Tíminn - 23.11.1975, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 23. nóvember 1975
Sunnudagur 23. nóvember 1975
TÍMINN
21
ÆVISTARF í ÞJÓNUSTU
O
UPPVAXANDI KYNSLÓÐAR
Skólabörn á Eyrarbakka aðleikjum á Isnum á Hópinu, rétt viö skólann. Myndin er tekin einhvern tfma á árunum 1921-1928.
Á ÞEIM DEGI, sem þetta blaða-
viðtalvar tekiðupp, 13. nóvember
1975, voru liðin rétt áttatiu og
fjögur ár siðan Ingimar Jó-
hannesson, kennari og fyrrver-
andi fulltrúi, fæddist. Sjálfur tók
hann reyndar fram, að þetta væri
ekki neitt „spariafmæli” hjá sér,
hann ætlaði ekki fyrir sitt leyti að
halda sérstaklega upp á daginn,
en þó leyfði hann blaðamanni
Timans að láta þess getið, að það
var einmitt á fæðingardegi hans,
sem fundum okkar bar saman.
Glæpsamlegt athæfi
erlendra veiðiþjófa
En þegar talað er við slikan
mann sem Ingimar Jóhannesson,
mann, sem á að baki langa og af-
ar starfsama ævi og er slikur haf-
sjór af fróðleik, þá má nærri geta,
að ekki er hægt að ræða nema fátt
eitt af þvi, sem fýsilegt væri að
tala um. Hér varð þvi að velja og
hafna, og blaðamaðurinn tók
þann kost að stikla á þvi stærsta i
lifi og störfum Ingimars sjálfs, ef
verða mætti til nokkurs fróðleiks
og jafnvel umhugsunar þeim sem
yngri eru. Og þar með vorum við
staddir við eina vörðuna á ævi-
vegi Ingimars, þótti við hæfi að
byrja á byrjuninni og spyrja:
— Hvar var það, sem þú sást
fyrst dagsins ljós, Ingimar?
— Það gerðist að Meira-Garði i
Dýrafirði. Foreldrar minir voru
vinnuhjú þar, hjá Friðriki
Bjarnasyni og Ingibjörgu Mar-
gréti Guðmundsdóttur frá Mýr-
um. Vorið 1894 fluttust foreldrar
minur að Bessastöðum i Dýra-
firði, og þar voru þau þangað til
faðir minn dó, 10. október árið
1899. Faðir minn var einn þeirra
islenzku sjómanna, sem erlendir
togaramenn drekktu á Dýrafirði,
þegar nærri lá að Hannes Haf-
stein ráðherra færi sömu leið.
Þetta niðingsverk hins útlenda
togara við varnarlausan islenzk-
an bát er svo alkunnugt, að þarf-
laust er að fjölyrða um það hér,
enda geta menn lesið um það i
Sunnudagsblaði Timans, 33. tbl.
1969. þar sem ég lýsi nákvæmlega
þvi sem gerðist. Og þessi hörmu-
legi atburður hjó nærri mér á
fleiri vegu en þann að granda föð-
ur mlnum. Þar fórust einnig
móðurbróðir minn og frændi
minn af næsta bæ.
— Foreldrar þinir hafa losnað
úr vinnumennskunni, þegar þau
fluttust frá Meira-Garði?
— Já, þau voru það sem kall-
að er þurrabúðarfólk. Faðir minn
byggði sér ásamt öðrum manni
bæ á gömlu býli, sem heitir
Bessastaðir. Þangað fluttust þau
vorið 1894, eins og ég sagði áðan,
og þaráttu þau heima, þangað tií
ógæfan dundi yfir. Hann stundaði
sjó á sumrin, en smiðar á vetrum,
og þannig drógu þau fram lifið.
— Fékkstþú ekki að fljóta á sjó
með föður þinum, þegar þú varst
ungur? . ■
— Nei, aldrei. Pabbi var alltaf
á þilskipum, og það var að sjálf-
sögðu ekki staður fyrir dreng inn-
an átta ára aldurs. Og það átti
ekki heldur fyrir mér að liggja að
stunda sjó, þótt æviárum minum
fjölgaði. Þegar móðir min hafði
misst bæði eiginmann sinn og
bróður með svo sviplegum hætti,
bilaði hjarta hennar að nokkru.
Hún var eftir það haldin ótta, og
gat ekki til þess hugsað, að við,
synir hennar, færum á sjó. Kom
þá ekki til mála að við gerðum
það á móti vilja hennar, enda
engin ástæða til sliks, þar sem
nóg annað var hægt að taka sér
fyrir hendur.
Fyrsti nemendahópur-
inn á Núpi i Dýrafirði
— Hver voru svo þin fyrstu
störf, þegar þú fórst að vinna
fyrir þér?
— Min fyrsta alvarlega vinna
var þegar ég fór i kaupavinnu ár-
ið 1907 til Guðmundar bónda á
Læk i Dýrafirði. Þar fékk ég i
kaup sex krónúr á viku. En þótt
þetta væri min fyrsta vinna utan
heimilis, fór þvi auðvitað fjarri,
að ég hefði aldrei tekið til hendi
áður. Eftir að móðir min var orð-
in ekkja, fluttist hún með okkur
börnin að Meira-Garði, þar sem
við höfðum áður verið. Þar
bjuggu þá Sigriður móðursystir
min og Kristján Ólafsson skip-
stjóri, maður hennar, og áttu þau
Garð.
Þeim ágætu hjónum var það að
þakka, að móðir min þurfti ekki
að láta börnin frá sér, þegar
pabbi féll frá. Þar ólurnst við upp,
þrjú systkinin, og auðvitað unn-
um við heimilinu þaðgagn er við
gátum, strax og við höfðum aldur
og þroska til.
— Er það ekki rétt, að fyrstu
spor þin á námsbrautinni hafi
verið i skólanum á Núpi I Dýra-
firði?
— Jú, rétt er það. Ég var einn
þeirra tuttugu nemenda, sem
þangað komu i ársbyrjun 1907,
fyrsta starfsár skólans. Seinna
komstégað raunumþað, — en að
visu ekki fyrr en löngu seinna, —
að þrir fjórðu hlutar af þessum
tuttugu ungmennum voru af
sömu ættinni. — Það litur út fyrir
að námfýsi sé i blóðinu!
— Var ekki gaman að vera á
Núpi, þegar hann var að risa á
legg sem skóli?
— Jú, sannarlega. Mig hafði
alltaf langað til þess að fara i
skóla, og ég efast um að ég hafi
nokkurn tima á ævinni orðið eins
glaður, og þegar móðir min kom
heim utan úr sveitinni, rétt fyrir
jólin, og sagði, að hún væri búin
að ráða mig i unglingaskólann á
Núpi. Ég var aldrei neitt i barna-
skóla, að undanskildum fimm
vikum, eða svo, sem ég var á
næstabæ,Mýrum i Dýrafirði, þar
sem var heimiliskennari.
— Það hafa auðvitað ekki verið
margir kennarar á Núpi, svona
fyrst i stað?
— Nei, séra Sigtryggur var eini
kennarinn tvö fyrstu námstima-
bilin. En næstu ár þar á eftir, það
er, að segja 1908-09, var ég vinnu-
maður hjá Kristni, bróður séra
Sigtryggs, en hann hafði selt okk-
ur fæði þegar ég var i skólanum.
Fjórðungur nemendanna fékk
fæði og húsnæði hjá honum fyrsta
námstimabilið. Siðan tók heima-
vist við.
Búnaðarnám, kennsla,
vinnumennska
Þegar verunni á Núpi lauk, fór
ég aftur heim að Garði og var
þar vinnumaður i 1 ár. En mig
langaði að læra meira. Vinur
minn einn hafði farið i bænda-
skólann á Hvanneyri, og hann
sagði mér að þar væri gott að
vera og ódýr sjiólavist.
— För þin að Hvanneyri hefur
þá stafað að þvi, að þar var ódýrt
að vera, en ekki af þvi að þig
langaði til þess að verða bóndi?
— Ekki er það alls kostar rétt.
Mig langaði einmitt til þess að
yrkja jörð, vinna að jarðabótum.
A þessum árum var I rauninni
ekki nema um tvo kosti að ræða
fyrir unga menn: landbúnað eða
sjósókn. Iðnaður var naumast til,
og fráleitt að ég gæti gert mér
vonir um að komast þar að. Og
þar sem sjórinn var mér lokuð
leið, af þeim ástæðum, sem ég hef
þegar tilgreint, var ekki annað
sem lá beinna við en að hugsa til
landbúskapar.
— Samt varð nú rás viðburð-
anna sú, að leið þin lá til bóka en
ekki búskapar?
— Já,vistfórþaðsvo,en þar er
ég hræddur um að við þurfum að
gera langa sögu stutta. En ég gæti
kannski reynt að segja frá þvi,
hvernig ég varð kennari.
Þegar ég hafði lokið prófi á
Hvanneyri vorið 1913, fékk ég
bréf frá þeim ráðamönnum
heimasveit'ar minnar, séra Sig-
tryggi Guðlaugssyni skólanefnd-
arformanni og Birni á Núpi, þar
sem þeir báðu mig að koma vest-
ur og kenna þann vetur og hinn
næsta, þar sem væntanlegur
kennari sveitarinnar væri enn við
nám, og þvi ekki reiðubúinn að
hefja störf. Ég svaraði þvi til, að
ég skyldi reyna þetta, en með þvi
skilyrði þó, að þeir veittu mér
nauðsynlega leiðsögn, óvönum
manni og auk þess ekki kennara-
lærðum.
Þetta varð. Ég tók að mér
kennsluna og likaði hún ágætlega.
En að tveim árum liðnum kom
nýi kennarinn heim frá námi, og
þá stóð ég vitanlega upp af kenn-
arastólnum. Nú var ekki um ann-
að að gera en að leita sér að at-
vinnu. En mér hafði likað kennsl-
an vel, eins og ég sagði, og nú hét
ég þvi'með sjálfum mér, að annað
hvort skyldu ég aldrei koma ná-
lægt kennslu framar, eða búa svo
um hnútana, að ég þyrfti ekki að
vikja úr starfi sökum þess að mig
skorti tilskilin réttindi.
En það geisaði heimsstyrjöld,
margvislegir erfiðleikar steðjuðu
að þjóðinni, og það var alls ekkert
hlaupið að þvi að fá góða vinnu.
Ég staðnæmdist I Reykjavik um
skeið, var einn vetur á Eiði, en fór
siðan austur á Stöðvarfjörð ti'l
skólabróður mins og vinar, og var
þar viðloðandi I þrjú ár, stundum
vinnumaður, vetrármaður eða
kaupamaður, allt eftir þvi hvað
bauðst hverju’sinni. Þá var þar
enn á lifi séra Guttormur Vigfús-
son, hinn merkasti maður, og
meðal annars einn mesti latinu-
maður landsins á þeirri tið. Sig-
urður sonur hans var skólabróðir
minn. Hann hafði tekið við búinu
vorið 1916, ásamt Benedikt bróð-
ur sinum, siðar bankastjóra, sem
þá var aðéins seytján ára.
Á Eyrarbakka og Flúð-
um ! Árnessýslu
— Svo drifur þú þig I Kennara-
skólann?
— Já, það var nú dálitið sögu-
legt. Skólaárið 1917—’18lá skólinn
niðri vegna kolaleysis, en vetur-
inn 1918—’19 var nemendum gef-
inn kostur á þvi að sækja um skól-
ann og vera þar aðeins einn vetur,
ef þeir væru nógu vel undirbúnir.
Ég sótti um skólann og fékk inn-
göngu, en um haustið kom
spánska veikin, Austfirðir voru
einangraðir, og ég komst ekki
suður fyrr en i febrúar. Ég settist
þá i annan bekk og var þar nokkr-
ar vikur, en var svo alveg i skól-
anum næsta vetui; það er að
segja 1919—-'20, og tók próf þá um
vorið. Við vorum aðeins sex,
skólasystkinin, og það er lang-
samlega fámennasti hópur, sem
nokkru sinni hefur útskrifazt úr
Ken na ra skólánum.
— Hvenær hófst þú svo þitt
aðalstarf sem kennari?
— Haustið 1920 gerðist ég
kennari austur á Eyrarbakka og
var þar i niu ár. Á Eyrarbákka
hafði ég aldrei komið áður, og ég
vissi ekki ýkjamikið um staðinn.
Þó var mér kunnugt um að þar
hafði verið stærsti og fjölsóttasti
verzlunarstaður landsins um ald-
ir, og að á þeim slóðum höfðu
Kambsránsmenn átt heima, en
sögu þeirra hafði ég lesið og þótt
mikiðtil koma. Ennfremur hafði
rithöfundur nokkur sagt mér, að á
Eyrarbakka væru fallegar stúlk-
ur. Siðar átti ég eftir að komast
að raun um, að mikið var rétt i
þessu.
Á Eyrarbakka kynntist ég
eiginkonu minni, Sólveigu Guð-
mundsdóttur, útvegsbónda á
Stóru-Háeyri á Eyrarbakka. Við
gengum i hjónaband 2. des. 1922,
byrjuðum búskapinn á Eyrar-
bakka, og þar fæddust þrjú barna
okkar. Saga min er þvi og verður
órjúfanlega tengd Eyrarbakka,
enda hef ég aldrei iðrazt þess að
hafa flutzt þangað.
— En hvernig slóð þá á þvi að
þú fluttist þaðan?
— Arið 1929 hafði fólki fækkað
svo á Eyrarbakka, að þar þurfti
lika að fækka kennurum. Þá
gerðist það einn góðan veðurdag,
að mér barst bréf frá séra Kjart-
ani i Hruna, þar sem hann spurði
mig, hvort ég myndi sækja um
stöðu uppi i Hrunamannahreppi,
ef skóli yrði byggður þar. Ég
svaraði þessu játandi, og nú er
hægt að fara íljótt yfir sögu. Á
nokkrum mánuðum var byggður
heimavistarskóli að Flúðum i
Hrunamannahreppi. Ég tók við
skólastjórninni haustið 1929, flutt-
ist að Flúðum með konu mina og
þrjú börn okkar, hið fjórða fædd-
istskömmu eftir að viðkomum að
Flúðum, og þar bjuggum við i
átta ár.
— Þannig ert þú fyrsti kennar-
inn að Flúðum. Hvernig var að
vera þarna upp til landsins, eftir
að hafa húið við sjóinn niðri á
Eyrarbakka?
— Það var öldungis ljómandi
gott. Skólinn var þriðji heima-
vistarbarnaskólinn, sem byggður
var á landi hér, þeirra sem enn
starfa. En þeim fjölgaði óðfluga,
fyrst i Árnessýslu, en siðan út um
allt land.
Ég játa, aðég kveið dálitið fyrir
þvi að taka við þessu starfi. Ég
vorkenndi börnunum, sem komu
þarna i fyrsta skipti og höfðu sum
hver aldrei að heiman farið fyrr.
En þetta fór allt vel, það var und-
antekning, ef nokkru barni leidd-
ist, og ég kunni ágætlega við fólk-
ið i Hreppunum, bæði börn og
fullorðna.
Kennsla og fulltrúastörf
i Reykjavik
— En samt yfirgafst þú Hrepp-
ana og fluttist til Ueykjavikur?
— Já, og til þess lágu tvennar
ástæður. Á Flúðum hafði verið
leikfimisalur, sem jafnframt var
samkomuhús. Þegar samkomur'
voru haldnar, varð stundum að
lána skólastofurnar að nokkru
leyti til samkomuhaldsins, eða i
þágu þess. Að þessu var mikið ó-
næði og margvisleg óþægindi sem
fylgdu þvi að skipta húsnæðinu
þannig á milli skóla og skemmt-
anahalds. Ég þreyttist á þessu, en
auk þess kom annað til: Nú voru
börnin min að komast á unglings-
ár, og ég sá, að mér var ókleift að
veita þeim framhaldsmenntun,
nema að flytja mig um set. Þvi að
kaupið var lágt, þótt að visu væri
miklu betur launað að vera skóla-
stjóri heimavistarskóla á Flúðum
en kennari á Eyrarbakka.
— Hvenær gerðist þú svo full-
trúi á Fræðslumálaskrifstofunni?
— Það var haustið 1947. Þá var
ég búinn að vera kennari i tiu ár
hér I Reykjavik, fyrst i litlum
skóla I Skerjafirði, sem hét Skild-
inganesskóli — hann rann inn i
Melaskólann haustið 1946 — Saga
þessa litla skóla er merkileg, en
hún verður ekkisögð hér. Við vor-
um sjö kennararnir, sem kennd-
um þar, okkur leið vel og við nut-
um vinsælda fólksins, yfirleitt.
Sumir gömlu nemendurnir okkar
eru nú þjóðkunnugt fólk, meðal
annars alþingismenn.
Þegar nú tiu ár voru liðin við
kennslu I Reykjavik, gerðist það
að staða losnaði á Fræðslumála-
skrifstofunni i Reykjavik. Ég var
kunnugur þar, og þáverandi
fræðslumálastjóri óskaðieftir þvi
að ég sækti um þessa stöðu. Og
með þvi að hún var betur launið
en kennslan, réð ég það af, enda
var ég búinn að kenna i þrjátiu ár
og var ekki neitt á móti því að
breyta til, þótt ég væri að visu
allt'af ánægður með kennara-
starfið. Ég hef oft sagt það, og get
gjarna endurtekið það hér, að ef
það er rétt, sem sumir guðspek-
ingar segja, að menn fæðist aftur
og megi þá velja um starf, — að
þá myndi ég ekkert vilja verða
annað en barnakennari. Svo vel
likaði mér það starf.
— Hvernig var starf þitt á
Fræðslumálaskrifstofunni,
varstu i lifandi sambandi við
fólk?
— Já, mjög mikið. Starf mitt
var beinlinis fólgið I þvi að fylgj-
ast með öllum barnakennurum á
landinu, auglýsa barnakennara-
stöður, veita kennurum upplýs-
ingar um þær, skrifa frumrit
bréfa, sem fræðslumálastjóri fór
yfir og siðan voru send mennta-
Framhald á bls 35
4
Ingimar Jóhannesson. Timamynd G.E.
Flúðir I Hrunamannahreppi. Myndin er frá árinu 1931.
Sólveig Guðmundsdóttir frá Stóru-Háeyri, Eyrarbakka og maður hennar, Ingimar Jóhannesson. —
Myndin mun vera tekin áriö 1952, þegar þrjátiu ár voru liðin siðan þau gengu i hjónaband.
0