Tíminn - 21.11.1975, Blaðsíða 10
10 TÍMINN
LEYFIÐ
BARNINU
OKKAR
AÐ DEYJA!
A PÖGUNUM var felldur dóm-
ur i Morristown i Bandarikjun-
um um lif ungrar stúlku. i
málaferlunum, scm eru einstæö
i sögunni, kraföist kjörfaðir
stúlkunnar þess aö öndunarvél-
in. sem licldur i hcnni lifinu,
væri tekin úr sambandi. Ilcili
liennar er óhæfur til aö hugsa og
likaininn svarar crtingum eins
og sársauka, hávaöa og Ijósi aö-
eins mjög veikt. Dómurinn féll á
þá leið, aö viöhalda bæri lifi
licnnar i lengstu lög, og þvi
mætti ekki taka öndunarvélina
úr sambandi.
Karen hætti að lifa lifinu 14.
april þessa árs. Hún hefur ekki
fengið að deyja enn.
Hin 21 árs gamla stúlka, með
faileg brún augu, hafði tekið
sterk, róandi lyf. t heimabæ
hennar, Morristown i New
Jersey fylki, er sagt að hún hafi
viljaö lifa frjálsara iifi en hinir
kaþólsku kjörforeldrar hennar
kærðu sig um. Þannig haföi
komið til missættis i Quinian
fjölskyldunni, þar sem Karen
ólst upp með tveimur börnum
hjónanna.
Þann 14. april þessa árs tók
Karen inn Valium töflur þegar
um morguninn, tii þess að róa
sig. Eftir hádegið tók hún þátt i
afmælisfagnaði vinkonu sinnar
með ungu fólki á vinstofu. Hún
drakk mikiðmagnaf gini og datt
skyndilega meðvitundarlaus
fram á barborðið. Sennilega
hefur blandan af róandi lyfjun-
um og áfenginu valdið alvarlegu
hjartaáfalli. Vinur hennar bar
hana yfir i hús kunningjakonu.
Þegar hún gaf ekkert lifsmark
frá sér, reyndi hann að lifga
hana með blásturs'aðferðinni og
hringdi á sjúkrabil.
Móðirin sat við rúm með-
vitundarlausrar stúlku og
talaði við hana
Ef heili manns fær ekki súr-
efni i fjórar minútur eða lengur,
hætta frumur stóra heilans að
starfa. Alvarlegar skemmdir
verða á miðtaugakerfinu, og
talað er um heiladauða. Þegar
komið var með Karen á gjör-
gæzludeild St. Clare sjúkra-
hússins i Denville, var stóri
heilinn að miklu leyti hættur að
starfa. En rafeindaheilinn, sem
er tæki til að mæla rafstrauma
heilans, sýndi enn veik merki,
sem endurtóku sig reglulega.
Augsýnilega var önnur hlið
stóra heilans óstarfhæf, en hin
starfaði að örlitlu leyti áfram.
Þegar engir straumar koma
lengur frá heilanum, tala sér-
fræðingar um „núlllinur”. Ef
um það hefði verið að ræða,
hefði Karen verið talin látin. En
eins og ástatt var, var hún, i
augum lækna hins kaþólska
sjúkrahúss, sjúklingur, sem ef
til vill hefði lifsvon. öndun og
hjartslætti, blóðrás og efna-
skiptum var haldið við með
tækjum, Það bætti ekki ástand
Karenar. Siðan 14. aprii er hún,
eins og blaðafyrirsagnir segja,
„lifandi látin”.
Karen léttist um helming
likamsþunga sins, en hún var 60
kiló. Magur likami hennar
krepptist svo mikið saman, að
hún minnir á fóstur. Andlitið er
innfallið og húðin rök af svita.
Augun eru opin, en stara aðeins
út i loftið. Tvisvar á minútu er
eina lifsmarkið sjáanlegt, —
hún deplar augunum. Úr bark-
anum liggur slanga til öndunar-
vélarinnar, sem dælir jafnt og
þétt lofti i lungun. Ef vélin væri
stöðvuð, myndi öndunin stöðv-
ast og hjartað hætta að slá.
i fjóra mánuði gerðu kjörfor-
eldrar Karenar sér örlitla von
um að Karen gæti vaknað úr
dauðakenndu dái sinu. Tvisvar
á dag settust þau við sjúkra-
rúmið, og Juiia Quinlan talaði
alltaf lágt til hinnar meðvit-
undarlausu. Hún sagði við
blaðamenn: — Ég gat ekki farið
frá henni, án þess að hafa sagt
eitthvað við hana.
En eftir þvi sem leið á
sumarið og Karen hrakaði stöð-
ugt, misstu foreldrarnir trúna á
að undur gerðist. Læknarnir
lýstu ástandi Karenar eins og
óbreytanlegri visnun plöntu. Nú
væri kominn timi til, sagði
Joseph Quinlan, sem er efna-
fræðingur, að láta hana deyja —
á sómasamlegan og virðulegan
hátt. Hann fór fram á það við
stjórn St. Clare sjúkrahússins,
að öndunarvélin yrði tekin úr
sambandi.
Milljónir manna, ekki aðeins i
Bandarikjunum, heldur um
allan heim, hafa skipzt i tvo
hópa varðandi þessa kröfu.
Meirihlutinn er þvi fylgjandi að
tækið sé tekið úr sambandi. Nú-
tima læknisfræði, sem getur sett
tæki i stað flestra liffæra nema
heilans, skapar ekki aðeins von
meðal manna, heldur einnig
ótta.
Faðirinn vill sjálfur taka
tækið úr sambandi
Meðan Karen var ennþá
lifandi, hafði mál þetta verið
rætt í Quinlan-fjölskyldunni.
Kjörforeldrarnir muna eftir þvi,
að dóttirin hafi sagt, að hún sjálf
vildi ekki sæta meðferð, sem
drægi liffræðilegan dauðdaga á
langinn, á lokastigi ólæknandi
sjúkdóms.
Dagblað Vatikansins „Osser-
vatore Romano”, gerðist tals-
maður andstæðinganna fyrir
skömmu. Guðfræðingurinn Gino
Convetti skýrði frá þvi i blaðinu,
að það yrði að meðhöndla hina
ungu bandarisku stúlku áfram.
— Mannslifi verður að halda viö
fram að yztu mörkum. Visindin
færðu út landamæri sin á degi
hverjum og fyndu lækningaað-
ferðir gegn sjúkdómum, sem til
þessa hefðu verið álitnir ósigr-
andi.
Þegar i september hafnaði
sjúkrahúsið að verða við kröfu
kjörföður Karenar af fyrr-
greindri ástæðu, og einnig af
áhyggjum yfir að stöðvun
öndunarvélarinnar gæti verið
álitin manndráp samkvæmt
bandariskum lögum. Þá fór
Joseph Quinlan fyrir dómstól-
ana i Morristown með mál, sem
er einsdæmi i réttarsögunni.
Hann krafðist þess að mega
sjálfur taka öndunarvélina úr
sambandi ,,til þess að binda
enda á tilveru dóttur minnar
með virðingu og i náð og friði.”
Læknir varar viö sjúkra-
deildum fullum af
skrimslum
i samráði við kaþólska
presta, sem setja sig upp á móti
Vatikaninu i þessu dæmi,
grundvallar faðirinn liknar-
dauðakröfu sina lika á trúarleg-
um rökum: Jarðneskt lif sé
samkvæmt rómversk-kaþólskri
trú aðeins millistig til eilifs iifs.
Þannig sé ekki skylda að binda
tilveru Karenar i tilgangsleysi
við öndunarvél. Hugleiðingar
um raunverulegan vilja Guðs
voru einnig á dagskrá i Morris-
town. Hvað vill Guð eiginlega?
Vill hann láta Karenu deyja eða
viðhalda likamlegri tilveru
hennar? 1 einu dæminu yrði
trúaður kristinn maður að
slökkva á tækinu, i hinu að
halda þvi i gangi, þangað til
ekki eini’. sinni væri hægt að
framkvæma óeðlilega öndun við
likama stúlkunnar.
A fyrsta stigi umræðnanna I
timburklæddum fundarsal
héraðsdómsins i Morristown lét
Robert Muir dómari, sem er
sérfræðingur i sveitarrétti, þýð-
ingarmikla persónu úr lækna-
stétt fyrst hafa orðið. Taugasér-
fræðingurinn dr. Julius Korein
frá New York, sem hafði áður
aðeins staðfest „ósjálfráð” yfir-
borðskennd viðbrögð við ertingu
eins og ljósi, sársauka, hávaða
og lykt, taldi, að sjúklingurinn
væri óhæfur tii að hugsa. Hún
væri eins og barn, sem hefði
fæðzt án heila. Engu væri hægt
að breyta þar um.
Taugasérfræðingurinn kom
fram með þá kröfu, að hinir
óvenjulegu möguleikar nýtizku
gjörgæzlustöðvar yrðu notaðir i
þágu sjúklinga, sem hefðu von
um bata. Annars yrðu sjúkra-
húsin brátt yfirfull af heilalaus-
um skrimslum. Kaþólski
sjúkrahúspresturinn Pascaie
Cacaovalla tók i sama streng.
Hann studdi kjörföðurinn Quin-
lan, sem hafði sárbænt réttinn:
— Takið Karen úr stállunganu,
svo að hún geti falizt guði á
hönd.
Faðirinn varð siðan að hlusta
á ásakanir verjandans, sem ver
hina meðvitundarlausu dóttur
hans. M álafærslumaðurinn
Daniel Coburn fannst sér bera
skylda til að halda uppi vörnum
fyrir ,,rétt Karenar Quinlan til
að lifa samkvæmt stjórnar-
skránni”. Það að taka öndunar-
vélina úr sambandi væri dráp.
Þessi 32 ára gamli maður gekk
svo langt að halda þvi fram,
sem enginn annar i salnum
gerði, að Karen ætti batavon.
Málafærslumaður, sem talaði
fyrir hönd St. Clare sjúkrahúss-
ins, beindi þeim tilmælum til
réttarins, að örlög stúlkunnar
yrðu látin liggja í höndum lækn-
anna. Enginn dómari gæti firrt
læknana ábyrgð.
Meðan Muir dómari vó og
mat hvernig dómsúrskurðurinn
ætti að hljóða, geröi St. Clare
sjúkrahúsið reikningsyfirlit yfir
sjúkrahúskostnaðinn fyrir
meðhöndlun Karenar Quinlan.
Reikningurinn fyrir fyrstu sex
mánuðina: 130.000 dollarar. Þar
sem stúlkan var ekki i sjúkra-
samlagi, er enn i rannsókn, hver
á að greiða kostnaðinn, hjálpar-
stofnun á vegum rikisins eða
kjörforeldrarnir, sem ekki eru
sérstaklega efnaðir.
(Þýtt MM)
Föstudagur 21. nóvember 1975.
Karcn Quinlan var 21 árs þegar hún datt niður eftir að hafa neytt róandi lyfja og áfengis. Með
alvarlegar ólæknandi lieilaskemmdir var hún tengd við öndunartæki. An tækisins mundi hún
dcyja, i tengslum við tækið gerir likami hennar veik viðbrögð gagnvart sársauka, hávaða og
Ijósi. Læknarnir veigra sér við að binda enda á Hf af þessu tagi.
i liálft ár hafa Quinlan hjónin orðið að horfa upp á, hvernig lif kjördóttur þeirra fjarar
út.en hún er meðvitundarlaus I tengslum viö öndunarvél. An árangurs mæltist Joseph Quin-
lan til þess við læknana að þeir tækju tækið úr sambandi.
Föstudagur 21. nóvember 1975.
TÍMINN
11
Tónlistargagnrýni
Af fjórðu tónleikum
Sinfóníuhljómsveitar íslands
FJÓRÐU tónleikar Sinfóniu-
hljómsveitar tslands voru
haldnir i Háskólabiói 13. nóvem-
ber 1975. Stjórnandi var Karsten
Andersen, aðalstjórnandi
hljómsveitarinnar, en einleik-
arar tvær ungar dömur, Hideko
Udagawa frá Tokyo og Gayle
Smith frá Los Angeles. Auk þess
söng kór Menntaskólans við
Hamrahlið, en kórstjóri hans er
Þorgerður Ingólfsdóttir. Þrjú
verk voru á efnisskránni, eftir
Claude Debussy, Arna Björns-
son og Jóhannes Brahms.
Noktúrnurnar þrjár eftir
Debussy heita Nugaes (ský),
Féter (hátið) og Sirénes (Siren-
ur). Þessar noktúrnur eru ákaf-
lega fallegt og skemmtilegt
verk, og voru stórvel fluttar af
hljómsveit og kór. Meðan verið
var að flytja hina fyrstu þeirra
tindust 20-30 manns i salinn og
ráfuðu þar um leitandi að sæt-
um sinum. Þennan ósið ættu
forráðamenn tónleikanna að
fyrirbyggja með þvi að loka sal-
ardyrunum þegar hljómlistin
hefst, og hleypa hinum siðbúnu
gestum ekki inn fyrr en milli
verka.
Tónleikaskráin lýsir þessum
verkum Debussys þannig aö
ekki verður á betra kosið:
„Debussy leitaðist við, eins og
margir listabræður hans gerðu i
ljóðum og myndum sinum, að
skapa hughrif með tónlist sinni.
t staö túlkunarmáttar verða
blæbrigðin i fyrirrúmi, og um-
hverfisáhrif koma i stað sinfón-
iskra laghátta. Hann málar af
hljómlitaspjaldi sinu tindrandi
tibrá i gagnsæjum þokuhjúp og
nær með þeim hætti jafn fjöl-
breyttum áhrifum og vinir hans
gerðu i listaverkum sinum.
Glitrandi tónaflóðið mettast
duimögnuðum töfrum, sem fin-
gerð viðkvæmni tvinnast saman
við á þann hátt, sem frans-
mönnum einum virðist
lagið...” Noktúrnurnar eru
semsagt e.k. prógrammtónlist:
Hin fyrsta lýsir skýjafari, eða
leitast öllu heldur við að fram-
kalla hughrif manns sem horfir
upp i loftið, önnur um hátiðar-
höld með skrúðgöngu og lúðra-
blæstri, og i hinni þriðju
„hljómar heillandi hafmeyja-
söngur i vaggandi öldunið”.
Þeir, sem sáu og heyrðu hinn
glæsilega sirenukór Mennta-
skólans við Hamrahlið munu
taka undir með Ogden Nash,
sem yrkir: „I would rather see
one of the Sirens than two Lord
Byrons”. Sirenur eru til vor
komnar úr Odysseifs-kviðu.
Gyðjan Kirka leggur Ódysseifi
lifsreglurnar um það hvernig
hann eigi að sleppa fram hjá
eyjum Sirenanna (i þýðingu
Sveinbjarnar Egilssonar):
„Hin tignarlega Kirka talaði
þá til min þessum orðum:
„Þannig eru þá allar þessar
þrautir unnar. Hygg nú að
þvi, sem ég segi þér, mun og
guð sjálfur minna þig þar á.
Fyrst muntu koma til Sirena, er
seiða alla menn, er nokkur
kemur nærri þeim. Ef nokkur
nálgast Sirenur óvörum og
heyrir rödd þeirra, þá mun ekki
kona hans koma á fund hans, né
ungbörn hans verða fegin heim-
<?
komu hans, þvi Sirenur sitja á
engi nokkru og seiða menn meö
snjöllum söng, þar er hjá þeim
stór hrúga af beinum þeirra
manna, er fúna þar og þorna
upp i skinni. Þú skalt róa langt
út frá þeim, þú skalt taka upp
hungangs ætt vax, og hnoða, og
drepa i eyru förunauta þinna,
svo enginn þeirra heyri. En
langi þig sjálfan til að heyra, þá
skulu þeir binda þig á þvi"
fljóta skipi á höndum og fót-
um uppréttan við siglufót-
inn, og festa reipsendana við
siglutréð getur þú svo með
þvi móti haft þá skemmtun,
að heyra rödd beggja Sir-
ena. En ef þú biður félaga
þina, og mælist til, að þeir
leysi þig, þá skulu þeir
binda þig meðenn fleiri böndum
„Odysseifur fór i öllu að fyrir-
mælum Kirku: „Þá tók ég stóra
vaxköku og skar i smátt með
beittu eirsaxi, óg hnoðaði milli
minna sterku handa. Blotnaði
vaxið skjótt, þvi mitt mikla afl
og skin hins máttuga Heliuss
Hýperionssonar knúði það. Sið-
an drap ég þvi i eyru á öllum
skipverjum, en þeir bundu mig
innanborðs á höndum og fótum
uppréttan við siglutréð, settust
siðan niður og lustu árum hinn
gráa sæ. Nú vorum vér komnir
svo nærri, að mál mátti nema,
þvi vér rérum hart þá urðu þær
varar við, að hið örskreiða skip
renndi þar hjá, og hófu upp
snjallan söng: „Kom hingað
lofsæli Odysseifur, prýðimaður
Akkea! Legg hér að skipi þinu,
svo þú megir heyra sönghljóð
okkar beggja, þvi enn hefur
Hydrodamalis af ættbálki Sirenia (sækýr)
enginn farið hér svo framhjá á
skipi, að hann hafi ekki fyrst
hlýtt á hina sætthljómandi rödd
af munnum vorum, enda fer sá
svo á burt, að hann hefir
skemmt sér og er margs fróð-
ari.”
Sirenur og hafmeyjar eru
annars náskyldar, og er hug-
myndin talin stafa af missýnum
langsigldra sæfara, er sýndust
sækýr (Sirenia) vera fagrar
meyjar er dilluðu sér seiðandi i
öldunum (sjá mynd).
Kór Menntaskólans við
Hamrahlið söng fagurlega eins
og Sirenum býður, og Hljóm-
sveitin sýndi sitt bezta. Var vel
að þessum flutningi staðið á all-
an hátt.
Hljómsveitarsvita Arna
Björnssonar, Upp til fjalla, er
fyrsta hljómsveitarverkið sem
hann samdi. Hún er byggð á
alkunnum stefjum ,,úr Bjarna
Þorsteinssyni”, og tónmyndum,
sem minna á fjöll og dali, tröll
og álfa. Mé fannst skemmtilegt
að heyra þetta verk. Svona ortu
islenzku tónskáldin fyrra helm-
ing aldarinnar, og sé hægt að
tala um islenzka tónlist, sem
allir þekkja sem siika þótt þeir
hafi hvori heyrt verkið áður, né
viti nein deili á þvi, þá er það
„sveitasælumúsik” i stil Upp til
fjalla.
Siðasta verkið á efnisskránni
var Konsert fyrir fiðlu og selló i
a-moll eftir Jóhannes Brahms.
Þessi konsert er mikið verk og
voldugt, eins og allur skáid-
skapur Brahms. Enda var hann
ekki skrifaður fyrir ungar stúlk-
ur, þótt seigir spiiarar séu.
Brahms skrifaði ákaflega erfða
músik.og það er i rauninni að-
eins á færi hinna þroskuðustu
tónlistarmanna, sem lagt hafa
öll tæknivandræði að baki, að
skila honum svo mynd sé á.
Ungu stúlkurnar, Udagawa og
Smith gerðu margt vei. En þær
vantaði þann myndugleik sem
nauðsynlegur er, og virtust auk
þess ekki ráða meira en svo við
suma staðina. Samleikur þeirra
og hljómsveitarinnar var heldur
ekki nógu góður á köflum: ein-
leikshljóðfærin vildu drukkna i
hljómhviðunum, og tætingslegt
yfirbragð benti til þess að verk-
ið hefði þolað meir æfingu.
Aö lokum var hljómsveit og
einleikurum ákaft fagnað og
hinum siðarnefndu bornir veg-
legir blómvendir.
Sigurður Steinþórsson
Á BÓKAMARKAÐINUM
er að verulegu leyti byggt á
bernskuminningum skáldsins og
samanburði á þvi lifi sem nú er
lifað og lifinu eins og það var ná-
lægt siðustu aldamótum.
Hagleiksverk Hjálmars i Bólu
heitir ný bók eftir dr. Kristján
Eldjárn, forseta tslands. Eins og
kunnugt er var Bólu-Hjálmar
ekki einungis eitt af höfuðskáld-
um sinnar tiðar —og þótt gerður
væri samanburður sem næði til
skálda bæði fyrir og eftir hans
daga — heldur var hann einnig
mikill hagleiksmaður i höndum
og skar út kistur, rúmfjalir,
hillur, kistla og fleira. I þessari
bók eru yfir sextiu myndir af
ýmsum beztu hagleiksverkum
Hjálmars.
Stærsta og veigamesta verkið,
sem Helgafell gefur út i ár, er
heildarútgáfa á ljóðum Magnúsar
Ásgeirssonar, þýddum og frum-
sömdum. Verkið er i.tveim bind-
um, og fylgir þvi ritgerð eftir
Kristján Karlsson bókmennta-
fræðing, sem var nákunnugur
Magnúsi. Anna Guðmundsdóttir,
ekkja Magnúsar Asgeirssonar,
ritar formálsorð, og birt er eftir-
mælagrein, sem Ragnar Jónsson
skrifaði, þegar Magnús féll frá.
Þá gefur Helgafell út Timann
og vatnið eftir Stein Steinarr,
myndskreytt af Einari Hákonar-
syni listmálara.
Skáldsaga Jo‘ns Thoroddsens,
Maður og kona, kemur út hjá
Helgafelli i nýrri viðhafnarút-
gáfu,ogerui bókinni yfir fjörutiu
listaverk eftir Gunnlaug
Scheving.
Að lokum er svo skáldsagan
Una saga danska, eftir Þórarin
Helgason, bónda i Þykkvabæ i
Landbroti. Er efni hennar meðal
annars sótt i Landnámu.
Haust- og jólabækur
Helgafells 1975
Halldór Laxness
Nina Björk Arnadóttir
Steinn Steinarr
Magnús Asgeirsson
Bótu Hjálmar
EIN af þrem haustbókum
Helgafells er Fólk á förum eftir
Ragnhildi ólafsdóttur, sem lengi
hefur verið búsett i Danmörku.
Bókin gerist á elliheimili i vel-
ferðarriki (Danmörku) en Ragn-
hildur hefur einmitt starfað á
slikri stofnunum árabil og þekkir
vel vandamál þeirra, sem
dveijast i „biðsal dauðans”.
Bókin er skrifuð af mikilli reynslu
og þekkingu, enda hefur hún
hlotið ágætar viðtökur i Dan-
mörku.
byggð á samtima heimildum,
yfirheyrslum og réttarskjölum
varðandi Kambsránið. Þótt bókin
segi frá sönnum atburðum, er hún
bókmenntalegt verk. Henni
svipar um margt til tsiendinga-
sagna og ævísögu séra Jóns
Steingrimssonar, eldklerksins
fræga. Af þeim bókum, sem
komið hafa siðar á haustinu, og
standa nær jólamarkaði ársins,
ber fyrst að nefna nýtt og glæsi-
legt skáldverk Halldórs Laxness.
Nefnistþað t túninu heima, og
önnur bók haustsins er litil
ljóðabók eftir Ninu Björk Árna-
dóttur. Þetta er i rauninni sam-
felldur ljóðafiokkur, og fjallar
hann um Jesúm Krist.
Þriðja haustbók Helgafells er
litil ljóðabók eftir Ninu Björk
Arnadóttur. Þetta er i rauninni
samfelldur ljóðaflokkur, og
fjallar hann um Jesúm Krit.
Þriðja haustbók Helgafells er
Sagan af Þuriði formanni og
Kambránsmönnum eftir Brynjúlf
Jónssonfrá Minna-Núpi. Bókin er