Tíminn - 25.11.1975, Síða 7

Þriðjudagur 25. nóvember 1975.
TÍMINN
7
ÞJÓÐARBÚSKAPURINN ÞJÓÐARBÚSKAPURINN
ÞJÓÐARBÚSKAPURINN
forgang, sem stuðla að aukinni
framleiðslu og flýta efnahags-
bata.
Framvindan og horfur
1975.
Þjóðarfraihleiðsla og þjoðarút-
gjöld.
Þjóðhagsspár frá i april og mai,
sem reistar voru á horfum eftir
gengislækkunina i febrúar og
efnahagsráðstafanirnar i marz
og april gáfu til kynna, að
þjóðarframleiðsla drægist saman
um 2% að raunverulegu verðgildi
á árinu 1975. Þá var og búizt við,
að viðskiptakjörin við útlönd
rýrnuðu um 15% frá fyrra ári, eða
sem jafngilti um 4% til viðbótar
minnkun þjóðarframleiðslunnar.
Þannig voru taldar horfur á að
þjóðartekjur i heild minnkuðu um
6% á þessu ári, eða um 7—8% á
mann. 1 þessum spám var reikn-
að með, að allir helztu þættir
þjóðarútgjalda stæðu i stað eða
minnkuðu á þessu ári, en i heild
var spáð um 11% minnkun
þjóðarútgjalda að raunverulegu
verðgildi, að mestu leyti vegna
minnkunar einkaneyzlu. Með
þessu var ljóst, að mun meiri
samdráttur yrði I innlendri eftir-
spurn en framleiðslu á þessu ári,
þveröfugt við þróunina 1974, en þá
jukust þjóðarútgjöld i heild um
10% að raunverulegu verðgildi
meðan framleiðslan jókst aðeins
um 3% og þjóðartekjur stóðu i
stað.
í þjóðhagsspánum frá í mai
voru taldar horfur á 2% magn-
aukningu útflutningsframleiðslu,
en jafnframt var þess vænzt, að
hin mikla aukning útflutnings-
vörubirgða, sem var að sl. ári,
gengi til baka i ár. Þvi var
reiknað með, að vöruútflutningur
gæti aukizt um 14% að raunveru-
legu verðgildi á árinu 1975. A móti
var spáð um 17—18% samdrætti
innflutningsmagns, og að frátöld-
um verðbreytingum mætti þvi
búastvið verulegum bata i vöru-
skiptunum við útlönd á árinu 1975.
Af völdum rýrnunar viðskipta-
kjara var þvi hins vegar spáð, að
á verðlagi þessa árs næmi vöru-
skiptahallinn engu að siður um
7% af þjóðarframleiðslu saman-
borið við 12% á árinu 1974.
Það sem af er árinu virðast
sparnar um þróun innlendrar
eftirspurnar og innflutnings hafa
gengið eftir i öllum meginatrið-
um, en á hinn bóginn hefur þróun
útflutnings reynzt mun óhag-
stæðari en við var búizt. Þvi
veldur annars vegar, að útflutn-
ingsframleiðslan i heild hefur
ekki aukizt eins og búizt var við,
og eru nú fremur taldar horfur á
að hún minnki litillega i ár, en
hins vegar hefur gætt áframhald-
andi söluerfiðleika erlendis og lit-
ið gengið á birgðir sjávarvöru og
leiðsla eykstekki á þessu ári. Eru
nú taldar horfur á, að þjóðar-
framleiðsla minnki um 3 1/2% að
magni i ár. Þá er spáð um 16%
versnun viðsl 'ptakjaranna við
útlönd i kjölfar rýrnunar
viðskiptakjaranna um 10% á sl.
ári. Viðskiptakjaraáhri'fin á
þessu ári svara til um 4 1/2%
skerðingar þjóðarframleiðslu að
raunverulegu verðgildi. Þannig
er nú spáð, að raunverulegar
þjóðartekjur dragist saman um
8% i heild á þessu ári, eða sem
nemur um 9% á mann.
Framleiðslan eftir greinum.
Horfur eru nú á, að sjávarafurða-
framleiðslan geti aukizt um 2% á
þessu ári, en þetta er heldur
minni framleiðsluaukning en
spáð var fyrr á árinu. 1 spám i
mai var búizt við um 4% aukn-
ingu sjávarafurðaframleiðslu, en
við endurskoðun voru spár þessar
færðar niður, einkum af þremur
orsökum. 1 fyrsta lagi var ljóst,
að markaður fyrir frysta loðnu i
Japan hafði brugðizt, og hafði það
i för með sér, að nær alveg tók
. fyrir loðnufrystingu á þessu ári. 1
öðru lagi varð afli minni en ella
hefði mátt búast við vegna
togaraverkfallsins i byrjun
sumars, og i þriðja lagi dró úr
sildveiðum i Norðursjó. Megin-
ástæður þeirrar aukningar, sem
nú er spáð, eru aukning i þorsk-
afla togara og framleiðsluaukn-
ing frystingar og söltunar, sem
meira en vegur upp minnkun
loðnuaflans hér heima og fram-
leiðsluminnkun loðnufrystingar.
Auk þess koma nú til veiðar nokk-
urra loðnuskipa á fjarlægum mið-
um. Samkvæmt bráðábirgðatöl-
um var heildarþorskaflinn fyrstu
niu mánuði ársins um 21 þús.
tonnum meiri en á sama tima i
fyrra, eingöngu vegna aflaaukn-
ingar togara, en bátaaflinn
reyndist um 2 þús. tonnum minni.
Heildarverðmæti landaðs sjávar-
afla á föstu verðlagi er áætlað
svipað fyrstu niu mánuði ársins i
ár og á sama tima i fyrra. Hins
vegar er áætlað, að útflutnings-
framleiðsla sjávarafurða tima-
bilið janúar-september 1975 hafi
orðið um 2% meiri að magni en
fyrstu niu mánuði ársins 1974.
Framleiðslan f öðrum greinum
er talin verða svipuð eða minni á
þessu ári en árið 1974. Gert er ráð
fyrir, að búvöruframleiðslan
reynist um 3% rýrari en í fyrra.
Magn innveginnar mjólkur hjá
samlögunum fyrstu niu mánuði
þessa árs reyndist um 2,5 millj.
litra minna en á sama tima i
fyrra, en það er tæplega 3%
minnkun. Sauðfjárslátruná þessu
hausti er talin verða meiri en
nokkru sinni og veldur þvi bæði
meiri frjósemi áa og minni ásetn-
ingur vegna minni og lélegri
Þjóðarframletðsla og þjóðarútgjöld 1972—1974.
" Milljónir krónu Breytingur frú fyrra ári, %
Brúðab.- tölur 1974 Spú 1975 Mugn1) Vcrð
1974 1975 1974 1975
1. Einkaney/lu a? 660 113 400 7,5 -f 12 42,0- 47
2. Sumueyzla 14 430 19 180 6,0 0 48,0 33
3. Fjúrmunnmyiiduri 43 230 61 920 6,7 -f 3 41,5 47,5
A. Atvinuuvegir 20 520 25 520 15,0 -f 15,1 36,0 52
R. Opinbcrur fruinkvæmdir 12 860 22 300 12,1 17,9 48,5 47
C. íbúðurhús 9 850 13 100 -:16,3 -f 5 52,0 40
4. Dirgðu- og búbtofnbbieytingur2) . 3 250 0
5. Þjóðarútgjöld, ulL 148 570 194 500 10,2 -f 10,1 41,8 45,5
6. títílutningur vöru og þjónubtu .. 48 080 73 goo 0,3 3,4 28,1 46,9
7. Innílutniugur vöru og þjónustu .. 63 610 91 500 13,4 f 13,5 40,1 66,3
8. Viðbkiptujöfnuður -f 15 530 -f 18 500
9. Verg þjóöurfrainleiðaln, murkuðs-
virði 133 040 176 000 3,2 -f 3,5 39,5 37,5
10. Viöbkiptukjarunhrif3) : 2,8 H-4,5
11. Vergar þjóðurtekjur 0,4 -f 8,0 *
1) Magnbreylingur 1974’ eru reiknuðar á föstu verðlagi úrsins 1969, en inagnbreytingur 1975 ú föstu
verðlugi úrsina 7974.
2) Aðallega útflutningsvörubirgðir.
3) Rciknað scm hlutfull af vcrgri þjóðarfruinleiðslu fyrru úrs.
álbirgðir aukizt. Vegna þessarar
slöku útkomu útflutnings er sýnt,
að viðskiptahallinn réttist mun
minna i ár en áður var vænzt, og
er nú búizt við að hann nemi um
10 1/2% af þjóðarframleiðslu.
Við endurskoðun þjóðhags-
spánna nú i vetrarbyrjun hafa
framleiðslubreytingar verið
færðar li'tið eitt niður frá fyrri
spám, einkum vegna þess, að nú
virðist sýnt, að útflutningsfram-
heyja en á sl. ári. Vegna hins
óhagstæða tiðarfars um sunnan-
og vestanvert landið sl. sumar
brástkartöfluuppskera, og er hún
talin verða innan við helmingur
þess, sem hún var i fyrra.
Búizt er við, að heildarfram-
leiðsla iðnaðarins i ár dragist
saman um 3% frá i fyrra. Alfram-
leiðsla er áætluð nema 60 þús.
tonnum samanborið við 68.4 þús.
tonn 1974, en það er um 12%
minnkun. Samkvæmt hagsveiflu-
vog iðnaðarins og fleiri heimild-
um er önnur iðnaðarframleiðsla
talin hafa reynzt heldur minni á
fyrra helmingi þessa árs en á
sama tima i fyrra. Ljóst er, að
breytingar framleiðslumagns u
afar ólikar I hinum ýmsu greinum
iðnaðarins. Virðist koma fram
talsverð framleiðsluaukning i út-
flutningsgreinum öðrum en áli og
kisilgúr, en samdráttur í þeim
iðngreinum, sem framleiða fyrir
innlendan markað, svo og i við-
gerðargreinum. Fyrri hluta árs
varð samdrátturinn mestur i
rikisverksmiðjunum þremur,
Aburðarverksmiðjunni, Kisiliðj-
unni og i Sementsverksmiðjunni
— og þar af leiðandi i steypugerð
— vegna verkfallanna i byrjun
sumars.
Umsvif i byggingarstarfsemi
eru talin verða svipuð eða heldur
minni i ár en á sl. ári, en mikil
þensla hefur verið i byggingar-
iðnaði undanfarin ár. Opinber
þjónusta verður væntanlega svip-
uð og á sl. ári, en gert er ráð fyrir
talsverðum samdrætti i öðrum
greinum. Er þar fyrst og fremst
átt við verzlunargreinar, sam-
göngur og einkaþjónustu. hvers
konar, sem að langmestu leyti
eru háðar innlendri eftirspurn. t
heild er gert ráð fyrir, að umsvif i
þessum greinum kunni að drag-
ast saman i ár um 7% frá fyrra
ári. Að öllu samanlögðu benda
þær grófu visbendingar og spár,
sem hér hafa verið raktar, til um
3 1/2% samdráttar heildarfram-
leiðslu allra greina á árinu 1975.
Neyzla.
Einkaneyzla. A árinu 1974 jókst
einkaneysla um 7 1/2% að raun-
verulegu verðgildi meðan raun-
verulegar þjóðartekjur stóðu i
stað frá árinu á undan. A þessu
ári er hins vegar spáð mikilli
magnminnkun einkaneyzlu eða
sem nemur um 12% samanborið
við 8% minnkun þjóðartekna i
heild að þvi ætlað er. Sýnt er, að
af einstökum þáttum þjóðarút-
gjalda muni einkaneyzla minnka
langmest, og samkvæmt spánni
veldur samdráttur hennar tveim-
ur þriðju hlutum af magnminnk-
un heildarútgjalda þjóðarinnar,
sem talin eru munu dragast sam-
an um 10% að raunverulegu verð-
gildi. Þessi spá um þróun einka-
neyzlu er mjög i hátt við spár fyrr
á árinu, en þær voru einkum
reistar á vitneskju um breytingar
rauntekna fyrstu mánuði ársins.
Nú eru horfur á, að kaupmáttur
ráðstöfunartekna — eins og hann
er metinn á mælikvarða verð-
breytinga einkaneyzlu — minnki
um 15% i ár eða heldur meira en
einkaneyzla, en þetta felur i sér,
að búizt er við, að hlutfall
sparnaðar af ráðstöfunartekjum
lækki á árinu, en það hefur ekki
gerzt frá þvi á árinu 1969.
Upplýsingar um útgjöld til
einkaneyzlu i ár, sem fengnar eru
úr söluskattskýrslum verzlunar-
og þjónustufyrirtækja, ásamt
beinni vitneskju um meiriháttar
útgjaldaliði, gefa til kynna, að
einkaneyzla hafi minnkað að
magni um 10 1/2-11% á fyrra
helmingi þessa árs samanborið
við fyrra árshelming 1974. Þessi
vitneskja kemur vel heim við
spána um 12% samdrátt á árinu
öllu þar sem gera má ráð fyrir, að
aðlögun útgjalda að rýrnun raun-
tekna komi fram með nokkurri
töf. Visbendingarnar um út-
gjaldabreytingar fyrri hluta árs-
ins gætu eigi að siður bent til þess,
að sá samdráttur einkaneyzlunn-
ar, sem spáð er fyrir árið allt, se
fremur ofmetinn er vanmetinn.
Að undanteknum húsnæðis-
kostnaði munu allir þættir einka-
neyzluútgjalda dragast saman i
magni á þessu ári að þvi ætlað er.
Innflutningur neyzluvöru fyrstu
þrjá fjórðunga þessa árs reyndist
að likindum 18-20% minni að
magni en á sama tima i fyrra, en
þar af minnkaði bilainnflutningur
um nálægt þrjá fjórðu. Sýnt er, að
af öllum þáttum einkaneyzluút-
gjalda munu útgjöld til innfluttr-
ar neyzluvöru dragast langmest
saman. Hér verður þó að hafa i
huga hinn geysimikla innflutning
nú siðustu árin, en vöxtur hans
hefur verið talsvert yfir meðal-
vexti einkaneyzlunnar i heild.
Spáin um verðbreytingar
neyzlunnar á þessu ári er einkum
reist á vitneskju um verðþróun
ýmissa útgjaldaþátta vöru og
þjónustu i framfærsluvísitölu,
eins og áætlað er, að þeir komi
fram sem útgjöld til einkaneyzlu.
Spáð er um 47% heildarverð-
hækkun einkaneyzlu, og er þetta
heldur minni verðbreyting en
reiknað er með að visitala vöru og
þjónustu sýni að meðaltali á
árinu.
Samneyzla. Undangengin fimm
ár hefur samneyzla aukizt stöð-
ugt að raunverulegu verðgildi um
6% á ári. 1 ár er hins vegar búizt
við, að raungildi samneyzluút-
gjalda verðióbreytt frá fyrra ári.
Tölur um þróun samneyzluút-
gjalda fyrstu átta mánuði þessa
árs virðast raunar benda til smá-
vægilegrar aukningar fremur en
til óbreytts útgjaldamagns, en
búast má við, að þetta snúist til
gágnstæðrar áttar á siðasta
fjórðungi ársins, vegna timasetn-
ingar afturverkandi launahækk-
ana bæði árin 1974 og 1975.
Fjármunamyndun.
Áætlað er, að fjármunamyndunin
i heild á þessu ári verði um 3%
minni að raunverulegu verðgildi
en á árinu 1974. Er þetta heldur
Fjúrmunainyndun, all.s
l’ar af: l’jórsúcvirkjanir, úlvcrksniiúju og júrn-
blciulivcrksmidju ..........................
Iimllult >kij) ojí lliigvclur ..............
öiuiiir fjúriiiutiuniN iidiin ..............
I. Atviimuvegirnir ..............................
1. LamlliúhuOiir ............................
2. FiskvciOur................................
3. \ iiiiisla sjávurafiirOu .................
1. AlvcrksiniOju .............................
5. .lúriihleinlivcrksmiOja ...................
0. Annar iOnuður (en 3. 5.)...............
7. Flutningatæki.............................
8. Verzlunar-, skrifslof.i- og gistiliás o. 11. ..
9. Ymsur vélar og tu.*ki .................... ..
II. íbúOarliús ......................................
III. Uyggingur og mamtvirki liins opinbrcu...........
1. Rafvirkjuuir og rufveitur ................
2. Uita* og valnsveitnr .....................
3. Saiugönguiiiannvirki .....................
4. Ryggingar liins ojiinbera.................
minni samdráttur en spáð var
fyrr á árinu, þar sem sýnt er, að
opinberar framkvæmdir aukast
meira en áður var reiknað með,
einkum vegna mikilla fram-
kvæmda við rafvirkjanir og -veit-
ur. Um hina svonefndu sérstöku
fjármunamyndun má nefna. að
búizt er við, að innflutningur
skipa og flugvéla í ár dragist
saman um þriðjung frá sl. ári,
einkum vegna minni togarakaupa
en í fyrra. Hins vegar er talíð, að
stórframkvæmdir — einkum við
Sigölduvirkjun og að meðtöldum
framkvæmdunum á Grundar-
tanga — verði riflega tvöfalt
meiri í ár en á sl. ári. Oll önnur
fjármunamyndun er loks talin
dragast saman um 5% á árinu.
Hér ber að hafa i huga, að á árinu
1974 varð fjármunamyndunin
meiri en nokkru sinni.
Af heildarfjárfestingunni er
fjármunamyndun atvinnuveg-
anna talin munu dragast saman
um 15% og bygging ibúðarhúsa
sömuleiðis um 5%, en opinberar
framkvæmdir eru taldar verða
tæpum fimmtungi meiri i ár en i
fyrra. Samdrátturinn, sem spáð
er i fjárfestingu atvinnuveganna,
stafar að tveimur þriðju hlutum
af minni skipakaupum en á sl.
ári, en spáð er 42% samdrætti
fjármunamyndunar i fiskveiðum.
Þá er fjárfesting i vinnslu sjávar-
afurða talin minnka um 5% að
magni á árinu. Á undanförnum
árum hefur mikið verið unnið að
endurnýjun og epdurbótum
frystihúsa isambandi við áætlan-
ir um að auka hreinlæti og bæta
hollustuhætti við fiskvinnslu. Er
nú tekið að draga úr þessum
framkvæmdum og lýkur þeim að
mestu á næsta ári, auk þess sem
fjárhagserfiðleikar frystihúsanna
1974 og 1975 draga úr fram-
kvæmdum. Þá er búizt við, að
fjármunamyndun i landbúnaði
dragist saman um 5% en i al-
mennum iðnaði verði hún svipuð
og i fyrra. Þá er spáð um 15%
samdrætti annarrar fjárfestingar
atvinnuveganna. Bygging ibúðar-
húsa dróst saman um 16% á sl.
ári, vegna þess, að nær alveg tók~
fyrir húsainnflutning og ibúða-
framkvæmdir Viðlagasjóðs, en
venjulegar ibúðabyggingar voru
eigi að siður meiri en nokkru
sinni. I ár er talið, að umsvif við
byggingu ibúðarhúsa dragist
saman i heild um 5%. Er þetta
e.t.v. heldur minni samdráttur en
reikna mætti með við rikjandi
efnahagsástand. en þess ber að
gæta, að ibúðir i smfðum i árs-
byrjun hafa aldrei verið fleiri en
við upphaf þessa árs og ennfrem-
ur hefur fjárhagur Byggingar-
sjóðs rikisins styrkzt vegna
hækkunar launaskatts á sl. ári.
Framkvæmdir við byggingu og
mannvirki hins opinbera i ár eru
taldar aukast um 18% frá fyrra
ári. eingöngu vegna aukningar
raforkuframkvæmda. Eru þær
taldar aukast um tæplega 80%, að
langmestu leyti vegna fram-
kvæmdanna við Sigöldu, en
reiknað er með, að þær einar
nemi rúmum helmingi allra raf-
orkuframkvæmda iár. Þáer spáð
um þriðjungsaukningu fram-
tölur 1974 Spú 1975 Spú 1975
43 230 41 950 61 920
(1 850) (4 350) (6 650)
(5 980) (4 020) (ö 700)
(35 400) (33 580) (48 570)
20 520 17 430 26 520
2 830 2 700 3 960
4 900 2 850 4 550
2 OOU 1 900 2 810
I7U 70 100
550 b30
2 420 2 100 3 420
3 650 3 2ÚU 5 360
2 630 2 100 2 940
J 920 1 600 2 550
9 850 9 360 13 100
12 860 15 160 22 300
3 700 6 600 9 760
1 150 1 500 ‘" 2 100
5 160 4 210 6 440
2 850 2 850 4 000
kvæmda við hita- og vatnsveitur.
einkum vegna hitaveitulagnar i
næsta nágrenni Reykjavikur.
Umsvif við opinberar byggingar
eru talin verða svipuð i ár og i
fyrra, en hins vegar er búizt við
allt að fimrntimgssamdræLti i
framkvæmdum við samgöngu-
mannvirki á árinu 1975.
Áætlaðar niagnbreytingar þjóðarfrainleiðslunnar eftir atvinnugreinum
1974—1975.
RrúöuL).-
lölur Sj)ú
1974 1975
% %
Luiulbúiiuúur ........................................ 3,5 -r3
Sjúvurútvcj'iir ...................................... I 2
löuuóur .............................................. 3,5 -f 3
nyjíf'injíursturí'bemi ............................... 6 1
0|)inbcr {ijúiuibtu .................................. 6 0
Ibúðunot ............................................. ' 3 2
Aðrur {'reinar ....................................... 4 ' 7
Alls 3,8 -f 3
V'erg |)jóúurfruiulciönlu, inctiu frú rúðslöfunurhlið . 3,2 -f3,5
Fjármunamjndun 1971—1975.
Millj.
N'erðlují úrsin*' 197 I
Rrúðubirj'ðu
Vcrðlují úrsins 1975
ÞJÓÐARBÚSKAPURINN ÞJÓÐARBÚSKAPURINN
ÞJÓÐARBÚSKAPURINJSI
1