Tíminn - 10.12.1975, Side 13

12
TÍMINN
Miðvikudagur 10. desember 1975.
Miðvikudagur 10. desember 1975.
TÍMINN
13
6. tónleikum Sinfóníuhljóm
sveitar íslands
6. tónleikar Sinfóniuhljóm-
sveitar tslands voru haldnir 1
Háskólabiói 4. desember.
Stjómandi var Vladimir Ashke-
nazy, einleikari á pianó Radu
Lupu. Efnisskrá: Egmont, for-
leikur op. 84 eftir Beethoven,
Pianókonsert i G-dúr nr. 4op. 58
eftir Beethoven, og 1. sinfónia
Brahms i c-moll, op. 68.
Beethoven skrifaði forleikinn
fyrir leikrit Goethes „Egmont”,
sem frumsýnt var árið 1788.
Tónlistin var hins vegar ekki
samin fyrr en 1810, og sendi
Beethoven Goethe hana i bréfi.
Leikritið fjallar um eina af
frelsishetjum Hollendinga, her-
togann af Egmont, og viðskipti
hans við hertogann af Alva, Ut-
sendara Filipusar II Spánar-
konungs. Einna fremstir i þess-
ari báráttu voru hertogarnir
Horn og Egmont, ásamt Vil-
hjálmi prinsi af Óraniu. Alva
tókst að ná hinum tveim fyrr-
nefndu á sitt vald með brögðum,
og lét taka þá af árið 1568. Hófst
svo margfrægt frelsisstrið Hol-
lendinga gegn spænsku krún-
unni undir forystu Vilhjálms af
Óraniu. Yfir forleik Beethovens
er þvi andi hetjuskapar og frels-
isbaráttu, sem lýkur með sigri
hins góða. Ashkenazy stjórnaði
þessu frábæra verki með Furt-
wangleriskum þunga, og hljóm-
sveitin lék fagurlega.
Viðskipti þeirra Beethovens
og Goethes eru annars svo
merkileg, að Romain Rolland
hefur gert um þau stóra bók,
Goethe og Beethoven. Tónskáld
ið var mikill aðdáandi skálds-
ins, þótt sentimentalítet hins
siðarnefnda væri slikt, að færi
hann á tónleika, var hann studd-
ur Ut i táraflóði eftir fyrsta takt-
inn. Slikan tilfinningaflaum átti
Beethoven erfitt með að fyrir-
gefa, ekki sizt svo „stórum
anda” sem hann taldi Goethe
vera. Annars hittust þeir aðeins
einu sinni, i Teplitz árið 1812.
Frá þeim fundi eru til ýmsar
sögur, sem sumarkunna að lýsa
þessum óliku andans jöfrum
vel: Þeir spásséruðu oft saman
um götur Teplitz, og hvar sem
þeir fóru vék fólk fyrirþeim með
virðingu og hyllti þá. Goethe lét
sem sér gremdust þessar si-
felldu truflanir: „En hvað þetta
er þreytandi! Ég fæ aldrei frið
fyrir svona löguðu!” Beethoven
svaraði brosandi: „Látið þetta
ekki á yður fá. Hver veit nema
þessi virðing sé mér ætluð!”.
Oðru sinni varð keisaraynjan á
vegi þeirra ásamt friðu föru-
neyti. Beethoven mælti: „Göng-
um áfram saman. Þau eiga að
vikja fyrir okkur, en við ekki
fyrir þeim”. En Goethe var ann
arrar skoðunar. Beethoven
strunzaði gegnum fylkinguna,
sem vék fyrir honum með virð-
ingu, meðan Goethe stóð við
vegarbrúnina með hattinn milli
handa og hneigði sig djúpt, þeg-
ar flokkurinn fór hjá. Enda lét
Beethoven þau orð falla, að
hirðlifið ætti fullvel við skáldið.
I tónleikaskrá er þetta m.a.
haft eftir Wilhelm Kempff:
„Fyrstu taktar G-dúr konserts-
ins hljóma. t öllum pianóbók-
menntum er ekkert þessu
likt.Hljómsveitin er hljóð, og
pianóleikarinn er einnig hljóður
á sinn hátt. Upðhafstaktana á
ekki að spila, heldur eru þeir
sem innri hlustun, forboði þess,
sem koma skal. Hér hefur
fingrafimin ekkert að segja, þvi
sérhver ætlun truflar aðeins hið
óljósa, sem er i burðarliðnum.
Ellegar þá hægi kaflinn, sem
sparar sér nóturnar á kostnað
þagnarmerkjanna, sem hrann-
ast upp eins og vængjaðar ver-
ur, svo að menn halda niðri I sér
andanum — Beethovenskar
þagnir” (sjá mynd).
Einleikarinn, Radu Lupu, er
afar áhrifamikill pianisti, enda
talinn i hópi hinna albeztu, sem
nú eru uppi. Útlit hans gæti
minnt hvort sem er á Beethov-
en eða RaspUtin. Hann sýnir ó
bifanlega ró við hljóðfærið, eins
og Beethoven sjálfur gerði, og
hreyfingar hans eru svo örugg-
ar og afslappaðar, að vel mætti
imynda sér, að eftir hvern kon-
sert sé hann tekinn i sundur,
hlutarnir smurðir þunnri oliu,
og settir hver á sinn stað i tösku.
Ég hefi þó sannfrétt, að svo sé
ekki, og að þessi pianisti sé
mennskur maður eins og við
hin.
Vafalitið hefði 3. eða 5. kon-
sertinn hentað betur til að sýna
til fulls kra ft pianistans og fimi,
en leikur háns á hinum 4. var
frábær. Kadensan i 1. þætti, sem
af einhverjum ástæðum kom
ýmsum á óvart, er að sögn
kunnáttumanna sú sem oftast er
leikin i þessum konsert. En und-
arlegt var það, að Ashkenazy,
sem hingað til hefur ævinlega
stjórnað og spilað blaðlaust,
fletti nú með miklum ákafa
gegnum litinn partitúr i
þessu eina verki, sem hann þó
hlýtur að kunna betur en hvort
hinna.
Siðast á efnisskránni var 1.
sinfónia Brahms, sem stundum
er nefnd 10. sinfónfa Beethov-
ens, enda mun höfundur hafa
gert það með vilja að láta stefið
i 4. þætti minna á Kóralinn i 9.
sinfóniunni. En hvað um það —
þessi sinfónia er bæði fögur og
mikilfengleg, og tókst flutn-
ingur hennar vel eins og annað á
þessum tónleikum.
Þvi hefur stundum verið hald-
ið fram af ábyrgðarlitlum
mönnum, að Ashkenazy ætti
ekki að vera að fást við stjórn-
un, hann ætti að „halda sig við
gitarinn”. En þetta er vitanlega
alrangt. Hljómsveitarstjóri er
annað og meira en mannlegur
taktstokkur, sem sér um að
halda hljómsveitinni saman,
eins og góður pianóleikari er
meira en afreksmaður I fingra-
leikfimi, enda koma gæðin fram
I öðru en fögrum dansi á stjóm-
palli. Ashkenazy hefur farið
mikið fram I tækni siðan hann
byrjaði að fást við hljómsveit-.
arstjórn fyrir nokkrum árum,
og vafalaust mun honum fara
enn fram. En aðalatriðið er það,
að honum tekst betur en flestum
öðrum að innblása hljómsveit-
ina til þeirra átaka sem þarf til
að skapa góða músik. Og ekki
verður sagt með sanni að hann
dragi af sér sjálfur. Þeir sem til
þekkja á báðum stöðum gizkuðu
á, að likamleg „afköst” hans á
tónleikunum hafi jafngilt allt
að 20 minútna leikfimi hjá
Valdimar örnólfssyni.
Þvi miður missti ég af öllum
tónlistarviðburðum vikunnar
24.-29. nóvember, þ.á.m. 5. tón-
leikum Sinfóniuhljómsveitar-
innar. En nú vill svo illa til, að
hin málglaða músikmanneskja
sem stundum hefur hlaupið
undir bagga þegar þannig hefur
staðið á, er ekki viðræðuhæf um
tónlist þessa dagana. I hennar
samræðum kemstekkert annað
en hneykslanleg dagskrá Ut-
varpsins 1. desember. Þess
vegna verða menn, illu heilli, að
láta sér nægja umsagnir gulu
pressunnar um téða tónleika.
7/12 Sigurður Steinþórsson.
„Gamlir
meistarar gefast bezt" — Af
fagott, og svo einkennilega vill
til, að þessi hljóðfæri virðast
með einhverju móti vera mjög
„þjóðleg” uppi á íslandi, þótt
þau hafi aðeins heyrzt hér i fá-
eina áratugi, eftir þvi sem ég
bezt veit.
Leikbrúðuland notar breyti-
lega brúðutækni I uppfærslunni
á þessum leikþætti. Ef til vill
hentar húsnæðið ekki fyrir
strengbrúður, sem gefa
stjórnanda mikla möguleika.
Jón E. Guðmundsson stjórnaði
stundum hesti og bónda i gamla
daga. Bóndinn tók i nefið,
klappaði klárnum og steig svo á
bak. Þetta þótti gott hjá Jóni.
Ég minni aðeins á þetta til þess
að vekja athygli á, að eflaust
skaðar svona húsnæði frekari
þróun Leikbrúðulands, ef allar
sýningar verða að byggjast á
sömu tækninni, eftirleiðis, en
nóg um það.
Við lifum á öld þrýstihópanna.
Menn berjast ekki lengur við
drauga og tröll, heldur við verð-
bólgu um peninga.
Semt sem áður er draumur
þessarar þjóðar enn sameigin-
legur. A ég þar við þjóðtrú og
fornar dyggðir. Ellaust höfum
við ekki eins góð tækifæri til
þess og forfeður okkar höfðu að
koma þjóðsögunni sæmilega til
skila við næstu kynslóð Is-
lendinga, sem okkur þó ber
skylda til, þvi þegar menn sjá
ekkert nema grjótið i hamrinum
á islanói, þegar rökkrin eru
djúp, þá er orðið verra að vera
Islendingur en það var.
Ég vil þvi hvetja fullorðna til
þess að leyfa börnum sinum að
heimsækja Leikbrúðuland fyrir
jólin.
Sýningum á þessum jólaleik-
þætti veröur haidið áfram fram
að jólum, bæði laugardaga og
sunnudaga, 2 sýningar á dag:
kl. 3 og 5. Sýningin tekur u.þ.b.
klukkustund, og er hægt að
panta miða á sýningar i klukku-
tima fyrir sýningar i sima 15937.
Ýmsir þekktir ieikarar lásu
hann inn á band. islenzka text-
ann lásu þau Karl Guðmunds-
son, Ragnhildur Steindórsdótt-
ir, Hólmfriður Pálsdóttir, Rúrik
Haraldsson, Margrét Guð-
mundsdóttir, Soffia Jakobsdótt-
ir, Jón Hjartarson og Jón
Júliusson. Guðmundur Guð-
mundsson sá um hljóðupptöku.
Siguróli Geirsson útsetti þjóð-
lögin, sem hann leikur á fagott
ásamt Frey Sigurjónssyni, sem
leikur á þverflautu. Aðstand-
endur Leikbrúðulands eru
Bryndis Gunnarsdóttir, Erna
Guðmarsdóttir, Hallveig Thor-
lacius og Helga Steffensen, og
bjuggu þær til brúðurnar og
stjórna þeim.” JG
Skíðafatnaður
Glæsilegt úrval
Atomic skíði Fischer skíði
Spalding skíði
Caber skór
Skíðabindingar
ALLT TIL SKÍÐAIÐ

Og
Leikbrúðuland:
Jolasveinar einn
átta
eftir Jón Hjartarson
önnur sýning.
Leikstjórn
höfundar
Brúðuleikur
Ekki er annað hægt að segja
en að leikhúsið hafi verið fjöl-
breytilegt i vetur, viö höfum
fengið að sjá leik án orða,
Fialka flokkinn, svo kom and-
stæðan, hið orðmarga verk
Tennessee Williams, Sporvagn-
inn Girnd, svo ópera, — fyrst
sungu saumakonur, svo var það
Carmen — og nú sýnir Leik-
brúðuland jólaleikþætti á föst-
unni undir deyjandi Hákarlasól.
leikbrúðulandi
Ef upptalningin hér að ofan er
skoðuð nánar, má segja, að eitt-
hvað sé reynt I leikhúsinu til ný-
breytni, það er ekki aðeins reynt
að komast af án orða, án þessa
og hins, heldur reynir brúöu-
leikhúsið að komast af án leik-
ara og notar I staðinn brúður og
stundum grimur á leiksviðinu.
Brúðuleikhús er æfaforn list-
grein. Liklega er hún jafngömul
brúðunni, og þá liklega mannin-
um, þvi engan þjóðflokk þekkja
menn svo frumstæðan, að hann
hafi ekki gert brúður handa
börnum sinum, og þá hefur það
verið eðlilegt framhald að láta
brúðuna taka eitthvað fyrir,
einhverja þætti i hinu daglega,
háskalega lifi, sem menn lifðu
og lifa. Jafnvel Eskimóar gerðu
brúður fyrir þúsundum ára, og
það sama gerðu frum-
skógaþjóðir og aðrir steinaldar-
Sjálft brúðuleikhúsið er orðið
mjög gamalt. Brúður voru I
leikjum Egypta, i griska leik-
húsinu og hinu rómverska, og á
miðöldum voru brúðuhelgileik-
ir i kristinni kirkju afar vinsæl-
ir. Brúðuleikhúsið hafði borizt
til Norður-Evrópu og Englands
á siðari hluta 17. aldar og hefur
haldið þar velli siðan.
Brúðuleikhús á sér ekki langa
vitaða sögu á islandi, og saga
þess er að mestu samofin ævi-
verki eins núlifandi manns,
Jóns E. Guðmundssonar, kenn-
ara, brúðulistamanns og mál-
ara, en Jón var stofnandi ís-
lenzka brúðuleikhússins.sem er
einskonar undanfari Leikbrúöu-
lands.að mér hefur verið tjáð.
Er til þess gott að vita, að
áhugasamt, ungt fólk hefur nú
tekið upp þráðinn, eða þræðina,
svo að framtið strengbrúðunnar
ætti að vera tryggð um nokkurt
skeið.
Ég sá siöari sýninguna þenn-
an dag, ásamt óvitum, þing-
mönnum, flugfélagsforstjórum
og allskonar fólki, stóru og
smáu, og þar rikti sönn gleði og
áhugi, og sýnir þetta, að þrátt
fyrir tvöfalt gler, hitaveitu og
verðbólgumet, þá man þjóðin
sitthvað enn úr þjóðsögu og af
tröllum og álfum, allir þekktu
hana Grýlu og hann Leppalúða,
jólasveinana og álfana, og voru
vel heima I hlutverkum þeirra i
skammdegisdraumi þjóðarinn-
ar. Sem sagt höfðum við af
þessu ágæta skemmtan — og
væntanlega holla og þjóðlega
lika.
Leikþáttur Jóns Hjartarsonar
er liðlega saminn og á rætur sin-
ar að rekja i þjóðtrú og kunnar
sögur.
Tekst Jóni oft vel upp, og þátt-
ur hans er viðburðarikur og lag-
lega saminn. Helzt verður hon-
um á I messunni með Kerta-
sniki, sem er dálitið háfleygur
hjá Jóni, en það ætti að vera
auðvelt að laga. Jón er ekki
beinlinis neinn viðvaningur i að
setja saman texta, svo þetta er,
þannig séð, ekki nein frumsmið,
og heimavanur er hann i leik-
húsinu, ekki efast maður um
það.
Leikurinn byrjar á þvi, að ung
kona syngur nokkrar visur fyrir
börnin, og svo með þeim, og
þetta stillir ungu hjörtun saman
og setur áhorfendur i gott skap
til þess að meðtaka það sem á
eftir kemur. Sviðið er bóndabær
og útihús á sveitabæ upp til
fjalla.
Um sjálfan leikinn verð ég að
vera fáorðari, þvi ég hef ekki oft
komið i brúðuleikhús um dag-
ana, og hef þvi ekki samanburð.
Texti er fluttur af segulbandi og
er mjög vel farið með hann, og
brúðurnar eru skemmtilegar og
skringilegar, en þó misjafnar.
Þetta eru ekki strengbrúður,
sem hanga i strengjum, sem
stýrt er ofanvið leiksviðið, eins
og oft tiðkast, heldur er þeim
stjórnað neðanfrá, eða stjórn-
andinn vinnur upp fyrir sig með
brúðuna. Brúðurnar hafa þvi
enga fætur, yfirleitt. Grýla og
Leppalúði eru sýnd af lifandi
leikendum, en ekki af brúðum.
Virðast þau hjónakornin vera
með skuggalegra móti á þessum
vetri.
Mörg bráðfögur atriði voru i
leiknum, og vil ég sérstaklega
nefna álfadansinn, sem var sér-
lega skemmtilega útfærður.
Leikið var undir á þverflautu og
\