Tíminn - 07.12.1975, Blaðsíða 37

Sunnudagur 7. desember 1975.
TÍMINN
37
kunna kaupsamninga. Auk þess
sem hér hefur veriö nefnt, hafa
ýmis atriði i fjárfestingarhorfum
skýrzt við þá könnun og samræm-
ingu áætlana, sem átt hefur sér
stað við undirbúning lánsfjár-
áætlunar þeirrar, sem Seðlabanki
tslands hefur unnið að að undan-
förnu og lögð verður fram á Al-
þingi við 2. umræðu fjárlaga-
frumvarps. Niðurstaðan hefur
oröið sú, sem fram kemur á töflu
4.2. Er nú gert ráð fyrir 9—10%
samdrætti fjármunamyndunar i
stað 5% samdráttar i fyrri spá.
Þetta skýrist nær til fulls af
lækkun innflutnings skipa og flug-
véla um 1.000 m ,kr., sem áður var
getið, og frestunframkvæmda við
járnblendiverksmiðjuna 1976 um
tæplega 3.000 m.kr. frá fyrri töl-
um. Framkvæmdatalan fyrir
járnblendiverksmiðjuna, sem hér
er sett 4.000 m.kr., er einkar ó-
viss, sennilega frekar of há en of
lág.
Tekjur, verðlag
og neyzla.
Kaupmáttur kauptaxta og
tekna almennings var i október-
mánuði sl. svipaður og vænzt er,
að hann verði að meðaltali á ár-
inu 1975. A sama tima er talið, að
verðlag og kauplag i peningum
hafi staðið 9—10% hærra en árs-
meðaltal 1975. Nú er kunnugt um
visitölu framfærslukostnaðar 1.
nóvember sl. (491 stig) og um
0,6% hækkun kauptaxta frá 1.
desember. Miðað við þessar tölur
má telja, að verðlag og kaupgjald
sé um þessar mundir nálægt
10—12% hærra en ársmeðaltal
1975. Að öðru leyti munu tekju-
breytingar milli áranna 1975 og
1976 vitaskuld fyrst og fremst
ráðast af kjarasamningum, sem
nú eru framundan.
Á grundvelli upplýsinga um
verðhækkanir, sem á döfinni eru,
og vitneskju um þróun innflutn-
ingsvérðlags má segja, að þegar
séu fyrirsjáanlegar verðhækkan-
ir á næstu þremur til fjórum mán-
uðum, sem nema 4—5% á mæli-
kvarða visitölu framfærslukostn-
aöar en 2—3% á mælikvarða visi-
tölu byggingarkostnaðar, sé ekki
reiknað með kauphækkun i árs-
byrjun 1976.
1 þjóðhagsspánni hér á eftir
verður annars vegar miðað við
þetta verðlag og það nefnt verð-
lag 1. ársfjórðungs 1976, en jafn-
framf reiknað með óbreyttum
kaupmætti tekna almennings.
Hins vegar verður tekið dæmi af
nokkru meiri verðbreytingum á
næsta ári, eða sem svarar
24—25% meðalhækkun neyzlu-
vöruverðs, en um 20—22% meðal-
hækkun byggingarkostnaðar.
Þetta siðara dæmi svarar til þess,
að verðbreytingar frá upphafi
ársins til loka þess verði 12—15%,
og að kjarabreytingar verði með
þeim hætti, að kaupmáttur tekna
almennings haldist óbreyttur i
meginatriðum, þegar yfir árið er
litið.
Með þvi að reikna með, að rikj-
andi atvinnuástand haldist, fæst
spá um óbreyttan kaupmátt
tekna almennings, sem aftur vis-
ar á óbreytt stig einkaneyzlu frá
árinu 1975. A grundvelli tillagna
fjárlagafrumvarps og nokkurri
skoðun á fjárhag sveitarfélaga,
er ennfremur reiknað með ó-
breyttu magni samneyzlu á næsta
ári.
Þjóðarútgjöld og
innflutningur.
1 spánum hér að framan um
þróun einstakra þátta innlendrar
eftirspurnar 1976, felst minnkun
þjóðarútgjalda um 3—3 1/2% að
magni, séu birgðabreytingar,
framkvæmdir við stórvirkjanir
og járnblendiverksmiðju og inn-
flutningur skipa og flugvéla skil-
inn frá, er minnkunin um 2%.
Reynsla siðustu ára og áratuga
bendir tilþess, að slíkri breytingu
eftirspurnar fylgi 3—3 1/2% sam-
dráttur almenns vöruinnflutn-
ings. Spár alþjóðastofnana benda
um þessar mundir til 6—7%
hækkunar innflutningsverðs i er-
lendri mynt 1976, en það er rúm-
lega 12% hækkun i krónum m.v.
núverandi meðalgengi innflutn-
ings. Spáð er mikilli minnkun
skipa- og flugvélainnflutnings á
næsta ári eins og þegar hefur ver-
ið á drepið.
Viðskipta jöfnuður—
greiðslujöfnuður.
Niðurstaðan af þvi, sem að
framan greinir, er sú, að við-
skiptahallinn við útlönd gæti
numið 13,4 til 14,4 milljörðum
króna, eða rúmlega 6% af vergri
þjóðarframleiðslu, i þvi dæmi,
þar sem reiknað er með 4% aukn-
ingu sjávarafurðaframleiðslu. 1
lakara dæminu (óbreytt fram-
leiðsla sjávarafurða) gæti hallinn
orðið 15 til 16 milljarðar króna
eða yfir7% af vergri þjóðarfram-
leiðslu. Bæði dæmin fela i sér um-
talsverðan bata. Viðskiptahallinn
er eigi að siður svo mikill að gera
verður ráð fyrir mjög miklu inn-
streymi erlends lánsfjár á næsta
ári, sérstaklega með tilliti til
hinnar þröngu gjaldeyrisstöðu i
lok ársins 1975. Samkvæmt spám
og áætlunum Seölabanka Islands
um greiðslujöfnuðinn i heild á
næsta ári — en grein verður gerð
fyrir þeirri spá, þegar lánsfjár-
áætlun 1976 verður lögð fram á
Alþingi — er reiknáð með, að
gjaldeyrisstaðan gæti batnað um
2.000 m.kr., ef þessi spá rættist,
en hún er i meginatriðum sam-
ræmd þeirri þjóðhagsspá, sem
lýst er i þessari skýrslu.
Yfirlit þjóðhagsspár
1976
1 töflunni hér á eftir er yfirlit
yfir helztu þætti þjóðhagsspár
1976:
Niðurstaðan virðist sú, að eftir
samdrátt þjóðarframleiðslu og
tekna 1975 gæti verið nokkur von
um litils háttar bata á næsta ári
og verulega lækkun viðskipta-
hallans, bæði i beinum tölum og i
hlutfalli við þjóðarframleiðslu. 1
þessum tölum erreiknað með þvi,
að viðskiptakjör batni eilitið eða
um 1/2—1%. Hér er einkum um
að ræða áhrif breytinga á gengi
helztu viðskiptamynta á árinu
1975, sem hafa frémur snúizt
okkur i hag, auk þess sem telja
verður, að breytingar á heims-
markaðsverði helztu vöruteg-
unda upp á siðkastið styrki þá
skoðun, að viðskiptakjör okkar
muni væntanlega ekki versna á
næsta ári. Tölurnar benda hins
vegar einnig til þess, að gjald-
eyrisstaðan setji þjóðarútgjöld-
um — og þar með að nokkru vexti
þjóðarframleiöslu — mjög þröng-
ar skorður i bráð.
Fyrra dæmi þjóðhagsspár
tekurmið af væntanlegu verðlagi
á 1. ársfjórðungi ársins 1976 en
hið siðara af hugmynd um meðal-
verðlag ársins. 1 fyrra dæminu
felst 12—15% verðhækkun frá árs-
meðaltali 1975 en i þvi siðara
22—25% hækkun, en 12—15%
verðhækkun frá byrjun til loka
árs 1976. Hin tæpa gjaldeýris-
staða um þessar mundir og við-
skiptajafnaðarspáin fyrir 1976,
sem sýnir verulegan halla þrátt
fyrir nokkra bjartsýni um þróun
útflutnings og þrátt fyrir forsend-
ur um innlenda eftirspurn, sem
almennt væru liklega taldar fela i
sér i senn hófsama kjarasamn-
inga og aðhaldssamar fjárlaga-
oglánsfjárákvarðanir fyrir næsta
ár, er til merkis um, hve lftið má
út af bera við töku þessara á-
kvarðana. Verði ekki tekið mið af
takmörkuðu ráöstöfunarfé þjóð-
arbúsins, er hætta á, að það fest-
ist i fari örrar verðbólgu og stór-
fellds viðskiptahalla, sem á end-
anum hlyti að leiða til atvinnu-
leysis og efnahagskreppu.
Þjóðarframleiðsluaukningin
1976, sem i spánni felst, er minni
en nemur náttúrlegri fjölgun
fólks á vinnumarkaði. Þetta felur
I sér, að nokkuð gæti dregið úr
eftirspurn eftir vinnuafli miðað
við framboð, þó ekki svo að til at-
vinnuleysis ætti að draga. Að
sjálfsögðu mun þessar breytingar
gæta misjafnlega eftir greinum.
Helzt mundi draga úr umsvifum i
byggingarstarfsemi og mann-
virkjagerð, en i þeirri grein hefur
allt til þessa verið háspennt eftir-
spurnarástand. Mergurinn máls-
ins er sá, að enginn vegur er að
draga i senn úr viðskiptahalla og
verðbólguhraða nema slakni á
eftirspurn.
Við endanlega afgreiðslu fjár-
laga og lánsfjáráætlunar fyrir ár-
ið 1976 og i kjarasamningum
þeim, sem nú fara i hönd, verður
að taka mið af hinni tæpu stöðu
þjóðarbúsins jafnt út á við sem
inn á við. Tilgangur þeirra draga
að þjóðhagsspá 1976, sem hér
hefur verið lýst, er að gera það
kleift að skoða þessi málefni öll i
senn i heildarsamhengi þjóðar-
búsins og auðvelda mat á áhrifum
ákvarðana, sem teknar verða
hver á sinum vettvangi.
Þjóðarframleiðsla, þjóðartekjur og þjóðarútgjöld 1975-1976.
Milliónir króna3> Breytingar frá fyrra ári , %
Spá 1975 Frumdrög 1976 spár 1976 Magn Verð
1975 19764> 1976 1976
2) Dæmi 1 Dæmi 231 Dæmi 1 Dæmi 2
Einkaneyzla 115.500 132.800 144.400 -11 0 15 25
Samneyzla 19.300 21.600 23.540 2 0 12 22
Fjármunamyndun 62.160 63.100 68.540 -3,2 -9,5 12 21,6
Atvinnuvegir 26.640 25.940 27.840 -16,2 -14 12 21
Opinberar framkvæmdir 22.420 23.920 26.060 18,7 -5 12 22
íbúóarhús 13.100 13.440 14.640 -5 -8 12 22
Birgóabreytingar 340 -450 -480 • •
Þjóðarútgjöld samtals 197.300 217.050 236.000 - 9,3 -3,3 13,8 23,7
Útflutningur vöru og þjón- ustu 72.700 85.600 91.900 3,7 4,5 12,6 20,9
Innflutningur vöru og þjón- ustu 92.900 99.000 106.300 -11,9 -4,6 11,7 19,9
Viðskiptajöfn. -20.200 -13.400 -14.400 • •
Verg þjóðar- framleiösla 177.100 203.650 221.600 -3,4 0,6 14,4 24,4
Viðskiptakjara- áhrif 5) . . -4,5 0,3 .
Vergar þjóðar- tekjur -7,9 0,9 •
1) Verðlag hvors árs. 2) Verðlag á 1. ársfjórðungi 1976. 3) Ársmeðaltal 1976. 4) Her er miðað við 4 % aukningu sjávarafurðaframleiðslu 1976. Miðað við óbreytta framleiðslu sjávarafuröa 1976 yrði lítils háttar minnkun þjóð- arframleiðslu i(-0,3 %) að öllu öðru óbreyttu. Útflutningur yrði minni og viðskiptahalli þar með meiri sbr. töflu 4.3. 5) Hlutfall af þjóðarframleiðslu fyrra árs.
Þjó&hagsspár 1975-1976.
Samanburður spáa 1975 og fyrstu hugmynda 1976.
Tölurnar sýna breytingar frá fyrra ári í %
nema annað sá tekið fram (lxnur 4. og 5.).
Spár 1975 Hugmyndir 1976
23/5 28/11 I II
1. Þjóðarframleiðsla -2 -3,4 0,6 -0,3
2 . Viðskiptakj ör -15 -16,1 0,7
3. Þjóðartekj ur -6 -7,9 0,9 „0
4. Viðskiptajöfnuður, milljarðar kr. -12,3 -20,2 -14,4 -16,2
5. Viðskiptajöfnuður sem % af þjóðarframleiðslu -7,1 -11,4 -6,5 -7,4
6. Útflutningsverðlag x erlendri mynt -7 -11,2 7
7 . Innflutningsverðlag í erlendri mynt 9 5,8 6
8 . Kauptaxtar allra launþega 25 27
9 . Vísitala framfærslukostnaðar 43 48,7 15 25
10 . Kaupmáttur ráðstöfunartekna -14 -16‘4 0
11. Einkaneyzla -11 -11,0 0
12 . Samneyzla 0 2,0 0
13 . F j ármunamyndun -4,5 -3,2 -9,4
14 . Þjóðarútgjöld -11 -9,3 -3,3
Hugmyndirnar fyrir 1976 eru reistar á mismunandi forsendum:
I 4% aukning útflutningsframleiðslu sjávarafurða. Vísitala
framfærslukostnaðar (lína 9.) er miðuð við verðlag á
1. ársfjórðungi 1976.
II öbreytt magn útflutningsframleiðslu sjávarafurða frá 1975.
Visitala framfærslukostnaðar (lína 9.) sýnir dæmi um verð-
breytingu til ársmeðaltals 1976.