Tíminn - 23.11.1975, Blaðsíða 19

Sumiudagur 23. nóvember 1975
TÍMINN
19
Útgefandi Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
f>órarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Rit-
stjórnarfulltrúi: Freysteinn Jóhannsson. Fréttastjóri:
Helgi H. Jónsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Glsla-
son. Ritstjórnarskrifstofur i Edduhúsinu við Lindargöty,
simar 18300 — 18306. Skrifstofur i Aðalstræti 7, simi 26500
— afgreiðslusimi 12323 — auglýsingasimi 19523. Verð I
lausasölu kr. 40.00. Áskriftargjald kr. 800.00 á mánuði.
KaðaprentK'.f;
Innri gagnrýni
Kannski er engum láandi, þótt hann spyrji. Gagn-
rýni þeirrar tegundar er ekki áberandi i islenzku
þjóðlifi. Oft hefur verið talað um þrýstihópa i seinni
tið, og öllum skilst, hvað er átt við. Innri gagnrýni
er hugtak, sem táknar einfaldlega, að mannfélags-
hópar, samtök og stéttir, láti ekki við það sitja að
keppa eftir hærri launum, styttri vinnutima, betri
aðbúð og meiri fyrirgreiðslu, heldur tileinki sér
einnig þann hugsunarhátt, að öllum beri að stunda
þolanlega vinnu sina, leysa störf sin þokkalega af
hendi og misnota ekki þau friðindi,sem fengizt hafa.
Til þess að rækta þetta hugarfar, og halda þvi við,
væri innri gagnrýni, sjálfsgagnrýni hópsins, áhrifa-
rikt meðal, þvi að hver er sinum hnútum kunnug-
astur.
Fólki kann að þykja eitthvað kinverskt við þetta
— og þarf raunar ekki að vera verra þar fyrir. Við
værum ekki verr farin, þótt við tileinkuðum okkur
eitthvað af kinverskum dyggðum. En reyndar er
hugsunin bak við þetta keimlik þvi, sem drottinn
allsherjar kvað hafa sagt við hinn fyrsta mann: í
sveita þins andlitis skaltu brauðs þins neyta. Nema
hvað hér er meint, að stallbræður og lögunautar
segi sér það sjálfir i stað þess að fá fyrirmælin frá
drottni.
Enginn skyldi telja sjálfum sér trú um, að alls
staðar sé eins vel unnið og fólk hefði getu: og hæfi-
leika til. Á því er misbrestur mikill — i öllum stétt-
um og öllum stofnunum. Fjöldi fólks, vel hæfur til
verka, vinnur með hálfum afköstum. Þegar farið
er fram á hærra kaup, eða knúið fram hærra kaup,
er þvi svarað til, oft réttilega, en stundum lika
ranglega, að þessar kröfur riði öllu á slig. En sann-
leikurinn er sá, að oft gætu skaplegri vinnubrögð
mætt þessum kröfum, ef fólk vildi gefa þeirri hlið
málsins gaum. Þar kæmi hin innri gagnrýni að
haldi.
En þessi innri gagnrýni er okkur ekki lagin. Við
erum yfirleitt heldur frábitin gagnrýni, nema hún
lendi á öðrum. Hver hefur heyrt þess getið, að sam-
tök rikisstarfsmanna eða starfsmanna hálf-
opinberra stofnana boði fund til þess að ræða sin á
milli um óstundvisi, ótimabærar fjarvistir og seina-
gang i kerfinu og leita leiða til þess að kveða þess
háttar niður? í hvaða verkalýðsfélögum er það
umræðuefni, til dæmis að fenginni kauphækkun, að
viðhlitandi vinnuafköst, og vinnugæði séu, einnig i
timavinnu, forsenda góðra kjara? Hvar er það, sem
kaupmenn hafa þingað um það sin á milli, hvernig
þeir geti stutt bezt við bakið á þjóð sinni með þvi að
sporna gegn þvi, að gjaldeyri okkar sé kastað i
súginn með kaupum á fánýti og rusli eða þvi, sem
framleitt er eða framleiða mætti innan lands? Og
svo ekki vanti sjálfsgagnrýnina: Hvað hefur sú stétt
manna, sem fyllir blöðin dag hvern, gert til þess að
skilgreina veilurnar i verkum sinum og fari og
vinna gegn þeim?
Svar: Það fer litið fyrir þessu, enginn undan-
skilinn.
Þrýstihóparnir svonefndu hafa réttilega verið
skilgreindir sem eitt af stjórntækjum þjóð-
félagsins, og þvi nauðsynlegir á meðan þeir þekkja
sin takmörk. Með innri gagnrýni til daglegrar
brúkunar yrðu þeir betri og heillavænlegri stjórn-
tæki. Og siðast en ekki sizt: Hún á einnig heima i
stjórnmálaflokkunum — i öllum einingum þeirra og
á öllum stigum skipulagskerfis þeirra. —JH
Arbeiderbladet norska:
Lítið og fátækt
land í heljargreipum
Þorri karlmanna í vinnu utan landamæranna
LESÓTHÓ er litið land i miðri
Suður-Afriku svo að segja, rétt
eins og aðskotahlutur, sem
stórt dýr hefur gleypt. Hvert
sem stefnt er, er komið að suð-
ur-afriskum landamærum. Þó
er þetta hluti af þeirri Afriku
blökkumanna, sem frjáls er
kölluð, þó að ekki fari mikið
fyrir frelsi i landi einræðis-
herrans Jónatans. Efnahags-
lega er þetta riki ekki sjálf-
stætt heldur, þvi að það er
harla háð Suður-Afriku, þar
sem ekki er beinlinis hlaðið
undir fólk, sem er svart á hör-
und.
1 Lesóthó býr fólk i ullar-
teppum. Það leggur þau yfir
herðar sér og nælir þau að sér
i hálsmálið. Höfuðstaðurinn
heitir Maserú, og þar sitja
konur á götum úti með prjöna
sina. Það er kalt á þessum
slóðum á vetrum, og kaldast
um miðjan júni. Þá er allt
hrimað. Frost getur verið
talsvert, og snjór i fjöllum.
Sums staðar minnir landslag-
ið á Hallingdal i Noregi,
Mexikó eða Argentinu, og til
eru þau svæði. þar sem viðlika
er umhorfs og á tunglinu. 1
þessu landi má heyra börnin
kalla, þegar bil er ekfð um
vonda vegi: Demantar, dem-
antar! Og börnin rétta fram
stóra steina, sem glitrar á.
Hnarreistir menn fara ferða
sinna riðandi, en konur þeirra
ganga að jafnaði. Asnar rog-
ast með plóga. Enginn blettur
i Lesóthó er minna en þúsund
metra yfir sjávarflöt.
i höfuðstaðnum er sifellt
verið að byggja ný gistihús, og
meðal ferðamanna eru Suð-
ur-Afrikumenn fjölmennastir.
Margir þeirra koma til þess að
hreppa það.sem stranglega er
fyrirboðið heima fyrir: Kynni
af svörtu kvenfólki. Það er þó
konunum, sem uppfylla þess-
ar hjartans óskir Suður-Af-
rikumannanna, varla neitt
ævintýri, heldur neyðarbrauð
fátæklingsins. En það eru
jafnvel skúrar i húsagörðum
fólks til þess að sinna þessum
þörfum grannanna.
Marihúanajurtin dafnar lika
vel uppi i fjöllunum, og K.ð er
miklu smygláð af þvi tagi yfir
landamærin.
Um ein milljón manna býr i
Lesóthó, og karlmenn þaðan
vinna hópum saman i námum
i Suður-Afriku —hundruð þús-
und. Það er ódýrt vinnuafl,
sem gróðamenn kunna að
meta. Konur eru þess vegna
68% af landsmönnum á aldrin-
um tuttugu til þrjátiu og fjög-
urra ára . Fjöldi barna vex upp
án þess að sjá föður sinn herr-
ans mörg ár, og þegar þeir
koma loks heim, er faðirinn
eins og gerókunnugur maður.
Heilsu þeirra er þá oft þannig
varið eftir vistina i námunum,
að þeir geta ekki tekið þátt i
vinnunni i heimaþorpi sinu.
Ekkert annað er til ráða en
biða og þrauka — unz synirnir
eru vaxnir til þess að fara i
þessar sömu námur til þess að
missa þar heilsuna lika. At-
vinnuleysið heima fyrir er ó-
skaplegt.
Hluti af launum náma-
verkamannanna er sendur
heim. Afgangur fer i suður-af-
riska banka, sem notuðu það
til lána og fjárfestingar að
vild. Nú hefur þósú iinun verið
gerð, að peningarnir eru lagð-
ir i banka i Lesóthó. Án tekn-
anna af þrælavinnu i suður-af-
risku námunum, yrði gjald-
þrot i Lesóthó. í námurnar
verða menn að fara, hvað sem
tautar og raular. Vegna karl-
mannafæðarinnar heima fyrir
Einræðisherrann i Lesóthó —
Leabúa Jónatan forsætisráð-
herra.
hvilir jarðyrkja, vegagerð, á-
veitugerð og margt fleira
mest á konunum.
Þessar konur standa i röðum,
sem geta verið kilómetri á
lengd, við vegina, sem verið er
að gera. Margar þeirra eru
með litil börn á bakinu, og all-
ar hafa þær ullarteppi yfir sér
— ullarteppi með alls konar
lit. Flestar eru með haka og
skóflur, en nokkrar jafnvel að-
eins spaða eða blikkdiska.
Það eru verkfæri, sem þetta
land hefur efni á að leggja
verkafólki i hendur. Orfáir
karlmenn eru I hópi þessara
stritandi kvenna — gamlir
menn og fáeinir yngri, sem
fengið hafa að skreppa heim
úr námunum.
Hver eru svo laun þessára
vegagerðarkvenna: Þær eru
matvinnungar. Auk þess segja
þær kannski við aðkomu-
manninn, að það sé langt til
sjúkrahúss, og þær vilji nokk-
uðá sig leggja til þess, að auö-
veldara verði að komast þang-
að. Margar þessara kvenna
eiga eiginmenn i námunum.
og þær vita ekkert um það.
hvenær þeir fá að koma heim.
Þeirra er að biða og bjarga
sér.
Konur i Lesóthó hafa yfir-
leitt notið meiri menntunar en
karlar. Þær mega heita vel að
sér, eftir þvi sem gerist i
svona landi. Telpurnar eru
heima við og geta skotizt i
skóla, þegar verkin kalla ekki
— drengirnir fylgja búfénu á.
haga og geta ekki komið þvi
við.
Landbúnaður er helzti at-
vinnuvegurinn i Lesóthó. En
landið. er ekki frjósamt og
uppblástur er geigvænlegur.
Hvað stoðar það, þó að Sam-
einuðu þjóðirnar séu með hug-
myndir um maisrækt á prjón-
unum, ef jarðvegurinn sópast
burt? heyrist sagt. Og Lesóthó
er meðal tuttugu og fimm fá-
tækustu landa heims. Allt
morar af útlendum sérfræð-
ingum og ráðgjöfum. en þess
sér li'tinn stað. Ekki kemst
heldur allt. sem veitt er. upp i
fjöllin, en mikið er um það
rætt að veita fleira fólki at-
vinnu. Enda veitir ekki af þvi i
landi. þar sem sex sinnum
fleira eru i störfum utan
landamæranna en innan.
Ei er unnt að rækta nema
15% lands i Lesóthó. Fánar
eru hafðir uppi i' sveitaþorpun-
um, þar sem kjöt er til sölu.
Þau eru viða næstá fá. Aftur á
móti getur borið svo við, að
hvit dula blakti yfir svo til
hverjum kofa. Það þýðir, að
þar er selt brennivin.
— Spyrjið ekki. hvað
Lesóthó hefur gert fyrir ykk-
ur, heldur hvað þið hafið gert
fyrir Lesóthó, segir hinn alls-
ráðandi forsætisráðherra,
Leabúa Jónatan.
Hefði réttum lögum verið
fylgt, hefðu átt að vera kosn-
ingar i ár. Enn veit þó enginn.
hvenær þær verða. í kosning-
unum 1970 tapaði flokkur
Jónatans meirihluta sinum, og
þá gerði hann sér hægt um vik
og hrifsaði til sin þau völd.
sem kjósendurnir vildu ekki
veita honum. Enginn veit
hversu marga þetta vantraust
kostaði lifið. En svo mikið er
vist, að hvorki stjórnarflokk-
urinn né andstöðuflokkurinn
hafa þjóðarviljann að baki
sér. Einbeittustu andstæðing-
ar Jónatans flúðu land. og þeir
fáu þingmenn, sem eftir sitja,
honum andvigir, eru hægri-
menn. En eigi að siður telur
Jónatan alla. sem ekki styðja
hann. vera kommúnista. og
þannig hefur hann fengið
stuðning kaþólsku kirkjunnar,
sem rekur marga trúboðs-
skóla i Lesóthó, og er þar vold-
ug stofnun. Skæðar tungur
herma lika. að valdarán
Jónatans árið 1970 hafi verið
framkvæmt að undirlagi og
ráðum þyzks ráðgjafa. Meðal
þeirra. sem hnepptir voru i
fangelsi þá. var konungur
landsins, Móshóeshóe. sem
seinna var rekinn i útlegð til
iðrunar og yfirbótar.
Nú er svo komið. að enginn
munurcrá stjórnarflokkum og
þeim leilum stjórnarandstöðu.
sem eftir er í landinu. Og
hvorugur hópurinn hefur
traust almennings. Byltingar-
tilraun, sem gerð var i fyrra.
var fljótt brotin á bak aftur. og
málaferlin. sem á eftir fylgdu.
hafa fvrir skömmu verið til
lykta leidd. Þyngstu dómarnir
voru sjö ára fangavist fyrir
drottinsvik. E!n sumir sak-
borninganna voru dauðir. áð-
ur en' dómur gekk — bana-
meinið sagt ..hjartabilun".
Lesóthóá þvi láni að fagna. i
öllu sinu óláni. að fólkið talar
allt sömu tungu og er af sama
þjóðflokki. En i stjórnmálum
eru landsmenn ekki allir sama
sinnis, fremur en annars stað-
ar i veröldinni. Og i þvi efni
getur bróðir hallast að öðru en
systir, og eiginkona farið aðr-
ar leiðir en eiginmaður. t
sveitaþorpunum stofnaði
landstjórnin á sinum tima
„löggæzlusveitir". sem áttu
að hafa hemil á vondu folki.
Þær nefndust friðargæzlu-
sveitir, en friðargæzlan var
fólgin i þvi að brenna hus.
berja fólk og ganga jafnvel af
þvi dauðu. Þess vegna er talað
lágum rómi um stjórnmál og
stjórnarfari Lesóthó. En talað
þó.
Torfundnir eru þeir. sem
hafa dálæti á forsætisráðherr-
anum. En hann spennir greip-
ar i bæn i viðurvist presta og
preláta. og það eru járngreip-
ar. sem enn halda öllu i skorð-
um. Það er kaldhæðni. að á
næsta ári hefur blaðamönnum
i Lesóthó verið falið að efna til
námskeiðs. þar sem fjallað er
um prentfrelsi i Afriku.
Og yfir öllu þessu blakta
hvitu dulurnar á kofunum i
þorpunum. t enska klúbbnum
una menn við að skjóta odd-
hvössum örvum til marks á
þiljunum. likt og Rretar hafa
alla tima gert i undirokuðum
löndum. ..öllum stórvöxnum
villidýrum i Lesotho hefur
verið útrýnjt". sagði afriskur
maður. ,,En enski klúbburinn
er lika nokkurs konar dyra-
garður".