hinu pólitiska valdi fyrir verk-
um. Menn hætta I skólum, binda
sin skip binda min skip líka og
þin skip.
Þetta eru ekki uppreisnar-
menn, heldur fólkiö sjálft, sem
fer að frumhvötum sinum til
þess að hafa áhrif á kerfið, önn-
ur en þau sem bjóðast á kjör-
degi i alþingis-, sveitar- og
borgarstjórnarkosningum. Það
er skylda alþingis og stjórnar-
skrárnefndar að taka þessi
sjónarmið til greina, þegar
gengið verður frá nýrri stjórn-
arskrá handa lýðveldinu. Þar á
að draga almenning til ábyrgö-
ar og valda.
Jónas Guðmundsson
Jónas Guðmundsson:
Sumir segja aö ráðstafanir okkar I efnahagsmálum séu hálfgert „nudd”, sem lftið eöa ekkert gagn sé i.