Tíminn - 05.12.1975, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Föstudagur 5. desember 1975.
Útsýn
til
umheimsins
Magnús Ásgeirsson.
Magnús Asgeirsson:
LJÓÐASAFN 1 og II.
Anna Guömundsdóttir
og
Kristján Karlsson
sáu um útgáfuna.
Helgafell 1975.
ÍSLENDINGAR ERU örlitil
dvergþjóð við yzta haf, sumir
segja jafnvel að við búum á
mörkum hins byggilega heims.
Það kynni að visu að orka tvi-
mælis, hugtakið „byggilegur
heimur” er næsta teygjanlegt.
Hitt er staðreynd, að við búum
við landfræðilega og málfars-
lega einangrun. Eins og við höf-
um löngum orðið að komast
heilu og höldnu yfir öldur
Atlantshafsins, ef við vildum
kynnast siðum og háttum ann-
arra þjóða, svo urðum við og að
yfirstiga mikinn málfarslegan
þröskuld til þess að geta notið
erlendra bókmennta á tungu
þeirrar þjóðar sem skóp þær.
Ef fslenzk alþýða óskaði eftir
þvl að lesa bókmenntir Ut-
lendinga, hlaut það að gerast
fyrir milligöngu þýðinga. Þess
var engin von, að hinn almenni
borgari þjóðar, sem varð að
neyta allrar orku til þess að
halda lifi i landi sinu, hefði tök á
þvi að læra erlendar tungur svo
nokkru næmi. Jafnvel sú kyn-
slóö, sem enn er mitt á meðal
okkar, en fer nú hvað af hverju
að leggja frá sér verkfærin, —
sú kynslóð, sem hefur látið okk-
ur í té nýtizku steinhús i staðinn
fyrir moldargreni og skuttogara
i stað árabáta, — hún hlaut
óhjákvæmilega að slfta klæðum
sfnum annars staðar en á skóla-
bekkjum.
En þjóðin var og er bók-
hneigð. Hún tók fegins hendi við
þýðingum Sveinbjarnar Egils-
sonar, Steingrims, Matthiasar
og annarra. Hún lærði ljóðin, og
það svo rækilega, að sumt úr
þeim varð að nokkurs konar
málsháttum eða spakmælum.
Hversu margir hafa ekki tekið
sér i munn orðin „römm er sú
taug, er rekka dregur föðurtúna
til”, án þess að muna það eða
vita, að þetta er seinnipartur
visu i ljóðaþýðingum Svein-
bjarnar Egilssonar. (Leika
lan dm un ir / lý ða sonum,
o.s.frv.).
Það varð ljóðelskum ís-
lendingum ekki litið fagnaðar-
efni, þegar ljóðaþýðingar
Magnúsar Ásgeirssonar tóku að
birtast fyrir nokkrum áratug-
um. Þýðingarnar, sem Magnús
gaf hið yfirlætislausa heiti Þýdd
ljóð, komu út i sex bindum á
árunum 1928, 1931, 1932, 1935,
1936 og 1941. Og Magnús hélt
áfram aö auðga islenzka menn-
ingu og veita okkur hlutdeild I
orðsnilld þjóða, sem nú stundu
undir oki grimmúðugrar
styrjaldar Ættmold og ástjörð
kom út 1942 og Meðan sprengj-
urnar falla kom 1944.
Allt er þetta svo kunnugt, að f
rauninni er óþarft um það að
ræða. Ljóðaþýðingar Magnúsar
Ásgeirssonar hafa náð æ meiri
útbreiðslu og vinsældum, og nú
mun vandfundinn sá maður,
sem ekki veit einhver meiri eða
minni skil á þeim, ef hann á
annað borð lætur sig bókmennt-
ir einhverju varða. Orval ljóða-
þýðinganna, Ljóð frá ýmsum
löndum, kom út árið 1946 með
ágætum formála eftir Snorra
Hjartarson skáld, Kvæðasafn
kom I tveim bindum á árunum
1957 og 1960, og loks komu Sið-
ustu þýdd ljóð út árið 1961. Guð-
mundur Böðvarsson skáld bjó
þau ljóð til prentunar.
Nú hafa þau Anna Guðmunds-
dóttir, ekkja Magnúsar Ásgeirs-
sonar, og Kristján Karlsson
bókmenntafræðingur séð um út-
gáfu á verkum Magnúsar, þar
sem öll ljóð hans, þýdd og frum-
samin, eiga að vera saman
komin, að meðtöldum kvæðun-
um i Sfðustu þýddum ljóðum,
„með þeirri undantekningu, að
við höfum gengið fram hjá fjór-
um þýðingum i Siðkveldum
(þrjú smáljóð eftir Heine:
Hættu að gráta eftir John
Fletcher) tilað virða þá ákvörð-
un Magnúsar, er hann tók þær
ekki upp I Þýdd ljóð...”, eins og
segir í formálsorðum.
Formálsorðin, sem hér eru
nefnd, eru undirrituð með stöf-
um önnu Guðmundsdóttur og
Kristjáns Karlssonar. Þar næst,
að efnisyfirliti undan gengnu,
kemur grein, sem Ragnar Jóns-
son, bókaútgefandi, skrifaði um
Magnús Asgeirsson látinn, og
birtist hún fyrst i Morgunblað-
inu 11. ágúst 1955. Hér er hún
„örlitið stytt og breytt”, eins og
komizt er að orði í athugasemd.
Grein Ragnars ber vott um
mikla þekkingu á verkum
Magnúsar Asgeirssonar og er
yljuð upp af virðingu og aðdáun
á þeim, en þó munu liklega
flestir lesendur staðnæmast
fyrst við eftirfarandi linur:
,,Ég get aldrei varizt þeirri
tilfinningu, að islenzk list hafi
beðið eitt sitt mesta áfall er
M.A. gerðist ljóðajiýðari i stað
þess að helga sig óskiptur sinu
rika listamannseðli, gefa
sköpunarhæfileikum sinum fullt
frelsi og ótakmarkað lifsrúm.”
Vafalaust hafa fleiri en Ragn-
ar f Smára hugsað eitthvað likt
þessu, en þegar við söknum
óortra ljóða Magnúsar Asgeirs-
sonar, verðum við að hafa það
hugfast, sem Ragnar Jónsson
segir um þýðingarnar, að
„...verður varla dregið i efa, að
enginn hefir unnið þar jafnmörg
stórvirkiné fært þjóð sinni heim
jafnfjölskrúðugan feng af dýr-
mætum perlum heimslistar-
innar.”
Grein Kristján Karlssonar um
Magnús Ásgeirsson er ákaflega
girnileg lesning fyrir margra
hluta sakir. Hann minnist á list-
rænan skyldleika Einars Bene-
diktssonar og Magnúsar og seg-
ir um hinn siðar nefnda: „Hann
er erfingi Einars Benediktsson-
ar i islenzkum skáldskap, en
fyrst og fremst þess Einars,
sem lýkur máli sinu i Signu-
bökkum....”
Og siðar þetta:
„Magnús Asgeirsson er hinn
eini arfþegi Einars, sem máli
skiptir, af þvi að hann hefir
nógu sterk bein til að þiggja
áhrif af tungutaki hans og
leggja þau svo rækilega undir
sig, að það er afarsjaldan að
Einar virðist tala fyrir munn
hans og ráða linugerð og
stil..” Þetta eru orð að sönnu.
Áreiöanlega hafa margir lesið
ljóðaþýðingar Magnúsar As-
geirssonar, án þess að þeim
dytti I hug skyldleiki við Einar
Benediktsson.
Mjög væri freistandi að fjalla
itarlega um ritgerð Kristjáns
Karlssonar, til dæmis það sem
hann segir um islenzkt þröng-
býli og skort á fjarlægðum,
„sem skáldsagnahöfundi eru
nauðsynlegar,” eða þessa
frómu ábendingu hans, sem les-
endur og aðdáendur ljóða-
þýðinga mættu gjarna festa sér
iminni: „löðru lagi megum vér
þvi miður gera ráð fyrir, að þvi
betra kvæði sem þýingin er, þvi
fjarlægari sé hún frumtextan-
um....”
En þvf er nú ver og miður, að
hugleiðingum um svo yfir-
gripsmikil efni, sem þetta
tvennt, sem að framan var talið,
verður ekki komið fyrir i einni
litilli blaðagrein. Þó er eitt
atriði enn, sem mig langar til að
minnast á. Kristján Karlsson
segir á einum stað i sinni ágætu
grein:
„Hversu ólik skáld sem tveir
þýðendur kunna að vera, hljóta
fyrstu skref þeirra til verksins
að vera hin sömu og gagnrýn-
andans: þeir ganga inn i texta
annars höfundar af þeirri innlif-
un og skilningi, sem þeim er léð-
ur. Ég á engan veginn við það,
að Matthias Jochumsson og
Magnús Asgeirsson voru báðir
góðir ritdómarar, enda þótt það
skipti vitaskuld sinu máli, held-
ur hitt, að sem miklir þýðendur
hlutu þeir að eiga þá innlifunar-
gáfu i sjálfar bókmenntirnar,
sem er lika frumskilyrði gagn-
rýni.”
Hér er komið að miklu máli,
sem varðarekkieinungis okkur,
sem erum si og æ að bjástra við
að skrifa um bækur, heldur
varðar þetta eins, og ekki siður,
þá sem slikra skrifa eiga að
njóta. Menn verða ekki góðir
gagnrynendur með þvi einu
saman að kunna bómenntasög-
una, þeir þurfa lika að vera
gæddir innlifunargáfunni, sem
Kristján Karlsson talar um. Og
þá eigum við aðeins örstuttan
spöl ófarinn að spurningu, sem
gerzt hefur áleitin við mig um
mörg undanfarin ár: Er maður,
sem sjálfur skrifar marflatan
stil, þar sem engin setning ris
annarri hærra, — er hann fylli-
lega dómbær á hin finni blæ-
brigði i ritverkum annarra
manna? Skynjar hann tónlist
orðanna, seiðmagn stilsins?
Hér verður ekki reynt að
svara þessum spurningum, en
ef til vill gefst tækifæri til þess
að ræða þetta mál siðar. En sé
það rétt, — og hér skal það siður
en svo dregið i efa, að „inn-
lifunargáfa” sé „frumskilyrði
gagnrýni” og að gagnrýnandan-
um sé engu minni þörf á slfkri
gáfu en til dæmis þýðandanum,
þá dugar þeim, sem skrifa að
staðaldri um bækur, ekkert
minna en meðfædd skáldgáfa,
ef skáldverkið, sem um er fjall-
að á að ná til þeirra, og ef þeir
vilja ná eyrum lesenda sinna.
Sú nýja útgáfa á þýddum og
frumsömdum ljóðum Magnúsar
Asgeirssonar, sem hér er til
umræðu, er þannig úr garði
gerð, að fyrra bindið hefst á Sið-
kveldum, einu frumsömdu
ljóðabókinni, sem eftir Magnús
liggur. Siðan taka þýðingarnar
við, og er þeim raðað eftir þjóð-
löndum, Norðurlöndin fyrst, en
siðan hvert landið af öðru, og er
höfundum hvers lands raðað
eftir þvi, hvenær þeir voru uppi.
Aftast i siðara bindi er viðauki,
þar sem eru kvæði sem ekki hef-
ur tekizt að finna höfunda að.
Þessi tilhögun er hagkvæm og
eðlileg, og yfirleitt má segja, að
útgáfan sé hin aðgengilegasta i
hvivetna. Þó er liklega eitthvað
talsvert um prentvillur, en ann-
ars er erfiðara um slikt að
segja, þegar maður hraðles
kvæði, sem maður hefur kunnað
eða hálfkunnað lengi. 1 Búáifin-
um, 3. erindi, er leiðinleg prent-
villa, og sömuleiðis i smáljóðinu
Tvær visur eftir Poul Sörensen.
En annars hef ég, eins og áðan
var vikið að, ekki lagt neina
vinnu i að leita uppi prentvillur.
Magnús Ásgeirsson beitti
snilligáfu sinni til þess að opna
þjóð sinni útsýn til umheimsins.
Hann færði okkur mikinn fjölda
erlendra listaverka og gerði þau
aðgengileg islenzkum almenn-
ingi, allt frá léttum söngtextum,
sem hver maður kann (Það var
kátt hérna um laugardags-
kvöldið á Gili, eftir Gustaf
Fröding), til margra alda gam-
allar hámenningar (Rubáyát,
eftir Omar Khayyám). Um
þetta mikla menningarstarf
Magnúsar Ásgeirssonar hefur
svomargt veriðrættogritað, að
það er i rauninni að bera i
bakkafullan lækinn að bæta þar
enn einni blaðagreininni við. En
ef við viljum skilgreina ævistarf
Magnúsar i sem skemmstu
máli, held ég að það verði bezt
gert með þvi að taka sér i munn
orð Ragnars I Smára, þau er
hann viðhefur i minningar-
greininni um Magnús Asgeirs-
son látinn:
„Allt sem hann snerti á varð
stórt og þýðingarmikið.”
—VS.
Hl
Snöggur upp á lagift en getur þó verift manna miidastur. Flestir Reykvlkingar kannast vift Meyvant bónda
og bilstjóra á Eifti.
Bóndi innan landamerkja
Reykjavíkur birtir
endurminningar sínar
— sjöunda bindi komið út
SJ-Reykjavik. Meðal jóla-
bókanna að þessu sinni er Bónd-
inn og bilstjórinn Meyvant á Eiði,
sem Jón Birgir Pétursson blaða-
maður færði i letur. Meyvant er
einn af fyrstu bifreiðastjórum á
tslandi, og rak um skeið eigin
vörubilastöð með mörgum bilum.
Aður en bilaöldin rann upp var
hann kúskur i Reykjavik, og telur
sig Reykviking, þótt raunar sé
hann fæddur austur i ölfusi 5.
april 1894. Þegar Meyvant var
tveggja ára hrundi bærinn i jarð-
skjálftum og hann fluttist til
Reykjavikur ásamt foreldrum
sinum og systur.
Um áramót 1900-1901 stóð hann
á sauðskinnsskóm á Austurvelli
og fagnaði komu nýrrar aldar.
Mey vant Sigurðsson hefur lifað
timabil ótrúlegra breytinga og
man eftir flestum þeim fram-
kvæmdum, sem hafa gjörbreytt
svip höfuðborgarinnar. Nú er
hann hættur störfum, en þau voru
mörg og margvisleg. Siðast vann
hannhjá Háskóla íslands og hætti
þar áttræður. Meyvant er siðasti
bóndinn innan landamerkja
Reykjavikur. Hann fargaði
flestum kindum sinum I haust, en
á þó enn eina, og landið i kringum
Eiði, svo enn á hann skilið að
heita bóndi.
örn og örlygur gefur bókina út,
sem prýdd er fjölda gamalla ljós-
mynda úr Reykjavfk og viðar að.