Tíminn - 03.12.1975, Síða 10

10
TÍMINN
Miðvikudagur 3. desember 1975.
Bjarni Guðmundsson:
Um „beitarbúskap" fyrr c
Það hefur verið nokkuð i tizku
undanfarið að ræða um land-
búnaðarmál. Virðist ýmsum
renna það til rifja, að hér skuli
stundaður landbúnaður, á meðan
afla má „ódýrra búvara” frá ná-
grannalöndunum. Hugtakið hag-
vöxtur er orðiö aö leiöarstjörnu
margra og er þaö trúlega i ljósi
þeirrar stjörnu, sem innlendur
landbúnaður er nú af þeim hinum
sömu dæmdur til frálags. Ýmis
teikn eru nú á himni. sem benda
til þess, að hinn hefðbundni mæli-
kvaröi hagfræðinnar henti ekki
lengur til mats á arðsemi iöju ein-
staklingsins, heldur verði þar til
að koma mælikvarði, er tekur
mið af manninum sjálfum og um-
hverfi hans öllu.
Tilefni þeirra þanka, sem hér
fara á eftir, eru ákveöin sjónar-
mið, er fram hafa komið I áður-
nefndum umræðum um land-
búnaðarmál.
Misgjörðir feðranna
I fornri bók, sem varðveitzt
hefur stendur, að landið okkar
hafi verið viði vaxið á milli fjalls
og fjöru viö upphaf þjóöarsögu.
Litlar menjar sjáum við nú um
þennan gróöur. Aöeins skógar-
blettir hér og þar, auk slitrótts
kjarrlendis, minna á þá horfnu
tiö. Nokkuö hafa menn deilt um
áreiöanleika frásagnar gömlu
bókarinnar, en allt um það hniga
þung rök aö þvi, að gróður
landsins hafi um landnám verið
drjúgum meiri en hann er nú.
Öskynsamleg notkun gróöur-
lendis, sprottin af illri nauðsyn og
vanþekkingu landsmanna hefur
svo með sjálfum náttúruöflunum
valdið þeirri eyðingu gróðurs,
sem hvarvetna mjá sjá merki um
I dag.
Fæst okkar munu áfellast for-
feðurna fyrir rányrkjuna, en við
erum þó sammála, um, að hin
forna meöferð landnytja eigi sér
fátt til málsbóta. Við höfum fyrir
alllöngu hafið endurbótastarfið,
og gengið á hólm við landspjöll og
eyðingu jarðvegs. A liðnu
þjóðhátiöarári samþykktu svo
fulltrúar þjóöarinnar á Lögbergi
að greiða hluta af landskuldinni
með einum milljarði króna, sem
variö skyldi til landgræðslu og
gróðurbóta. Þykir mörgum, sem
reikningar hafi nú jafnast
nokkuð, að minnsta kosti svo, að
úttektin standi i þolanlegu hlut-
falli við innleggið, reiknað á „árs-
grundvelli”. Við teljum okkur
einnig hafa snúið baki við þeirri
hjarðmennsku er fyrr einkenndi
llfsbaráttu þjóðarinnar, og tekið i
hennar stað upp ræktun stefnuá
flestum sviöum þióðlifí ns
En gerum nú einfaldaðan
samanburð á aðferðum lifs-
baráttunnar á timum „hjarð-
mennskunnar” og á timum
„ræktunarmenningarinnar”.
Áöur fyrri, er hvert bú var riki i
rikinu, var sjávarnyt og land-
búnaður undirstaða tilverunnar.
Meö afli handanna varfæöan sótt
til sjávarins og búsmalinn lifði
af veturinn áfóðriþvi.ertókstað
aíla á undangengnu sumri. En
sjaldnast hrökk það fóður eitt til,
það þurfti að leita á náðir
landsins á vetrum einnig: beita
búfénu á viðkvæman gróður, sem
lá i vetrardvala, og að auki þurfti
aðafla eldsneytis. Með þessu var
gengið á höfuðstólinn og af stað
f/ór hringrás, sem viöa reyndist
örðugt að stöðva. í dag þætti
okkur flestum slikt búskaparlag
ámælisvert i hæsta máta, enda
höfum við nú snúið okkur að
öörum lifsháttum.
„ Ræktunarmenningin.”
Nú á timum er samfélagið orðiö
flóknara en áður gerðist. Kröfur
um afköst, framleiðni, vinnu-
sparnaö og allt það hafa leitt til
mikillar sérhæfingar á flestum
sviöum þjóðlifs. Vélar og tæki
hafa leyst mannshöndina af hólmi
að verulegu leyti. Framlag
mannsins er nú það mikilvægast
aö hugsa út nýjar leiðir til
aukningar „velmegunarinnar”
og að stýra tæknibúnaðinum, að
svo miklu leyti sem þaö er unnt.
Vissulega hafa margir lagt hart
að sér við þróun þeirrar heims-
myndar, sem nú blasir viö og
framlag einstakra hefur fært
mannkyninu gæfu og gildi, sem
seint verða fullþökkuð. En i' sinni
einföldustu mynd hafa fram-
farirnar að langmestu leyti oröið
á kostnað náttúruauðlindanna,
sér I lagi þó orkulindanna. Má
raunar segja, að orkan i hinum
ýmsu myndum sé alger grund-
völlur og forsenda þess þjóö-
félags, sem við búum nú i. Tii
glöggvunar á þessu getum við
litið á deplaritið, sem hér fylgir.
A þvi kemur fram, aö þeim mun
hærri sem þjóðartekjurnar eru,
þeim mun meiri er orkunotkunin
á Ibúa. Þetta er þá hin svonefnda
hagþróun.
Nútima „ofbeit”.
Gætum nú að þvi, hvaöan um-
rætt orkumagn er ættað.
Meginhlutin er komin frá lifrænu
eldsneyti, kolum, oliu og jarögasi.
Það er fengið úr tæmanlegum
orkulindum. Gengið er á sam-
eiginlegan orkuforða og hiröa
hinar iðnvæddu þjóöir megin-
hlutann. Eins og sakir standa er
talið, að rikasti fimmtungur
jarðarbúa neyti 60% af árlegri
orkunotkun heims (SNF 1975).
Þróunarlöndin ala helming
jaröarbúa, en hlutur þeirra i
orkuneyslunni er þrátt fyrir það
bara um 10%. Orkunotkun jarðar-
búa er nú þvi lik, að áætlanir
Massachusetts-hóps hinna
svonefndu Rómarsamtaka telja,
að olia og jarðgas muni þrjóta
innan 30-50 ára, ef fram fer sem
horfir (sjá t.d. bókina Endimörk
vaxtarins, 1974) Ljótt er það, ef
satt reyndist.
Hér hentar að athuga okkar
eigin stöðu. Einhver kann nú að
segja, að þessi mál komi okkur
varia mikið við, þjóðin sé svo fá-
menn að um orkuneyslu hennar
muniekkert á heimsmælikvarða.
Má svo vel vera, en segja má að
mistök geti verið jafnalvarleg,
hvort heldur tveir gera þau eða
tvö hundruð.
Samkvæmt tölum um innlenda
orkuvinnslu og innflutning
orkugjafa (Hagskýrslur 1974) hef
ég reynt að áætla orkunotkun
landsmanna árið 1973:
Sjá töflu neðst á siðunni.
Þarna er ekki talin með sú
orka, sem nýtt er beint til
upphitunar hibýla o. fl. (þ.e.
jarðvarmi). Hlutur orku úr
tæmanlegum auðlindum (olian)
er samkvæmt yfirlitinu æði stór
eða tæpir fjórir fimmtu hlutar
orkunotkunarinnar, eins og hún
er skilgreind hér.
Talið er, að meðalorkunotkun i
heiminum sé um n millj. kcal á
hvern ibúa (Ehrensvard, 1972)
Við getum þvi meö nokkrum
sanni talið okkur til hins „þró-
aða” hluta heimsbyggðarinnar i
þessum skilningi.
Við getum leikið okkur aðeins
meö tölurnar. Oliunotkun okkar
Rafmagn (fallvötn, jarðvarmi)
Oliur og bensin
Orkunotkun
8,9 milij.kcal /ibúa ( 22%)
30,9 millj.kcal/Ibúa ( 78%)

Við höfum að mestu horfið frá rányrkju lands okkar, en er misnotkun náttúruauðlindanna þar með úr
sögunni? Eða hefur hún aðeins breytt um svipmót.
Samtals 39,8 millj.kcai/ibúa (100%)
too*
Q/s.

Q2S-

pjóharíekjur,
mi/j. kr.á /hóa
•usfí
%Sv/p/ób ^
%/Canac/u
/
z' ..
0 Danmark
/
• /Vareffvr
/vnrríarrfí
/
• fta/rcT
%£nff/anc/
j/s/and ?]
s
/
' .
jSpann
*P&TÚ
/
/
25
1111
SO
75
Drkunoíkun, m/Z/j. /cca/á /húa
Orkunotkun og þjóðartekjur (eftir NOU 1974).