Tíminn - 16.11.1975, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 16. nóvember 1975.
Sunnudagur 16. nóvember 1975.
TIMINN
21
BÚSKAPURí
ÁSBYRGI,
SKÓGARVARZLA
OG SKÁLDSKAPUR
VARLA GETUR það talizt
nauðsynlegt að kynna tslending-
um Asbyrgi. Svo fáfróður maður
mun naumast til, að hann viti
ekki eitthvað meira eða minna
um þetta náttúruundur, og ófáir
eiga góðar minningar bundnar
við þann stað, eftir að hafa bakað
sig þar i sól og sumaryl
Hitt vita ef til vill færri, að i
Ásbyrgi var og er bóndabær, —
sem heitir auðvitað Asbyrgi — og
að þar hefur verið búið um langan
aldur. Stór er sú jörð að visu ekki
á nútima mælikvarða, — en gam-
an hlýtur að vera að eiga þar
heima.
Ásbyrgi er
gömul bújörð
Hér verður nú rætt við einn af
bændunum, sem búið hafa i
Asbyrgi, Erling Jóhannsson. En
áður en við förum að ræða um
búskap hans á þessum stað, lang-
ar mig að spyrja:
— Hvað veizt þú, Erlingur, um
búskap I Asbyrgi áður fyrr?
— Ég hef ekki á takteinum
ýkjamikið af gömlum heimildum
um Ásbyrgi. Eins og nafnið bend-
ir til, er bærinn kenndur viö
höfuðbólið As i Kelduhverfi. Sam-
kvæmt Jarðabók Arna Magnús-
sonar, var Ásbyrgi kirkjujörð frá
Asi. Var það talin allgóð bújörðog
átti hjáleiguna Byrgissel, úti á
sandinum, þar sem fyrrum voru
nægar engjar. Seinna fór það land
nær þvi allt undir sand, eða eyði-
lagðist með öðrum orðum i stór-
flóðum Jökulsár seintá sautjándu
öld og i byrjun þeirrar átjándu.
— Eru einhverjar nánari
heimildir til um búskap i Byrgis-
seli?
— Eiginlega ekki aðrar en þær,
að þetta hefur með vissu verið eitt
af þessum smábýlum, þar sem
búskapurinn byggðist eingöngu á
engjaheyskap. Þómunhafa verið
búið þar all-lengi, en seinna voru
þar beitarhús frá Þórunnarseli
um langt árabil.
— En búskapurinn i Asbyrgi?
— Það sem fyrst liggur i aug-
um uppi á þeim bæ, er hversu
frábærlega góð aðstaða var þar
tilfjárgæzlu fyrr á timum, á með-
anByrgið varógirtmeðöllu. Eins
og allir vita, sem þangað hafa
komið, þá er Byrgið stórt að
flatarmáli, þar voru ágætir
búfjárhagar, og samkvæmt
Jarðabók Arna Magnússonar var
þar bjarglegur skógur til raftvið-
ar, og nægur til eldiviðar og kola-
geröar. Og enn má sjá minjar um
kolagerðina, þvi að inni i Byrginu
eru allt að þvi mittisdjúpar gryfj-
ur, leifar gamalla kolagrafa.
— Búskapnum hefur samt ekki
tekizt að eyðileggja skóginn?
— Nei, ekki nema að norðan-
verðu. Norðurhluti Byrgisins, það
sem næst var bænum, var orðinn
aleyddur að skógi á átjándu öld,
fyrir þvi eru heimildir.
Búsýsla og
fleiri störf
— Hvenær byrjaðir þú að búa i
Asbyrgi?
— Við hjónin fluttumst i Byrgið
árið 1938 og bjuggum þar til árs-
ins 1961, að við fluttumst hingað
til Reykjavikur.
—Hvernig var að vera bóndi I
Asbyrgi?
— Satt að segja var ekki um
mikinn búskap að ræöa þar sök-
um þess hversu jöröin er landlitil.
Hins vegar eru þar allgóð skilyrði
til túnræktar. Það var þvi ekki al-
veg nóg að treysta á búskapinn
einan, ef afkoman átti að vera
þolanleg.
— Hvernig gazt þú drýgt tekj-
urnar?
— Atta árum áður en ég kom i
Ásbyrgi, — á meðan ég bjó i
Arnanesi — hafði ég tekiö að mér
umsjón með girðingum og sán-
ingu fyrir Sandgræðslu rikisins,
og hélt þvi áfram, eftir að í
Asbyrgi var komið, allt til ársins
1947. Ég hafði áður veriö eitt
sumar suður á Rangárvöllum hjá
Gunnlaugi Kristmundssyni til
þess að læra þessi vinnubrögð. —
Þetta var talsvert mikil vinna,
einkum á vorin. — Það sem gerði
mér kleift að sinna fleiri störfum
en búskapnum, var það að bróðir
minn, Björn, átti heimili sitt hjá
mér, þar sem hann rak dálitið
fjárbú. Hann var boðinn og búinn
til þess að hugsa um mitt bú, engu
miður en sitt eigið, og ég gat
ávallt treyst á liðveizlu hans, þótt
ég þyrfti að bregða mér fi;á.
Um nokkurt árabil vann ég hjá
Kaupfélagi Norður-Þingeyinga
sem endurskoðandi ásamt Guðna
Ingimundarsyni, bónda á Hvoli.
Kaupfélagsstjórar voru fyrst
Bjöm Kristjánsson, en siðar Þór-
hallur Björnsson. Mér þótti þetta
skemmtileg vinna, og það var
sérstaklega ánægjulegt að fá að
starfa með þessum ágætu mönn-
um og kynnast þeim þannig betur
en ella hefði orðið.
— Var ekki lika allmikið starf
að sjá um hið friðaða land i
Asbyrgi?
— Jú, það var talsvert mikil
vinna. Svo mátti heita, að friðun-
in næði til alls svæðisins innan
byrgisveggjaniia. Þar var þvi
margt handtakið við grisjun og
gróðursetningu á vorin, og svo
auðvitað að fylgjast með gesta-
straumnum, eftir að hann hófst
að sumrinu.
— Var þetta þá ekki sæmilega
launað?
— Það væri að halla réttu máli,
ef ég svaraði þessari spurningu
játandi. Framan af árum var
nefnilega varla hægt að segja, að
um kaup væriað ræða, en siðustu
tiu árin, sem ég var þarna, var
ég skipaður skógarvörður — með
hálfum launum. Um nokkurt
tbúöarhúsið i Asbyrgi. Búskapurinn á þessari jörð var kannski ekki
ýkja stór i sniðum. en umhverfið er fagurt og sérstætt, og friðsælt hefur
verið að búa þar, ekki sizt fyrr á árum, áður en leljandi ónæöi varð af
umferöinni.
Tlmamynd Róbert,
Erlingur Jóhannsson
skeið rákum við h jónin gréiðasölu
um sumarmánuðina sem að sjálf-
sögðu hvildi eingöngu á herðum
konu minnar. Og þótt sú starf-
semi væri að visu ekki ýkjastór i
sniðum, þá var að henni veruleg
búbót.
ókunnugir undruðust
þessa náttúrusmið,
og spurðu margs
— Þú hefur komizt I nána
snertingu við ferðamanna-
strauminn og umgengni ferða-
fólks?
— Já, það gerði ég. Ég kynntist
mörgu ágætu fólki, sem kom og
tjaldaði i Byrginu og dvaldist þar
lengri eða skemmri tima. En
hvað snertir umgengnina, sem þú
minntist á þá skorti nokkuð á það
framan af árum, að hún væri eins
og bezt varð á kosið, en það
breyttist mjög til batnaðar, eftir
þvi sem timar liðu, og á siðustu
árum minum i Asbyrgi var ekki
annað hægt að segja en að um-
gengni fólks væri óaðfinnanleg.
— Var mikill gestastraumur i
Asbyrgi fyrir utan hinar stóru
samkomur, sem voru árvissar?
— Þú, það var ákaflega al-
gengt. Og þeir, sem voru langt að
komnir, komu jafnan við heima
hjá mér til þess að i'á leiðsögn um
Byrgið, og hún var að sjálfsögðu
látin i té, væri þess nokkur kostur.
— Um hvað spurðu menn?
Jarðfræði staðarins og það,
hvernig Byrgið hefði orðið til, eða
búskapinn og það mannlíf, sem
lifað hafði verið á á þessum sér-
kennilega stað?
— Þeir, sem aldrei höfðu komið
þarna áður, urðu langmest undr-
andi á hinu mjög svo einkennilega
umhverfi, og þá leiddi það nokk-
urn veginn af sjálfu sér, að þeir
spurðu fyrst, hvernig i ósköpun-
um landið hefði getað fengið á sig
þessa mynd.
Um svör min er það að segja,
að ég hygg að þau hafi oftast ver-
ið i þeim anda, sem leikmönnum
hefur verið gjarnast að trúa, og
Þorvaldur Thoroddsen áleit,
nefnilega að Ásbyrgi væri jarð-
fall, — að feiknarlegt landsig hafi
myndað Byrgið.
Hins vegar hafa siðari tima
jaröfræðingar, eins og til dæmis
dr. Siguröur Þórarinsson komizt
aö þeirri niðurstöðu að Jökulsá
hafi myndað Asbyrgi fyrir æva-
löngu. Auðvitaö er það viðsfjarri
mér að véfengja nýjustu upp-
götvanir i þessu efni, en hins veg-
ar var mjög eðlilegt að mönnum
dytti fyrst i hug landsig, þvi að i
Kelduhverfi eru einmitt fjölmörg
önnur jarðföll en Ásbyrgi, — jarð
föll, sem engar likur eru til að
Jökulsá eða nokkurt annað vatns-
fall hafi átt þátt i að mynda. Hvað
Ásbyrgi snertir, gæti verið um
hvorttveggja að ræða, — að áin
hafi lagzt i gamalt jarðfall.
— En minntist nokkur ferða-
maður á kvæði Einars Benedikts-
sonar, Sumarmorgunn I Asbyrgi?
— Jú, komið gat það fyrir, en
að visu voru þeir ekki margir. Ég
man til dæmis eftir þvi, að einu
sinni gisti Agúst H. Bjarnason
prófessor hjá mér. Hann talaði
við mig um þetta gullfagra kvæði
og taldi þaö með allra beztu ljóð-
— Rætt við
Erling
Jóhansson,
o
fyrrum bónda
og skógarvörð
um Einars ásamt Norðurljósum.
— Hins er ekki að dyljast, að ég
hygg, að mikill meirihluti þeirra,
sem i Ásbyrgi komu hafi ekki
þekkt neitt til þessa kvæðis
Einars Benediktssonar, né heldur
kvæðis Matthiasar Jochumsson-
ar um Asbyrgi.
Sumarhitar, vetrarriki
og fagrir haustdagar
— Getur ekki orðið óþægilega
heitt I Asbyrgi, — þar sem bærinn
stendur — þótt hann sé ekki á
þeim staö i Byrginu sem hlýjast
verður?
— Jú, komið getur það fyrir,
einkum þó i sunnanátt að sjálf-
sögðu. Ég þekki ekki neinn annan
stað á landinu, þar sem hiti getur
stigið svo hátt. Ég mældi hitann
að visu ekki að staðaldri, en átti
þó að sjálfsögðu hitamæli, eins og
flestir aðrir bændur, og ég minnt-
ist þess oftar en einu sinni og oft-
ar en tvisvar, að hitinn mældist
tuttugu og átta gráður i forsælu.
Og það var engan veginn óalgengt
að hann væri talsvert yfir tuttugu
stig á hlýjum vor- og sumardög-
um. í slikum hita er auðvitað
óþægilegt að vinna, til dæmis að
heyskap, en hafgolan var til
nokkurra bóta. Þannig getur til
dæmis oft veriö talsverö gola
heima við bæinn i Asbyrgi, þótt
logn og steikjandi hiti sé, strax og
kemur dálitið inn i Byrgið.
— Var þá ekki gaman að búa I
Asbyrgi, jafnvel þótt búskapurinn
hafi kannski ekki alltaf verið stór
I sniðum?
— Jú, það er alveg hárrétt. Hið
ánægjulegasta við veruna þar,
var umhverfið, sem aldrei verður
metið til fjár. Auk hinnar óvenju-
legu náttúrufegurðar hefur
Asbyrgi einn hlut upp á að bjóða
sem liklega ber fremur að telja til
skemmtunar en hlunninda: Þar
er feikilega mikið berjaland. Það
veit enginn, nema sá sem reynt
hefur, hvilik unun það er að fara
á mildum og kyrrum haustdögum
til berja inn i Asbyrgi meö fjöl-
skyldu sinni. Það er auðvelt að
gleyma tima og rúmi við berja-
tinslu þegar haustsólin gyllir allt
umhverfis og ekki blaktir hár á
höfði, en byrgisveggirnir lykjast
um mann eins og útbreiddur
faðmur. — Nei, þessu er ekki
hægt að lýsa, menn verða að hafa
reynt eitthvað áþekkt, ef þeir eiga
að geta gert sér áhrifin i hugar-
lund.
— Eru ekki oft ákaflega góð
veður á haustin þar?
— Jú, þegar landátt er. Sunn-
an- og suðvestanáttin eru beztar.
En á veturna getur orðið býsna
snjóþungt i Byrginu, og ber þar
einkum tvennt til: I sunnan- og
vestanátt skefur snjóinn fram af
björgunum, en þau eru svo gifur-
lega há, að undir þeim er alveg
logn, og þar sezt snjórinn að.
Sama er að segja þegar norðan
stórhriðar geisa, þótt það gerist á
annan hátt. Þá stendur hriðar-
mökkurinn utan af hafi, inn yfir
sandana og alla leið inn i Byrgi,
en kemst ekki lengra en að björg-
unum fyrir botni þess, og sezt þar
um kyrrt. Af þessu tvennu leiðir
það, að innan til i Byrginu er oft
talsvert snjóþungt.
— Olli þetta fannfergi ekki
skaða á trjágróðri?
— Það gat komið fyrir, ef
Framhald á 23. siðu.
..Ilól'tunguinarkið i miðju er", segir Einar Benediktsson I
sinu ága'ta kvæði. Sumarmorgunn i Ásbyrgi. Og vist er
það rolt, að kle.ttaeyjuii i iniðju Asbyrgi likist engu fremur
en hól tungu neðan á hestsfæti. Hér sést nokkur hluti „hóf-
lungunnar", að svo miklu leyti sem hún veröur mynduð
l'rá einni hlið. Ljósm. Páll Jónsson.
Rétt hjá Asbyrgi er Astjörn. Skógur er þar i kring og svo fagurt, að seint mun gleymast þeim, sem einhvern tima hefur þangað komið.
Þar hefur um langt árabil verið rekið barnaheimili, enda er erfitt að hugsa sér ákjósanlegra umhverfi til þeirra hluta.
Ljósm. Páll Jónsson.
Kitt al' mörgum náttúruundrum Norður-Þingeyjarsýslu I rúðurnar á húsuin mauna suð-vestanlands. Þvi að þá er
eru Hólmatungur. Þangað ættu sem flestir að leggja leið hlýtt og bjart i llólmatungum.
sina, ekki sizt i sunnanátt á sumrinþegar rigningin lemur I Ljósin. Páll Jónsson.